‘Waarom wordt het zo moeilijk aanvaard dat iemand zelfverzekerd is? Als je me arrogant noemt, ben je wellicht zelf onzeker’

Haar doorbraakroman 'Mijn jaar van rust en kalmte' werd in 2018 wereldwijd op extatisch gejubel onthaald, en volgens connaisseurs heeft Ottessa Moshfegh met 'De dood in haar handen' andermaal een literair meesterwerk afgeleverd. Daar is de 39-jarige Amerikaanse schrijfster het volmondig mee eens. 'Waarom zou ik mezelf niet vergelijken met Beethoven? Ik zou toch zomaar een genie kunnen zijn?'

Ottessa Moshfegh groeide op in Boston, woonde een tijdlang in China en New York en noemt tegenwoordig Los Angeles haar thuisstad. Het scheelde echter niet veel of de dochter van een Kroatische moeder en een Iraanse vader had met een Belgisch paspoort in de achterzak haar internationale succes gevierd.

OTTESSA MOSHFEGH «Mijn ouders hadden midden jaren 70 dezelfde vioolleraar aan het conservatorium in Brussel. Daar zijn ze uiteindelijk ook getrouwd, en mijn oudste zus werd in België geboren. Als mijn familie er iets langer was gebleven, was ik nu misschien een Belg geweest.»

HUMO Met klassieke musici als ouders lag het voor de hand dat je zelf ook muziek ging spelen. Zou je vandaag muzikante zijn, als je geen schrijfster was geworden?

MOSHFEGH «Ik heb dat vast ooit gedacht, maar ik denk niet dat ik het leven van een muzikant had aangekund. Ik had niet genoeg ambitie en talent om het echt te maken. Ik zou voortdurend het gevoel hebben gehad niet goed genoeg te zijn.

»Weet je wat het ook is? Als pianist leer je stukken spelen die door iemand anders geschreven zijn. Je bent de uitvoerder, niet de schepper. Ik denk dat ik liever maker dan doorgeefluik ben.»

HUMO En dus werd het schrijven, een kunstvorm waarvoor je wél genoeg talent hebt, maar die jammer genoeg steeds meer aan belang inboet. Ben je daar nooit bezorgd over?

MOSHFEGH «Ik ben weleens bezorgd dat ik arm zal zijn, maar niet in die mate dat ik nu al ander werk zou gaan zoeken. Ik doe trouwens al andere dingen. Ik schrijf ook filmscripts, al is het maar de vraag of die wél relevant zullen blijken. Dat is heel moeilijk te voorspellen. En gevaarlijk. Wie te veel bezig is met wat wel of niet populair zou kunnen zijn, graaft zijn eigen graf. Je past je dan onbewust aan de heersende smaak aan, en dan schrijf je uiteindelijk iets waar de wereld niets aan heeft, omdat het al bestaat. Zo verspil je niet alleen de tijd van je lezers, maar vooral ook van jezelf. Als je echt houdt van wat je doet, dan geef je het niet op wanneer dat uit de mode raakt. Integendeel, de waarde van je talent stijgt net wanneer niemand anders zich nog in je vak specialiseert.»

HUMO Je wist als tiener al dat je schrijfster wilde worden. Leid je nu het leven waarvan je toen droomde?

MOSHFEGH «Toen ik twaalf of dertien was, dacht ik niet dat ik boeken zou schrijven. Ik had geen idee hoe mijn leven er zou uitzien, maar ik wist toen al dat schrijven mijn roeping was. Het heeft wel geduurd tot ik een eind in de dertig was vóór ik geloofde er ook enigszins van te kunnen leven. Ik ben er altijd van uitgegaan dat ik iemands werknemer zou zijn. Dat is misschien ook gewoon de prijs die je moet betalen als je een kunstenaar wilt zijn, maar ik heb geluk gehad. Mijn boeken bleken waardevol genoeg voor anderen.»

HUMO Je eerste roman, 'Eileen' (2015), belandde meteen op de shortlist van de Man Booker Prize. Je tweede, 'Mijn jaar van rust en kalmte' (2018), werd een bestseller. Hoe verklaar je dat succes? Je maakt het je lezers immers niet gemakkelijk.

MOSHFEGH «Hoezo? Ik doe mijn lezers toch niks aan? Ik schrijf woorden op en zij kiezen ervoor die te lezen. Als ze dat moeilijk vinden, dan maken ze het zichzélf moeilijk.»

HUMO 'De dood in haar handen' is een moordmysterie zonder moord, een boek dat de lezer verplicht zich voortdurend af te vragen wat hij nu precies van literatuur verwacht.

