Waarom je hond naar chips ruikt (en kattenpis zo ontzettend stinkt)

Wijn lijkt soms een zweem van kattenpis te hebben en bij zweetvoeten denken we vaak aan Zwitserse kaas. Leer beter ruiken en er gaat een wereld voor je open.

Corona maakt het maar weer eens duidelijk: als je neus het niet doet, proef je ook weinig. ‘Onze reukzin is lang als ons minst belangrijke zintuig beschouwd, terwijl je daarmee de macht hebt om je te verbinden met de wereld om je heen’, schrijft de Amerikaan Harold McGee (69) in ‘De geuren van de wereld’. De literatuurwetenschapper maakte in 2013 faam met zijn boek ‘Over eten & koken, wetenschap en cultuur in de keuken’.

Aanleiding voor McGee om een vuistdik handboek over geuren te schrijven, was zijn verbazing over dat we onze neus zo weinig gebruiken. We komen vaak niet verder dan ‘lekker’ en ‘niet lekker’. Terwijl je met reuk veel kunt waarnemen. Zoals gevaar, in het geval van brand bijvoorbeeld. Of wat veilig is om te eten en drinken – iedereen kent de zwavellucht van een bedorven ei.

Minder prettige geuren bannen we uit met desinfectiemiddelen, prettige geuren van bloemen en groenten nemen we niet meer zo krachtig waar. Maar hoe verfijnder je geuren leert onderscheiden, hoe rijker je leefwereld. Dan ruikt andijvie ineens ook naar amandelen, komkommer en bloemen. En proef je in paddenstoelen cacao, abrikozen, kokos of aardappel. Laten we op geurtocht gaan.

Natte hond

Waarom is de geur van natte hond zo’n bekende typering, die ook wordt gebruikt om de geur van vochtige tapijten, vaatwassers of sommige dranken te omschrijven? Als een hond nat wordt van de regen of van zwemmen, ruikt hij sterker dan normaal. Dat komt doordat het vocht de groei van microben bevordert. Deze piepkleine micro-organismen veroorzaken een muffe zweet-kazige lucht.

Grappig genoeg worden hondenpoten vaak wél als lekker ruikend ervaren; ze doen zelfs denken aan tortillachips. Dit komt door het stofje aminoacetofenon, dat ook in druiven, aardbeien en kastanjehoning zit. Tegelijk wijst dit stofje op de aanwezigheid van een bacterie die tot ernstige infecties kan leiden. Wees dus alert als de voetzolen van je viervoeter wel érg sterk naar maistortilla’s beginnen te ruiken.

Kattenpis

Kan over de (on)aangename geur van hondenpoten nog worden getwist, over kattenpis is iedereen het eens: die stinkt verschrikkelijk. Katten benutten hun plas om hun territorium af te bakenen, daarom ruikt het zo sterk. In deze urine kunnen dagen later nog steeds vluchtige geurmoleculen ontstaan, waardoor die penetrante geur ook nog eens lang aanwezig blijft.

Zwavelmoleculen uit kattenpis komen ook voor in voedsel; de geur wordt onder meer aangetroffen in aroma’s van sauvignon blanc-wijn en zwarte bessen. Ook een kattenbak en een mango hebben meer gemeen dan je zou verwachten: het zogenoemde ‘kattenketon’ – ketonen zijn afvalstoffen die vrijkomen als vetstoffen worden afgebroken – is zelfs een smaakstof die wordt gebruikt in de voedselindustrie.

Ontlasting

Onze ontlasting ruikt meestal niet naar lelietjes-van-dalen, vandaar de toiletverfrisser in het kleinste kamertje. Toch loont het de moeite om alert te zijn op de geur van wat je uitscheidt: die vertelt iets over je gezondheid.

Menselijke uitwerpselen kunnen ruiken naar azijn, kaas, zweet, vulkanisch zwavel, rotte groente, ammoniak, vis, teer en rottend vlees. Wat je eet, bepaalt de geur. Komen er vluchtige, zure producten vrij bij de vezelverwerking in de darmen, dan krijgt je poep een azijn-kaasgeur, een teken dat je darmen goed functioneren. Vezels zijn goed voor je lijf en hoe sterker de geur van azijn of kaas, hoe beter.

