Wantoestanden bij koerierbedrijven PostNL en GLS: ‘Elke controle zien we zwartwerk, mensen zonder rijbewijs, zonder verblijfsvergunning’

Onlangs berichtte Humo over de nieuwe slaven van Deliveroo en Uber Eats, vorige week bleek dat PostNL er soortgelijke praktijken op na houdt. Het depot in Wommelgem werd verzegeld omdat de sociale inspectie voor de zoveelste keer een resem inbreuken vaststelde: behalve onderbetaalde stakkers rijden ook sans-papiers en prille tieners met uw pakjes rond. De sociale inspectiedienst viel deze ochtend binnen bij koerierbedrijf GLS in Puurs, het pand werd verzegeld. Arbeidsauditeur Gianni Reale luidt het alarm: ‘Het is tijd voor zero tolerance. Alleen kunnen we niet méér controleren, we hebben personeel tekort.’

De kern van de zaak is altijd dezelfde, of het nu bij PostNL, DPD of GLS is: de bedrijven werken voor hun pakjesbedeling niet met werknemers, maar met onderaannemers die op hun beurt chauffeurs tewerkstellen in een zelfstandig statuut. De bestelwagens van PostNL in de Belgische straten zijn niet eens van het bedrijf: het zijn voertuigen van de chauffeurs zelf, waarvoor PostNL enkel bestickering voorziet. Mechels arbeidsauditeur Gianni Reale neemt al jaren het voortouw in de strijd tegen wantoestanden in de e-commerce.

GIANNI REALE «Ik ben allang niet meer verrast door wat ik zie in de depots van de drie grote spelers. Bij elke controle stellen we dezelfde inbreuken vast: schijnzelfstandigheid, zwartwerk, geen sociale bijdragen betalen, rijden zonder rijbewijs... Niet zelden treffen we chauffeurs aan zonder verblijfsvergunning.

»De invallen van vorige week kwamen er mede nadat een journalist ons had ingelicht over het undercoveronderzoek van Het Laatste Nieuws en VTM Nieuws, waaruit zou blijken dat in ons land ook minderjarigen aan de slag zijn voor PostNL. Als dat klopt, is het totaal onaanvaardbaar. Bovendien zou PostNL chauffeurs waarschuwen voor onze komst: ‘Kom niet naar hier, er is een controle bezig. Ga naar depot X.’ Dat is belemmering van ons toezicht, een misdrijf: PostNL zou zo actief deelnemen aan fraude.»

HUMO Het lijkt dweilen met de kraan open. Wordt u er niet moedeloos van?

REALE «Ergens wel, want we voeren die controles nu al járen uit en er lijkt weinig te veranderen. Pv’s, administratieve boetes, voorstellen tot minnelijke schikking: het bleek allemaal niet te volstaan. Ook toen afzonderlijke onderaannemers correctioneel werden veroordeeld, bleven de inbreuken zich opstapelen. Enkele maanden geleden werd zelfs bericht over massale btw-fraude en valse facturen bij de onderaannemers. Er zijn aanwijzingen dat de koerierdiensten – die telkens verrast reageren – zelf een aandeel hebben in de fraude. Ze laten die op z’n minst oogluikend toe. Ook daarom hebben we PostNL en GLS gedagvaard voor de correctionele rechtbank.»

HUMO Nu is het dus menens.

REALE «Het is tijd geworden voor zero tolerance. Sinds enkele maanden belandt élk proces-verbaal bij de correctionele rechtbank. De pleidooien zullen in september volgend jaar gevoerd worden, in één groot proces: vier vrijdagen lang, van ’s morgens tot ’s avonds. Dat is bijna als een assisenzaak.

»Er is geen gegronde reden waarom de koerierdiensten hun chauffeurs niet in dienst zouden nemen. De koerierdiensten nemen volgens het standpunt van het openbaar ministerie minstens een deel van het werkgeversgezag waar: ze stellen materiaal ter beschikking, chauffeurs moeten badgen, niemand kan echt onderhandelen over de verloning en het werkritme. Maar door te werken met onderaannemers en zelfstandige chauffeurs sparen de grote spelers veel kosten uit en kunnen ze meer winst maken. Ze moeten bijvoorbeeld geen sociale bijdragen betalen voor werknemers en niet opdraaien voor verzekeringen, bestelwagens, ongevallen, verkeersovertredingen of de benzine van de chauffeurs. Omdat de chauffeurs op papier zelfstandig zijn, mogen ze ook onbeperkt uren kloppen. Bovendien worden ze lijkbaar manifest zwaar onderbetaald en plegen de onderaannemers, zonder afdoende reactie van de bedrijven, sociale fraude. Zo kunnen PostNL en co. pakketjes blijven verdelen aan bodemprijzen: het systeem heeft voor hen alleen maar voordelen in deze omstandigheden.