MOSHFEGH «Ik ben gewoon heel transparant. Dat kun je analyseren zoals je wilt. Misschien probeer ik me wel te verhouden tot een realiteit waarin het onmogelijk is om een waar verhaal te vertellen over iemand. Zeker wanneer het een fictief personage betreft. En misschien probeer ik daarmee iets te zeggen over de buitensporige druk die we uitoefenen op onze helden en heldinnen om ons te vertellen wat moreel is. We verwachten van literatuur een levensles, alsof we collectief aan Bijbelstudie doen. Dat is niet waarvoor literatuur dient. Romans hoeven je niet te vertellen hoe je moet veranderen. Het doel van literatuur is om je een ervaring buiten jezelf te bieden, om een omgeving te creëren waarin je misschien een gedachte vormt die niet van nature bij je opgekomen zou zijn. Zodat je zélf kunt beslissen hoe je wilt veranderen, als je dat überhaupt wilt. Ik wilde een boek schrijven waarin ik heel bewust laat zien dat literatuur dat doet.»

HUMO Weinig schrijvers zijn daar zo bewust mee bezig. Velen vertellen liever gewoon een hapklaar verhaal.

MOSHFEGH «Ik vraag toch niet zoveel méér van mijn lezers? Stel nu dat je voor je lunch heel graag een bepaald broodje eet. Je vindt het echt lekker en je bent ermee gevuld tot aan het avondeten. Het enige wat ik vraag, is om ook eens een ander broodje te proberen. Misschien vind je het wel even lekker! Probeer eens iets nieuws. Verlaat je comfortzone. Dat is toch niet zo moeilijk? Ik vraag niemand om een operatie te ondergaan. Ik vraag gewoon of je misschien mijn boek zou willen lezen. Je hoeft het zelfs niet uit te lezen. Voor mijn part haal je het gratis in de bibliotheek.»

HUMO Hoe zou jij je plaats binnen de Amerikaanse letteren omschrijven?

MOSHFEGH «Ik weet het echt niet. Het Amerikaanse culturele landschap is heel snel aan het veranderen. Het is erg moeilijk te zeggen hoe literatuur zonder directe sociaal-politieke waarde een publiek zal blijven vinden. Ik weet niet of mijn werk relevant zal blijven, maar ik wil sowieso geen trends of modes volgen. Ik ben vooral geïnteresseerd in het verkennen van mijn persoonlijke nieuwsgierigheid. Als je de literatuur in twee kampen zou verdelen, dan zit ik in het kamp dat de letteren als een kunstvorm beschouwt, niet in het kamp dat romans gebruikt om er een soort politiek-commerciële statements mee te maken. Dat hoop ik toch.»

HUMO Je personages zijn vaak erg geïsoleerde figuren en zo omschrijf je jezelf ook weleens. De lockdown moet heerlijk geweest zijn voor jou.

MOSHFEGH «Ja en nee. Aan het begin van de lockdown heb ik een artikel geschreven over hoe die meer aanvoelde als een gevangenisstraf. Het idee dat je jezelf en anderen in gevaar brengt door gewoon je huis te verlaten, weegt zwaar op het gemoed. Ik moest onderhandelen met mijn man over afspreken met vrienden, over wie we wel en niet toelieten tot onze bubbel. Maar intussen zijn we vier maanden verder en voelt de lockdown al normaal aan. Ik moest er ook mee leren omgaan: het huis onderhouden, de hond uitlaten...De alledaagse dingen vragen allemaal aandacht. Maar de coronacrisis heeft er ook toe geleid dat ik een nieuwe roman ben beginnen te schrijven, die er nooit zou gekomen zijn als ik niet had vastgezeten in mijn eigen huis. Er stond een tournee gepland met mijn nieuwe boek, maar die is afgelast. Daardoor heb ik plots extra creatieve ruimte om mijn inspiratie te volgen. Ik heb de afgelopen tijd kunnen gebruiken om diep in mezelf te graven, en was verrast door wat ik ontdekt heb over mijn eigen interesses.»

HUMO Je schrijft meestal vanuit het perspectief van de outsider. Een positie die je zelf goed kent?

MOSHFEGH «Volgens mij schrijft iedereen vanuit die positie. Ik denk dat ik me er gewoon iets comfortabeler bij voel. Al is dat zeker niet altijd het geval geweest. Toen ik opgroeide, dacht ik dat er een groep mensen was die alles doorhad, die precies wist hoe het systeem werkte. En ik kwam uit een familie die nieuw was in de VS, met ouders die een accent hadden en klassieke muziek speelden, terwijl alle andere ouders dokters en advocaten waren. Er waren duizenden redenen waarom ik me anders dan alle anderen voelde. Wellicht omdat ik toen al wist dat ik een schrijver was, en niemand anders in mijn omgeving dat ook was. Maar zelfs later, tussen andere schrijvers, heb ik me steeds een buitenbeentje gevoeld. Dat is ook hoe een schrijver zich hóórt te voelen. Als je bent zoals iedereen, dan kan iedereen doen wat jij doet. Misschien heb ik het idee dat ik anders was, gewoon ontwikkeld omdat ik anders wílde zijn.»

GEEN HALF WERK

HUMO Je roeping kennen, echt weten wat je doel is in het leven, maakt al de rest toch makkelijker?

MOSHFEGH «Niet als je twaalf jaar bent en je er helemaal anders uitziet dan je klasgenootjes. Daarna wordt het een beetje beter, omdat je al je keuzes maakt in functie van je schrijverschap. De risico's die je bereid bent te nemen, de mensen met wie je omgaat, alles heeft een impact op je werk. Je moet je beslissingen dus heel zorgvuldig, óf net heel impulsief nemen. Je kunt in ieder geval steeds je schrijversinstinct volgen.»

