Waarom transgender Mats (18) uit het leven stapte
Op 11 januari van dit jaar stapte in Antwerpen een transgenderjongen uit het leven. Mats De Leender was pas 18, en had nog één operatie te gaan om te worden wat hij altijd al was geweest: een jongen. Maar in zijn hoofd woekerde een nijdige pijn die zich niet liet wegduwen.
'Veel mensen bleven hem aanspreken met 'mevrouw', daar was hij intens verdrietig over'
We zitten in de huiskamer van het gezin, dicht bij de spulletjes die herinneren aan Mats: zijn foto, zijn bril, zijn gsm. Micheline, Jay en Sam praten met vuur, liefde en bewondering over Mats, en met een krachtige eerlijkheid over hun verdriet. Twee afspraken willen ze op voorhand maken: de manier waarop Mats zelfmoord pleegde, hoeft niet vermeld. En ze zullen het consequent over hém hebben, niet over haar – over Mats, niet over Zoë, want die naam bestond alleen nog voor de burgerlijke stand.
Micheline Lamberechts «Toen ik zwanger bleek van een drieling, kreeg ik te horen dat ik best één vrucht kon laten wegnemen, om de kans op een miskraam te verkleinen. Maar dat wilde ik niet. Mijn kinderen zijn na zes maanden zwangerschap geboren. Mats, de oudste, woog 720 gram en heeft vier maanden in de couveuse gelegen – net als zijn twee zussen. Maar alle drie vochten ze zich erdoor.»
Jay De Leender «We hebben een mooie kindertijd gehad. Het is toch iets bijzonders, hoor, een drieling. Je vormt echt een drie-eenheid, alsof je samen een groot geheim deelt.»
Micheline «Mats was altijd de rustigste. De slimste, ook: als er ruzie was, wist hij er altijd onderuit te komen.»
HUMO Wanneer zagen jullie dat er iets aan de hand was?
Micheline «Al toen hij nog heel jong was. Mats wilde geen rokjes of strakke jeans aan. Je gaf hem een trainingspak, en hij was blij. En in zijn tienerjaren had hij een hekel aan bikini’s – hij weigerde hardnekkig om het bovenstukje aan te trekken.»
Jay «Zagen Sam en ik in een winkeletalage prachtige laarsjes, dan wilde hij die absoluut níét hebben. Hij was al heel jong heel mannelijk, ja.»
Micheline «Op zijn vijftiende werd Mats erg stil en teruggetrokken. Ik dacht dat het misschien met de scheiding te maken had – het was de periode waarin de vader van Mats en ik uit elkaar gingen. Maar als ik hem ernaar vroeg, zei hij dat alles in orde was. Op school wisten ze het toen wél al.»
Jay «Sam en ik kwamen er ook iets eerder achter. Op zijn profiel op ask.fm stond: ‘Voor de vrienden is het Mats.’ Dat vonden we natuurlijk vreemd, maar hij legde ons heel helder uit hoe het precies zat.»
Micheline «Bij mij ging het minder vlot. Ik herinner me nog hoe hij op een avond mijn slaapkamer binnenkwam, en iets wilde vertellen. Maar hij bleef aarzelen, en ging uiteindelijk weer weg. Hij heeft het dan allemaal voor me opgeschreven. Ik ben meteen gaan googelen. Travestie, dat kende ik wel – maar dit was duidelijk iets helemaal anders.
»Ik vond het vanaf het eerste moment prima. Als mijn kinderen gelukkig zijn, ben ik dat ook – dat heb ik Mats toen ook gezegd. Ik was ook niet bang: ik zou wel zien wat er kwam, en besloot om hem op geen enkele manier onder druk te zetten.»
Jay «Mats werd meteen onze broer in plaats van onze zus: we hadden geen verwerkingsperiode nodig. En we hebben altijd vol trots over onze transgenderbroer verteld.»
Sam De Leender «Er was zelfs opluchting: alle puzzelstukjes waren plots op hun plaats gevallen.»