»Dit alles geldt trouwens niet alleen voor PostNL, ook andere koerierbedrijven hebben boter op het hoofd. Daardoor krijgt Bpost, dat wél met werknemers werkt, wellicht te kampen met oneerlijke concurrentie. Zij zijn dus ook een slachtoffer.»

HUMO Wat riskeren de gedagvaarde bedrijven in het proces volgend jaar?

REALE «Voor inbreuken aangaande deeltijdse arbeid riskeren PostNL en GLS geldboetes, op zwartwerk staan gevangenisstraffen van zes maanden tot drie jaar. Het gaat inmiddels om tientallen chauffeurs die in het zwart reden. De geldboetes worden vermenigvuldigd met het aantal betrokken werknemers. Het gaat dus om aanzienlijke bedragen (voor één werkkracht die zwartwerkt, bedraagt de boete 4.800 tot 48.000 euro, red.).

»Ik kan alleen maar hopen dat er snel een wetgevend initiatief komt van de bevoegde minister (Petra De Sutter van Groen, red.) dat de chauffeurs rechtszekerheid biedt. Er is beloofd dat die wet er binnen de zes maanden zal zijn.»

HUMO U zei het zelf: val morgen binnen in hetzelfde depot en je stelt dezelfde inbreuken vast. Controleren jullie wel voldoende?

REALE «Waarschijnlijk niet, maar onze capaciteit is beperkt. Vooral de afgelopen twee jaar zijn de inspectiediensten overbevraagd, onder andere om coronamaatregelen te controleren op de werkvloer. Ook bij de federale gerechtelijke politie, het openbaar ministerie en lokale politiezones zijn er capaciteitsproblemen, dus moeten we keuzes maken. We kúnnen niet meer controleren dan nu.»

HUMO We horen over soortgelijke problemen bij onder meer DHL en zelfs het schijnbaar onschuldige HelloFresh, maar die bedrijven blijven buiten schot.

REALE «De nieuwe economieën boomen en zolang het systeem op zich wettelijk toegestaan is, zal het toegepast worden, zullen er bedrijven zijn die dat systeem misbruiken. Maar opnieuw: we hebben niet de capaciteit voor frequente en doorgedreven controles. Ik zou gráág aan lokale politie-inspecteurs vragen om soms busjes van HelloFresh tegen te houden, maar dat kan niet: er is te veel werk.»

HUMO In november begon een historisch proces tegen Deliveroo voor de Brusselse arbeidsrechtbank dat erg doet denken aan de discussie rond PostNL: volgens het openbaar ministerie zijn de fietskoeriers schijnzelfstandigen en moet Deliveroo hen beschouwen als werknemers, inclusief vakantiedagen, een vast loon enzovoort. Wordt het Deliveroo-vonnis van 8 december ook belangrijk voor de pakjessector?

REALE «Jazeker. Als de rechter oordeelt dat de fietskoeriers géén schijnzelfstandigen zijn, weten we meteen waar we aan toe zijn. Het proces in Brussel heeft de verdienste dat er rechtszekerheid zal komen omtrent de definitie van schijnzelfstandigheid. Wellicht zal er wel nog hoger beroep aangetekend worden, wat de uitspraak ook wordt.»

HUMO U viseert de grote bedrijven en wilt zo de chauffeurs beschermen. Maar we krijgen de indruk dat die chauffeurs, ondanks hun lange dagen en karig inkomen, best tevreden zijn met hun bestaan. Want ze verdienen zo toch íéts.

REALE «Inderdaad. Ik kan me voorstellen dat de Deliveroo-koeriers zonder papieren niet onverdeeld blij waren met jullie dossier over zwartwerk en schijnzelfstandigheid, want misschien verliezen ze daardoor hun job. Ook de chauffeurs van PostNL en GLS komen uit groepen met weinig toegang tot kwalitatieve jobs. Ze zijn bijna altijd laaggeschoold, komen uit etnisch-culturele minderheidsgroepen, ze zijn minderjarig of hebben geen verblijfsvergunning. Ik vergelijk het met de mijnontginning enkele decennia geleden: mensen kwamen uit Italië en Marokko omdat Belgen de job niet wilden doen, en die arbeiders in hun land van herkomst anders misschien helemáál geen inkomen hadden. Maar dat betekent niet dat we wantoestanden en structurele fraude moeten aanvaarden.»