Het eten van veel vlees en andere dierlijke eiwitten bevordert ontstekingen van de darmwand en wordt in verband gebracht met darmkanker. Dit eetpatroon leidt vaker tot een geur die neigt naar koeienvlaai.

Ook urine verraadt iets over je gezondheid. Aan de hand van hun urine kunnen ziektes bij baby’s in een vroeg stadium worden ontdekt. Doet de plas van je pasgeborene denken aan een muizenhok, ahornsiroop, zweetvoeten of vis, dan kan dat wijzen op een probleem in de stofwisseling.

Tenenkaas

Geen betere term voor zweetvoeten dan de Nederlandse term ‘tenenkaas’, volgens McGee. ‘De overeenkomst tussen die geuren inspireerde Nederlandse onderzoekers in 1996 om malariamuggen, die graag op menselijke voeten en enkels zitten, te lokken met Limburgse kaas’, schrijft McGee in zijn boek.

Dat komt doordat de chemische samenstelling van kaas niet zo veel verschilt van die van onze huid. Kazen met een gewassen korst hebben een bepaalde bacteriesoort bij zich die ook op voeten voorkomt. Sommige bacteriën op de voeten breken huidcelresten af tot koolstofketens die naar Parmezaanse of andere oude kaas ruiken, andere breken huideiwitten af op een manier die tot een meer zweetachtige, Zwitserse kaaslucht leidt.

Parfum

Muskus, een geur die ook in sperma zit, is een wasachtige afscheiding in de onderbuik van een bepaald type Aziatisch hert een paar weken voor paringstijd. Omdat de soort met uitsterven bedreigd wordt, hebben wetenschappers een synthetische variant van deze veelgebruikte stof in parfums gemaakt.

Het is niet het enige merkwaardige ingrediënt dat bepalend is voor de geur van veel parfums. Zo is amber eigenlijk een stinkende verstopping van pijlinktvisresten in de endeldarm van potvissen. Als dit afval aanspoelt aan land, geurt het naar exotisch hout, wierook, tabak, zee en aarde. Net als muskus versterkt amber andere geuren en geeft het parfums diepte.

En weet je dat je favoriete geurtje mogelijk bevergeil bevat? Dit gedroogde restant van een witte vloeistof uit een beverblaas zit sinds de 19de eeuw in parfums. Door het dieet van bevers – boombast en twijgen – bevat bevergeil de geurcomponenten leer, rook en tabak.

Oksels

Het basisrecept voor okselzweet volgens Harold McGee: ‘Meng azijn, kaas, metaal, paddenstoelen, ranzige geit, vlees, grapefruit en ui.’ Vrouwen hebben daarbij vaker een vlees-ui-fruitcombinatie, terwijl mannen vaker een zweet-geit-kaasgeur bij zich dragen.

Zo beschreven kun je je voorstellen waarom we miljoenen euro’s spenderen aan deodorant om okselgeuren te maskeren. Toch gaan er stemmen op om deze lichaamsgeur niet meer zo sterk te elimineren als we nu doen; niet alleen beïnvloedt dat de gezondheid van de huid, lichaamsgeur is ook belangrijk voor de band tussen ouder en kind.

Plensbui

Waarom ruikt de grond zo aards na een flinke plensbui? Omdat er een stroom kooldioxide vrijkomt zodra droge grond nat wordt. De vluchtige geurmoleculen uit de grond en op steentjes komen vrij in de lucht. Tegelijk worden slapende microben wakker. Ze gaan aan het werk en brengen zo nieuwe geurmoleculen teweeg.

Ook geurmoleculen die zijn afgegeven door schimmels, dieren, planten en mensen en daarna op gesteente belanden, komen ineens weer vrij. Dat is de reden waarom asfalt zo sterk ruikt na een stevige bui. Het is dus niet het beton dat we ruiken (gesteente moet daarvoor tot duizenden graden verhit worden), maar de geuren die zich erop verstopt hebben.

(AD)