Micheline «Misschien gingen we er zelfs iets té licht over. Op een bepaald moment moest ik samen met zijn vader naar school komen. Daar zeiden ze dat Mats had aangegeven dat er thuis te weinig over gepraat werd. Die avond hebben we alles uitgesproken: hoever hij wilde gaan – all the way, dus, inclusief chirurgie – en wat daarvoor allemaal ondernomen moest worden.»
HUMO Mats begon aan zijn traject in het UZ Gent.
Micheline «Eerst waren er de gesprekken met een psycholoog en een psychiater, en vervolgens begon hij Orgametril te nemen – een middel dat de menstruatie stopzet. Daarna volgde de hormonenkuur, en nog later de borstoperatie. Die verliep niet zo vlot: hij heeft nog vijf corrigerende operaties moeten ondergaan.»
Jay «Daar had hij veel verdriet over, want Mats had transgendervrienden met een mooie, haast ongehavende borstkas. Maar bij hem zag het er echt niet uit.»
Micheline «Omdat zijn spiermassa veranderde, kreeg hij ook pijn in zijn benen. En vorig jaar kreeg hij te horen dat hij maar één werkende nier had. Dat had niets te maken met de geslachtsverandering, blijkbaar was hij daarmee geboren. Enfin, de artsen wilden toch voorzichtig zijn met de hormonenkuur, en Mats niet té veel testosteron toedienen. Begrijpelijk, maar voor hem was het een teleurstelling: zijn stem klonk wel zwaarder, maar een echte mannenstem wilde ze toch niet worden. En hij kreeg geen baardgroei. Veel mensen bleven hem aanspreken met ‘mevrouw’, dat vond hij zó erg. ‘Nu heb ik er al zoveel voor gedaan, zo’n intens proces doorlopen, en nog blijft de wereld me zien als een meisje.’ Hij was daar echt intens verdrietig over.
»Vorige zomer zocht de politie me op. De agenten vertelden me dat Mats naar het CAW (Centrum Algemeen Welzijnswerk, red.) had gebeld, en gezegd had dat hij suïcidaal was. Hij had ook al afscheidsbrieven geschreven. De politie vroeg om hem in het oog te houden, zonder te laten blijken dat ik op de hoogte was. Ze vreesden dat hij dan de volgende keer niet meer naar het CAW zou bellen.
»Eind augustus vertelde Mats me zélf dat hij zich al een poos niet lekker voelde, en dat hij zich wilde laten opnemen op de psychiatrische afdeling van het Sint-Erasmusziekenhuis. Daar is hij een maand gebleven.»
Sam «Jay en ik wisten niet precies waarom hij opgenomen was – zelf bleef hij daar heel vaag over.»
Jay «Tot mama ons vertelde over die zelfmoordneigingen. Toen beseften we hoe erg het was.»
Micheline «In de herfst heeft Mats zich laten opnemen in Sint-Amedeus in Mortsel, een psychiatrisch centrum. Eerst op de gesloten afdeling, daarna op de afdeling voor tieners en twintigers. Aanvankelijk ging dat best goed.»
Sam «Hij leerde er zelfs iemand kennen.»
Jay «Hij belde me apetrots: ‘Ik denk dat ik een vriendinnetje heb!’»
Sam «Het was heel schattig om dat prille geluk te zien.»
Jay «En wat heel belangrijk was: zijn vriendin zag Mats als een jongen.»
Sam «‘My boy’ noemde ze hem – en Mats maar stralen van geluk.»
Jay «Hij leefde toen ook helemaal op: hij was vrolijk en open.»
Micheline «Maar onderhuids bleef het broeien. Hij leed onder die lichamelijke klachten, en was diep gekwetst omdat de wereld weigerde om hem als man te zien. Er is ook een incident geweest in een metrostation: Mats werd fysiek lastiggevallen. Hij heeft nooit willen vertellen wat er precies gebeurd is, maar ik vermoed dat het met zijn uiterlijk te maken had.
»Toen heeft hij zijn eerste zelfmoordpoging ondernomen. Mats belde mij vanuit het ziekenhuis: ‘Mama, ik heb domme dingen gedaan.’ Hij had een hoop pijnstillers geslikt – te weinig om eraan te sterven, maar het was wel weer een stevig alarmsignaal. Hij keerde daarna terug naar Sint-Amedeus, waar hij zware medicatie kreeg. Dat maakte hem apathisch, en hij wilde liever ook geen bezoek meer: hij vond het vreselijk dat wij hem zo zagen.
