Was corona al veel eerder in België dan we dachten?

In Frankrijk testte iemand al rond Kerstmis positief op Covid-19. Zou het kunnen dat ook bij ons het virus al eerder onder de mensen was? Wie zijn de positieve gevallen in januari en februari in een tabel van Sciensano die intussen gewijzigd is?

Op 27 december vorig jaar testte in de buurt van Parijs een man positief op het coronavirus. Dat kwam onlangs uit, nadat wetenschappers oude stalen via de zogeheten PCR-test heronderzochten. Dat positieve staal dateert dus van voor de eerste strenge maatregelen tegen de verspreiding van het virus. Die kwamen zowel in Frankrijk als België rond 17 maart. Eind december was zelfs in China het virus nog iets nieuw.

Veel experts kunnen de Franse casus pas geloven na een genetische analyse van het staal. Bij ons zijn volgens viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) honderden stalen van personen met een luchtweginfectie tussen oktober en februari intussen gecontroleerd op Covid-19. ‘Daar zat geen enkele positieve tussen. Toch was ik er altijd van overtuigd dat het eerste coronageval in België niet Philip Soubry is.’

Officieel is Soubry de eerste besmetting in ons land. De West-Vlaming werd uit China gerepatrieerd en testte op 3 februari positief. De tweede officiële casus volgt bijna een maand later: een vrouw uit het Antwerpse.

Besmettingen vóór maart

Van Ranst gelooft dus in eerdere besmettingen in België. Ook verschillende huisartsen denken nu dat corona al voor maart in hun wachtkamers zat.

‘Onze frank is toen niet gevallen, maar erop terugkijkend, zagen we vanaf half januari patiënten met Covid-19-symptomen’, zegt Birgitte Schoenmakers, die een praktijk met negen huisartsen leidt en verbonden is aan het Academisch Centrum voor Huisartsgeneeskunde van de KU Leuven. ‘We hebben een tweede golf van verkoudheden gezien die anders en intenser was dan gewoonlijk.’

Die patiënten zijn niet getest, omdat ‘de frank’ niet viel, in een periode met ook nog de gewone griep, maar ook omdat hét criterium voor een test lange tijd was dat iemand afgereisd moest zijn uit China, of uit Italië, waar op dat moment een uitbraak was.

De 37-jarige Sofie C. ging de laatste week van februari, in de krokusvakantie, met familie naar een huisje in Zeeland. Die week voelde ze zich vermoeid en at ze met minder smaak. De week erna, weer thuis, kreeg ze koorts. Vrijdag 6 maart wordt ze bij de huisarts getest. Het staal gaat naar het referentielab in Leuven, maar Sofie heeft nooit een resultaat ontvangen.

‘Na het weekend ging ik naar het ziekenhuis met ernstige ademhalingsproblemen en stijgende koorts’, zegt Sofie. ‘De arts op de spoedafdeling vroeg waarom ik corona vermoedde, aangezien ik toch niet in Italië was geweest. Na een longfoto volgde toch een test en twee uur later al kreeg ik het resultaat: positief.’

Sofie lag tien dagen in het ziekenhuis. Ze heeft nu nog soms last van een vervelende hoest. Gezien de incubatietijd is ze vermoedelijk in februari besmet, voor de skiërs uit de Alpen terugkeerden. Haar huisarts liet meteen haar zus en ouders testen die mee naar Zeeland waren: positief. De dag voor Sofie zich echt ziek voelde, op 2 maart, zat ze nog op het feestje van een vereniging. Verschillende leden van die vereniging werden nadien ziek.

‘Een aantal van hen zijn door hun huisarts bestempeld als grieppatiënten, omdat ze hen niet konden testen’, zegt Sofie. ‘Het frustreerde me dat de mensen die ik besmet heb daardoor niet de strikte corona-instructies kregen, zoals thuisquarantaine.’

De Vlaamse woon-zorgcentra gingen op slot na 10 maart, maar ook daar kan het virus al voor 1 maart hebben gecirculeerd. Dokter Gijs Van Pottelbergh nam op 18 maart de eerste positieve test af in een van de twee Leuvense rusthuizen waar hij coördinerend en raadgevend arts (CRA) is. Hij onderzoekt nu of de besmetting niet al in februari het woon-zorgcentrum binnen kwam.

‘Rond 15 maart was er een heel grote uitbraak in het rusthuis. Een hele afdeling tegelijk ziek, dat klopt niet met de eerste fase van een virusuitbraak, waarin een zieke iemand anders besmet enz. Dus zocht ik eerdere vaststellingen op en dan zag ik dat er begin maart al mensen waren met hetzelfde ziekenbeeld. Gezien de incubatietijd voor een besmetting zijn er volgens mij waarschijnlijk eind februari al mensen in het rusthuis besmet geraakt.’

