oorlog in oekraïne
Wanneer komen de Russen nu eindelijk eens in opstand tegen Poetin?
Een veelgehoorde vraag, nu zware sancties Rusland treffen als gevolg van Poetins oorlog: waarom gaat de Russische bevolking niet massaal de straat op?
Op 4 december 2019 stond een 21-jarige student voor een Moskouse rechtbank op verdenking van extremisme. Jegor Zjoekov had video’s op YouTube geplaatst, hij voerde campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen. Tijdens de zitting legde Zjoekov een verklaring af, en die is een goed begin voor wie zich afvraagt: waarom komen de Russen niet massaal in opstand?
Een ondoordringbare barrière deelt de samenleving in tweeën, zo begon Zjoekov. Al het geld is geconcentreerd aan de top, wat onderaan overblijft is wanhoop. ‘Wetende dat ze hoe hard ze ook hun best doen, hun families niet gelukkig kunnen maken, reageren Russische mannen hun agressie op hun vrouw af, drinken zichzelf dood, of verhangen zich.’
Lees ook:
De kinderen van oorlogsverslaggever Bruno Beeckman: ‘Hoe onmogelijk de situatie ook is, papa heeft altijd een vluchtplan.’
De 7 hoofdzonden van Vladimir Poetin: ‘Hij kan niet omgaan met kritiek. Elke aanval op Rusland beschouwt hij als een aanval op zijn persoon’
Inderdaad, van de Russische mannen overlijdt 30 procent vóór zijn 60ste. In Nederland is dat 7 procent. Oorzaak: drankgebruik, ongelukken, zelfmoord. De kleine bovenlaag is een gevolg van de chaotische privatisering van staatseigendom in de jaren 90. Natuurlijk, in grote steden is wel een middenklasse ontstaan. Maar winkelen bij Ikea maakt iemand nog niet een maatschappelijk betrokken burger. Luister maar.
‘Nu wil ik het hebben over liefde’, vervolgt de student. ‘Liefde is onmogelijk zonder vertrouwen. Echt vertrouwen wordt geboren uit gezamenlijke actie. Ten eerste is collectieve actie zeldzaam in een land waar verantwoordelijkheid niet is ontwikkeld. Daarnaast, als collectieve actie wel ergens opduikt, zien veiligheidstroepen dit onmiddellijk als een bedreiging. Het maakt niet uit wat je doet − of je gevangenen helpt, mensenrechten verdedigt of de natuur beschermt − vroeg of laat krijg je de status ‘buitenlandse agent’ opgeplakt of sluiten ze je zonder reden op. De boodschap van de staat is duidelijk: ga terug naar je hol en neem geen deel aan gemeenschappelijke actie. Waar kan vertrouwen vandaan komen in een land als dit? Waar kan liefde groeien? Ik heb het niet over romantische liefde, maar over menselijkheid.’
Sport
Wat in Rusland ontbreekt, is wat wij het maatschappelijk middenveld noemen. Niet-gouvernementele organisaties, gedragen door actieve burgers die belangen en waarden delen. Denk aan Vluchtelingenwerk of aan amateurvoetbal. Ouders die bardienst draaien, vrijwilligers die fluiten – niet in Rusland. Sport is altijd verbonden geweest met de organen van de staat. CSKA Moskou bijvoorbeeld betekent letterlijk Centrale Sportclub van het Leger. Niet voor niets zag Tom Sauer een gat in de markt en ging hij voetbalvelden aanleggen en competities organiseren.
Onder de tsaren was het niet anders. Ook zij waren niet democratisch gekozen en ook zij kampten met de controle over het enorme land. ‘In Rusland is altijd een worsteling geweest tussen de centrale autoriteit die het land met een harde regie bijeen probeert te houden, en de middelpuntvliedende krachten vertegenwoordigd door regionale leiders en dwarsdenkers die zich daaraan probeerden te onttrekken’, schreef de Amerikaanse Ruslandspecialist Robert Beris.
Rusland heeft wel instituten die dezelfde naam hebben als bij ons – partijen, een parlement – maar die zijn opgericht ‘om ervoor te zorgen dat de eigenaardigheden van onze politieke cultuur niet al te veel aandacht van onze buren trekken’, vertelde Vladislav Soerkov in 2019. ‘Ze zijn als een zondagskostuum, aangetrokken als we anderen bezoeken, terwijl we ons thuis kleden zoals we ons thuis doen.’ Soerkov is geen dissident, maar een hooggeplaatste adviseur van Poetin.
Andere oorlog
Ook de media moeten zich ondergeschikt maken aan die centrale macht. In Rusland geen ‘De Afspraak’, geen Bart Schols. We hoeven niet naar opiniepeilingen te kijken – hoe onafhankelijk zijn die? – om aan te nemen dat een flink deel van de bevolking Poetins oorlog steunt: zij krijgen een heel andere oorlog te zien dan wij.
Waarom veel jonge Russen toch denken dat het anders hoort te zijn, is omdat het 25 jaar lang echt anders wás. Michail Gorbatsjov geloofde dat openheid (glasnost) zou bijdragen aan verandering (perestrojka), die nodig was om de vastgeroeste economie los te trekken. Vanaf eind jaren 80 ontstond er ruimte voor nieuwe media, nieuwe bedrijven, nieuwe rockbands. En voor een hernieuwd verlangen naar zelfbeschikking – die middelpuntvliedende krachten, weet u nog? Delen van het reusachtige land begonnen zich onafhankelijk te verklaren, fabrieksbazen begonnen voor zichzelf, de geest was uit de fles.
Poetin probeert die geest er weer in te duwen, ook al moet hij het glas ervoor breken. In de eerste jaren van zijn regime deed hij dat door voor orde te zorgen, daarna door loyaliteit te eisen, en vervolgens door zijn grip te versterken. Als de slang uit Jungle Book die Mowgli eerst omarmt en daarna wurgt.
O, er zijn altijd mensen tegen hem opgestaan. Oligarch Chodorkovski, politicus Nemtsov, punkband Pussy Riot, om er een paar te noemen. Strafkamp of vermoord. De terugkeer van blogger Aleksej Navalny in januari 2021, nadat hij een vergiftiging overleefde, was misschien wel de laatste grote golf van protest. In drie dagen werden 17.000 mensen opgepakt. Activist Sergei Davidis vertelde onlangs op de site van Open Democracy: ‘Zelf zat ik vorig jaar tien dagen in administratieve hechtenis, alleen maar voor het retweeten van een aankondiging van een vreedzaam protest.’
Jegor Zjoekov kwam er met drie jaar voorwaardelijk vanaf. Hij trok zijn kandidatuur voor de gemeenteraad in. Zijn Twitter- en YouTube- accounts zijn uit de lucht.
(AD)