»Op een zaterdag stuurde Mats me een alarmerend berichtje. Hij had geen enkele fut meer om nog verder te leven, schreef hij. Hij wilde wég. Ik heb het hem toen letterlijk gevraagd: ‘Is zelfmoord je wens?’ Zijn antwoord: ‘Ja. Het liefst van al wil ik dood zijn.’
»Ik ben toen meteen naar hem gegaan, en plots gutste het er allemaal uit: de pijn, het verdriet, de vernedering. De uitzichtloosheid. Het was de eerste keer dat hij zijn camouflage weggooide, en echt open was tegenover mij. Ik heb hem heel intens vastgepakt, en zo krachtig mogelijk op hem ingepraat. Ik vroeg of hij spijt had van zijn geslachtsverandering. Maar dat was absoluut niet zo, benadrukte hij: die beslissing was geen frivoliteit geweest, geen bevlieging. Hij was een jongen in een meisjeslichaam, en dus was er geen andere optie. Maar hij was murw geslagen, en twijfelde zelfs over de finale stap waar hij altijd zo naar uitgekeken had: de operatie aan de geslachtsdelen.
»Na dat gesprek heb ik zijn meter en peter ingelicht. Het was duidelijk dat er iets vreselijks gaande was, iets waar we geen controle over hadden, en ik wilde die mensen al voorbereiden op de schok.»
Jay «Op dinsdag 9 januari ontsnapte Mats uit de instelling. Hij werd meteen gevonden, en in de isolatiecel gestopt.»
Sam «Daar moest hij zich eerst helemaal uitkleden. Dat is de standaardprocedure, maar voor hem was dat extreem vernederend. Hij had nog altijd vrouwelijke geslachtsdelen, hè. Het was wéér zo’n confrontatie met dat lichaam dat hem zo in de weg zat.»
Jay «Hij heeft toen een avond en een nacht in die isoleercel gezeten.»
Micheline «De dag nadien ben ik met Mats en een psycholoog gaan praten. Mats gaf toe dat hij van plan was geweest om zelfmoord te plegen. Hij was heel stil, afwezig – alsof hij in gedachten al niet meer hier was.»
Jay «De volgende dag – donderdag 11 januari – kregen we ’s avonds telefoon. Ik weet nog precies hoe laat het was: 20.29. Mats was opnieuw ontsnapt. De politie zocht hem al, en we zijn zelf ook met z’n drieën beginnen te zoeken. Ik zal nooit de beklemmende sfeer vergeten die in de auto hing.»
Sam «Diep vanbinnen wist ik wel wat er gebeurd was. Maar ik wilde het nog niet toegeven, ik hield mezelf voor dat we hem levend en wel zouden vinden.»
Jay «Bij mij was het anders. Zodra dat bericht kwam dat hij uit de instelling ontsnapt was, besefte ik: we zijn onze broer kwijt. En zo was het ook. Laat op de avond kregen we telefoon: Mats was gevonden. Hij had zelfmoord gepleegd.»
undefined
'Ik vond het vanaf het eerste moment prima dat Mats transgender was. Als mijn kinderen gelukkig zijn, ben ik dat ook – dat heb ik hem ook gezegd'
Micheline «We zijn naar huis gereden, en ik ben in de kamer van Mats gaan zitten. Dat was voor mij op dat moment de enige veilige plek ter wereld.»
jay «Ik ben de volgende dag gewoon naar school gegaan: ik wilde bij mijn vrienden zijn. De maandag daarna ben ik ook nog gegaan, maar op dinsdag lukte het niet meer. Ik was een paar dagen verdoofd geweest, maar plots hakte de werkelijkheid op me in: Mats was er niet meer.»
paniek en opluchting
HUMO Op de uitvaartplechtigheid lazen jullie een zelfgeschreven tekst voor.
