Mannen en vrouwen reageren vaak anders op medicijnen. Toch krijgen ze vaak dezelfde dosis voorgeschreven. Tijd voor verandering, aldus onderzoekers.
Last van slapeloosheid? Misschien biedt een slaappil verlichting. Migraine? Neem triptanen. Problemen met het hart? Bètablokkers kunnen helpen. Maar doet de arts er goed aan altijd dezelfde dosis te geven?
‘Mannen en vrouwen hebben een ander vetpercentage en andere nierfunctie en leverstofwisseling’, zegt Loes Visser, ziekenhuisapotheker en klinisch epidemioloog bij het Erasmus Medisch Centrum en het Haga Ziekenhuis. Ze onderzoekt het effect daarvan op de werking en bijwerkingen van medicijnen.
Zo hebben vrouwen 60 procent meer bijwerkingen van medicijnen, wijzen studies uit. Visser: ‘Het gebruik van bloedverdunners leidt bij mannen bijvoorbeeld vaker tot een hersenbloeding of andere ernstige bloeding dan bij vrouwen. Bij plaspillen is het andersom: vrouwen krijgen daarbij vaker te maken met een te laag natrium- of kaliumgehalte waardoor ze misselijk worden, braken, verward zijn en hartritmestoornissen krijgen.’
Vrouwelijke cyclus
Triptanen zijn een goed voorbeeld van medicijnen die heel anders kunnen uitwerken bij mannen en vrouwen, zo ontdekten het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en het Erasmus MC. Ze helpen tegen migraine, dat bij vrouwen drie keer vaker voorkomt. ‘En ze krijgen vaker bijwerkingen’, vertelt arts-onderzoeker Daphne van Casteren. ‘Vrouwen zijn gemiddeld genomen lichter, waardoor ze naar verhouding meer medicijn binnenkrijgen. Ook kwam de migraine de volgende dagen vaker terug.’
Bij vrouwen worden migraineaanvallen meestal uitgelokt door hormoonschommelingen. Ze komen vaker voor tijdens de menstruatie en de overgang en duren onbehandeld een aantal dagen. ‘Een aanval is dan nog niet afgelopen als de medicijnen zijn uitgewerkt.’
Omdat vrouwen vaker bijwerkingen melden na gebruik van triptanen, zijn huisartsen geneigd een lagere dosis aan hen voor te schrijven, zegt neuroloog Gisela Terwindt, die verantwoordelijk was voor het onderzoek. ‘Met tot gevolg dat vrouwen vaker triptanen gebruiken, omdat de aanval vaker terugkomt. Zo ontstaat overgebruik en dat leidt juist weer tot hoofdpijn.’
Wat wel een goede oplossing is? ‘Toch een hogere dosering, een variant die langer werkt of na behandeling overstappen op een langwerkende pijnstiller voor het slapengaan. De vrouwelijke cyclus heeft meer invloed dan we denken, een juiste dosis is belangrijk’, vat Terwindt samen.
Proefpersonen
Tot begin jaren 90 mochten vrouwen in de vruchtbare leeftijd niet deelnemen aan medicijnproeven om risico’s bij zwangerschap te voorkomen. ‘Er werd dus vooral op mannen getest. Ook nu nog zijn er niet voldoende vrouwelijke aanmeldingen voor alle aandoeningen’, aldus Visser.
Ook is er te weinig aandacht voor verschillen in uitwerking en bijwerking bij de seksen. ‘Veel medicatie wordt standaard voorgeschreven in een vaste dosering, ongeacht het geslacht. Terwijl je ook zou moeten kijken naar bijvoorbeeld het gewicht.’
Zo hebben vrouwen met hartfalen al veel baat bij een halve dosering hartmedicijnen, ontdekte Bernadet Santema, cardioloog bij het UMCG in haar promotieonderzoek. Ze bekeek bètablokkers en ACE-remmers/angiotensine-receptor blokkers (ARB’s). De dosering hiervan wordt in een paar weken tot maanden opgehoogd tot de aanbevolen dosering uit de richtlijnen. ‘Vrouwen hadden al een maximale gezondheidswinst bij 50 procent van de streefdosering. Ophogen tot 100 procent maakte geen verschil in aantallen sterfgevallen en ziekenhuisopnames. Bij mannen gold wel: hoe hoger de dosering, hoe minder vaak ze kwamen te overlijden of in het ziekenhuis moesten worden opgenomen.’
Vet
Naast verschil in lengte en gewicht, hebben vrouwen naar verhouding meer vet dan mannen, vertelt Santema. ‘En het zit op andere plaatsen. ‘Vet zit bij vrouwen vaak rond de heupen en bij mannen vooral op de buik. Sommige hartmedicijnen houden van vet. Het zou kunnen dat plaats en eigenschappen van vetweefsel invloed heeft op deze medicijnen.’
Ook hebben vrouwen minder leverenzymen. ‘Het is tijd voor meer onderzoek, óók bij vrouwen. Anders blijven we een testgroep houden die voor 80 procent uit blanke mannen bestaat en krijgen we nooit specifieke aanbevelingen voor vrouwen.’
Aparte medicijnen voor mannen en vrouwen is overigens niet nodig, wat Santema betreft. ‘Onder de streep zijn er meer overeenkomsten dan verschillen. Maar dosering zou wel een punt van aandacht moeten zijn. Zowel bij hartfalen als bij andere ziekten. Wellicht zijn vrouwen hier ook beter af met een lagere dosis.’
Voor hormoonafhankelijke migraine biedt een pil speciaal voor vrouwen wel uitkomst, denken Terwindt en Van Casteren. Zij onderzoeken samen met het Erasmus MC of het slikken van de anticonceptiepil zonder stopweek de aanvallen kan verminderen. ‘Als dat helpt, kun je in de toekomst mogelijk een hormoonpil ontwerpen voor vrouwen met migraine.’
Al bestaan er natuurlijk wel al aparte mannen- en vrouwenmedicijnen, namelijk voor ziekten die bij één sekse voorkomen, zegt Visser. ‘Medicijnen tegen prostaatkanker voor mannen bijvoorbeeld. En in sommige landen werken ze wel al met verschillende doses, zoals in de Verenigde Staten.’
‘Gelukkig komt er ook in ons land steeds meer aandacht voor’, benadrukt Visser. ‘Al speelt ook leeftijd, genen, rookgedrag en alcoholgebruik mee. De reactie op geneesmiddelen is nu eenmaal complex.’
(AD)