HUMO Jouw enorme vertrouwen in dat instinct wordt ook weleens arrogantie genoemd.

MOSHFEGH «Ik kom misschien arrogant over, maar ik gedraag me alleen maar zo wanneer iemand tegen me praat op een manier die me niet bevalt. Ik begrijp niet waarom mensen het zo moeilijk vinden om te aanvaarden dat iemand heel zeker is over wat ze doet. Niemand vraagt aan Don DeLillo waar hij het zelfvertrouwen haalt om zoveel boeken te schrijven. Wie vraagt waarom ik zo zelfverzekerd ben, vraagt eigenlijk of ik bang ben niet goed genoeg te zijn.»

HUMO Dat lijkt me voor de meeste mensen een heel vertrouwd gevoel.

MOSHFEGH «Ik zou toch geen enkele vorm van zelfrespect hebben als ik me voortdurend zat af te vragen of iedereen me wel leuk genoeg vindt? Sorry, maar ik sta niet te bibberen op mijn benen omdat jullie allemaal zoveel slimmer zouden zijn dan ik. Toon mij de persoon die mijn boeken in mijn plaats had kunnen schrijven. Ik ben de enige, dus waarom zou ik daar onzeker over zijn? Het is geen fucking schoonheidswedstrijd. Het zijn gewoon boeken. Je hoort Coca-Cola toch ook niet zeggen dat ze een rédelijk goeie frisdrank maken, die voor sommigen misschien een tikkeltje te zoet is? Ik ken geen enkele auteur die zich op die manier presenteert. Dat is toch onvoorstelbaar? Zou je iemand als Beethoven arrogant genoemd hebben?»

HUMO Het heeft er alle schijn van dat Beethoven niet de meest bescheiden persoon ter wereld was.

MOSHFEGH «En waarom zou hij ook? Er zijn genoeg dingen om onzeker over te zijn, maar mijn boeken zijn míjn specialiteit. Ik ben nu eenmaal dé autoriteit wanneer het over mijn eigen werk gaat. Wie me arrogant noemt, is wellicht zelf onzeker. Mijn moeder leest soms interviews en belt me dan om te zeggen dat ik nog veel arroganter had moeten zijn.

»Het is een vernederende vraag. Waarom zou ik mezelf niet vergelijken met Beethoven? Hoe kun je zeker weten dat ik geen genie ben? Dat zou zomaar kunnen, hoor. Wanneer je met iemand over haar werk praat, moet je er altijd rekening mee houden dat je misschien wel met een genie aan het praten bent. En dan stel je respectvolle vragen. Dan vraag je niet waarom iemand zo zelfverzekerd is. Dat is gewoon idioot.»

HUMO Dus momenten van zelfhaat, waarop je geen letter op papier krijgt, die ken jij helemaal niet?

MOSHFEGH «Natuurlijk ken ik die momenten. Als je beter wilt worden in je vak, heb je die momenten ook nodig, maar ik ga het niet onmiddellijk opgeven als de eerste zin niet meteen helemaal juist zit. Ik ben zelfverzekerd omdat ik heel hard werk. Elke dag doe ik mijn uiterste best om ervoor te zorgen dat het eindresultaat goed is. Ik neem geen genoegen met half werk en probeer steeds precies te schrijven wat ik wilde schrijven. Misschien kunnen mensen zich gewoon niet voorstellen dat ik niet lui ben.»

HUMO Je verzint dan ook personages die alleen maar willen slapen of drinken. Het contrast met je eigen werkethiek kon niet groter zijn.

MOSHFEGH «Ik wil mijn energie op dit moment gewoon niet aan andere dingen kwijt en neem zoveel mogelijk hooi op mijn vork. Als ik iets wil schrijven, dan begin ik er gewoon aan. Voor het boek waaraan ik nu werk, schrijf ik 1.500 tot 3.000 woorden per dag. Zo werk ik niet altijd, maar het eerste concept van dit boek wil ik snel schrijven, voordat ik er te veel over nadenk, en dan is het geen probleem om die discipline aan de dag te leggen. Ik werk trouwens tegelijkertijd aan drie filmscripts, en heb afgelopen week nog een kortverhaal geschreven. Ik heb ook nog een idee voor een horrorfilm, én heb recent een dertigtal boeken besteld die ik nog wil lezen. Ik neem mijn werk heel serieus.»

HUMO Je schreef ooit dat je als schrijver een onruststoker wilde zijn. Missie geslaagd?

MOSHFEGH «Ik kan me niet herinneren dat ik dat ooit gezegd heb. De definitie van een onruststoker verschilt ook van land tot land. In de Verenigde Staten was een onruststoker tot enkele jaren geleden gewoon iemand die weigerde het spelletje mee te spelen. In die zin klopt het wel voor mij, maar ik weet niet of het nog steeds mijn ambitie is. Er is al onrust genoeg in de wereld.»

Ottessa Moshfegh, 'De dood in haar handen', De Bezige Bij