Jay «We hadden die ook echt samen geschreven: we wilden beiden hetzelfde zeggen. Dat we ons geen betere broer konden voorstellen dan Mats.»
Sam (uit het hoofd) «‘Het is een deel van ons dat ontbreekt. Maar wat er ook gebeurt, we blijven voor altijd een drieling.’»
Jay «Zo voelt het ook echt: we zijn niet meer volledig.»
Sam «Er ontbreekt een stukje, en we weten beiden dat we dat stukje niet kunnen terugvinden. Het is heel moeilijk om die simpele, harde realiteit – we zullen Mats nooit meer zien – te aanvaarden.»
HUMO Jullie benadrukten ook dat jullie niet boos zijn op hem. ‘De pijnstillers konden je lijden niet verzachten. Daardoor kunnen we je je daad niet kwalijk nemen. We zijn blij dat je van je lijden verlost bent.’
Jay «Natuurlijk vraag ik me weleens af of er echt geen andere oplossing was. En waarom we nu zoveel pijn moeten hebben. Maar dan ben ik boos op mezelf omdat ik boos ben op hem. Zijn pijn was zó groot: Mats zag simpelweg geen andere uitweg.»
Micheline «Hoe vaak heb ik hem niet gevraagd om het allemaal uit te spreken tegen ons. Om ons te vertellen over zijn donkere gedachten. Want wij waren toch diegenen die het dichtst bij hem stonden? Die het meest van hem hielden? Maar wie aan zelfmoord denkt, zit in een tunnel. En als in de verte het lichtje uitgaat, wordt alles zwart.»
HUMO Had betere zorg Mats kunnen helpen?
Micheline «We weten dat iedereen z’n best heeft gedaan. Maar het is zo’n bijzondere, specifieke problematiek... Weet je, we staan in België ongelooflijk ver in de puur medische kant van de zaak. Maar de mentale zorg staat nog niet op punt. Eigenlijk zouden er psychologische behandelingen moeten bestaan op maat van transgenders.»
Jay «De hele transitie, maar vooral die laatste, ingrijpende stap, is ontzettend zwaar. Je moet echt heel vaste grond onder je voeten hebben om recht te blijven. Het is geen toeval dat een studie van twee jaar geleden uitwees dat 80 procent van de transgenders in Vlaanderen al aan zelfmoord heeft gedacht, en dat 38 procent ook effectief een poging onderneemt.»
Sam «Je mag niet onderschatten hoezeer de stempel ‘transgender’ je naar beneden kan duwen. Mensen beschouwen je als iemand die een keuze gemaakt heeft, iemand die bewust iets veranderd heeft. Maar dat is het net níét: je hebt een scheve toestand genormaliseerd. Je bent een vrouw of een man, en niet: iemand die van geslacht is veranderd. Alles wat je wilt, is een normaal leven, maar de samenleving herinnert je er voortdurend aan dat je een transgender bent.»
HUMO Er is, sinds de transitie van VTM-journalist Bo Van Spilbeeck, behoorlijk wat aandacht voor het thema in de media.
Sam «Het zou beter zijn als zoiets géén nieuws is, en dat iedereen het als de normaalste zaak van de wereld beschouwt.»
Jay «Toch vind ik een programma als ‘M/V/X’ een goede zaak, omdat het een heel helder licht werpt op de problemen waar je als transgender mee te maken krijgt.»
Micheline «En het is hartverwarmend om Bo Van Spilbeeck zo open en complexloos haar verhaal te zien doen. Transgenders hebben nood aan rolmodellen, en Bo neemt die rol met verve op zich. Toch wil ik er één kleine kanttekening bij maken: het werd toch wel heel erg als een hoera-verhaal gepresenteerd. De werkelijkheid is helaas complexer.»
undefined
undefined
'Na zijn zelfmoord ben ik in zijn kamer gaan zitten. Dat was op dat moment voor mij de enige veilige plek ter wereld.'
HUMO Mats was zelf een soort van rolmodel: twee jaar geleden getuigde hij in het VTM-programma ‘Over de streep’. Maar tegen jullie was hij veel minder open.