Artiesten uit Wuhan

Tot nu bleef het onder de radar, maar eigenlijk zeggen ook de tabellen van Sciensano dat het virus toen al bij ons circuleerde. Sinds eind maart maakt de gezondheidsinstelling data over de positieve coronatests openbaar. Die tabellen worden regelmatig geüpdatet. Het allereerste bestand is een tabel die begint met een casus op 30 januari, nog voor de repatriëring van Soubry uit Wuhan. Soubry is vermoedelijk de tweede casus in het bestand, een man uit West-Vlaanderen. Vervolgens zijn er nog 46 gevallen in dit bestand voor 1 maart, voor de persconferentie dus waarop de overheid het tweede geval bekendmaakte. Noch Van Ranst (KU Leuven), noch Pierre Van Damme (UAntwerpen), noch Herman Goossens (UAntwerpen) begrijpen waar deze casussen vandaan komen.

Bijna een derde van hen komen uit de provincie Luik. Daar was op 18 januari, ter gelegenheid van Chinees Nieuwjaar, in het Congrespaleis een optreden van 21 podiumartiesten uit Wuhan. De artiesten uit de stad waar het coronavirus tot een epidemie uitgroeide, verbleven tussen 16 en 19 januari in ons land.

‘Zij waren gezond bij aankomst in België en ook bij terugkeer’, verzekert de Chinese ambassadeur in ons land. ‘Dat hebben we ook meegedeeld aan de Belgische overheden.’

De Spooktabel van Sciensano

Opmerkelijk: recentere tabellen van Sciensano bevatten deze data uit januari en februari niet meer. De tabel begint nu op 1 maart. Ook Soubry, en de tweede gekende covidbesmetting in ons land, de dame uit Antwerpen, zijn niet zomaar meer terug te vinden.

Verschillende wetenschappers contacteerden Sciensano in verband met hun spooktabel. ‘Ik speel zelf geen actieve rol in de aanpak van deze crisis, maar als viroloog volg je de pandemie van de eeuw natuurlijk’, zegt Zeger Debyser (KU Leuven). ‘Die tabel van Sciensano viel meteen op en het duurde enige tijd voor een antwoord kwam.’

Na navraag bij Sciensano blijkt dat al deze gevallen niet verwijderd zijn uit de tabel, maar helemaal onderaan staan. De kolom ‘datum’ is leeggelaten.

‘Het totaal aantal bevestigde besmettingen klopt dus nog, maar we vermoeden dat er bij de datum een fout in de encodering is gebeurd’, zegt Sophie Quoilin, epidemiologe bij Sciensano.

Goossens vs. Van Ranst

Bij het invoeren van de gegevens komen er verschillende data in aanmerking: die van het testresultaat of die van het bezoek bij de huisarts of het ziekenhuis. Soms vermeldt het doktersverslag ook wanneer de patiënt naar eigen zeggen het eerst symptomen vertoonde.

‘We zijn zeker dat al die gevallen pas getest zijn in maart, maar ons validatieprogramma hanteert de vroegste datum’, zegt Quoilin. ‘Ik weet niet wat ik ermee moet doen, want is die datum wel correct? Is er een fout gebeurd bij het invoeren? Daarom hebben we die datum weggehaald, tot we eventueel tijd hebben om het een voor een na te gaan.’

Dat lijkt ook Van Ranst zinvol, want een positieve test in maart en al symptomen in januari of februari, lijkt hem ‘epidemiologisch zwak’. ‘Op dat moment was er ook de griep. Misschien had die patiënt wel eerst griepsymptomen en dan pas het coronavirus. Heel wat mensen belanden in het ziekenhuis met meerdere pathologieën.’

Het is dus duidelijk dat de data van deze gevallen onzuiver is, maar daardoor weten we dus nog altijd wanneer deze mensen ziek waren. Sommige experts, zoals viroloog Debyser, vinden het vreemd dat dit nog niet is uitgeklaard. ‘Die stalen kunnen helpen om de verspreiding in ons land in kaart te brengen. Ze kunnen misschien ook verklaren waarom de epidemie hier zo hard toesloeg.’

Is er een mogelijkheid dat deze patiënten wel een test lieten afnemen in februari, maar dat deze pas in maart door het referentielab is behandeld, bijvoorbeeld omdat de patiënt niet urgent was, of niet in Italië of Wuhan was geweest, zoals het geval was bij Sofie C.?

‘Uiteraard namen we de meest dringende eerst, maar die triage was pas nodig na de oproep van Herman Goossens om breed te testen’, zegt Van Ranst.

Goossens riep op 1 maart nog eens expliciet op om iedereen met griepsymptomen op Covid-19 te testen. Vroeger en meer testen had volgens Goossens, zo zei hij deze week in Knack, de verspreiding van het virus en ‘zeker ook het aantal doden kunnen beperken’. En in ieder geval hadden ze ons dichter gebracht bij de start van de uitbraak en de patiënt zero in ons land.