Micheline «Ja. Mats had een aantal vrienden met wie hij vaak praatte, en op het internet had hij contact met lotgenoten. Maar tegen ons, zijn dichtste familie, zweeg hij. Hij had een heilige schrik om ons te kwetsen – eigenlijk wilde hij ons beschermen tegen de pijn die hij voelde. Soms kroop hij in een rolletje, en probeerde hij ons ervan te overtuigen dat het veel beter ging. Dan klonk hij enthousiast, en zei hij dat hij een datum wilde voor die laatste operatie.»
Sam «Dat deed hij ook met de begeleiders in de instelling: hij hield hun voor dat het ergste achter de rug was. Maar dat was dus niet waar: hij was vastbesloten om zelfmoord te plegen. We weten dat het geen impuls was. Hij had een duidelijk plan. Zo had hij op die fatale dag bijvoorbeeld kleren aangedaan die hij nauwelijks droeg, zodat zijn favoriete stukken na zijn dood verdeeld konden worden onder zijn vrienden.»
Micheline «Ik vind het vreselijk dat ik niet eerder aangevoeld heb dat het zo slecht met hem ging. Pas in dat grote gesprek, enkele dagen voor zijn dood, begreep ik hoe diep zijn wens om te sterven zat. Ik voelde paniek en opluchting tegelijk. Paniek, omdat je niet wilt dat je kind doodgaat. En opluchting, omdat ik mijn zoon eindelijk begreep.»
HUMO We zijn nu twee maanden verder. Hoe gaat het met jullie?
Micheline «Er is geen handleiding die we kunnen volgen: ieder doet het op zijn manier. In de dagen na zijn dood werden we gelukkig goed begeleid. Dat was nodig, want ik had hoofdpijn en concentratiestoornissen.»
Sam «Mensen zeggen iets, maar je hoort het niet. Alles trekt in een waas aan je voorbij.»
Jay «Het verdriet heeft een fysieke weerslag. Ik heb nu nog soms last van spierpijn, alsof ik grieperig ben.»
Micheline «Ik ben nog altijd niet terug aan het werk. Misschien probeer ik het binnenkort, maar dan halftijds.»
Jay «Ik studeer kinderzorg, en doe nu een stage. Ik heb mijn leven hervat, maar het is moeilijk. Ik wil de draad weer oppikken, mijn plaats in de wereld terugvinden. Maar tegelijk is die wereld onherroepelijk veranderd voor mij.»
Sam «Ik ga ook weer terug naar school – ik studeer haartooi. Maar ik heb het moeilijk om weer aan te haken. Het voelt alsof iedereen is blijven voortstappen terwijl ik stilstond.»
HUMO Praten jullie veel met elkaar?
Micheline «Ja, het is nu cruciaal dat we de boel bij elkaar houden. Dat we een familie blijven. En dus let ik erop dat ik regelmatig aan Jay en Sam vraag of het nog gaat.»
Jay «We ontzien elkaar ook een beetje. We voelen het als de ander het moeilijk heeft, en daardoor prikkelbaar is. We hebben ook nog regelmatig contact met de vriendin van Mats. Ze heeft het heel zwaar, maar ze probeert haar leven weer op te pikken. ‘Voor Mats,’ zegt ze.»
Micheline «Met z’n drieën gaan we ook naar een psycholoog. Dat doet goed.»
Sam «En we maken gebruik van een internetforum voor mensen van wie een naaste zelfmoord heeft gepleegd. Je kunt er met lotgenoten praten, en met psychologen. Dat helpt allemaal, maar het blijft hard.»
Micheline «Ik dacht altijd dat graag zien alles kan oplossen. Dat de dingen wel in orde komen als je iemand alle liefde van de wereld geeft.»
Jay «Maar blijkbaar bestaat er een soort eenzaamheid die onoverkomelijk is. Een verdriet dat je niet klein krijgt met liefde en warmte. (Lange stilte) Al in augustus, toen hij zich liet opnemen, voelde ik wat er zou gebeuren. En zo is het ook afgelopen: we zijn onze lieve, mooie Mats kwijt.»
undefined
Met vragen over zelfdoding kunt u terecht bij de zelfmoordlijn op het nummer 1813.
