verenigde statenvoorverkiezingen
Wat de speeches van Alexandria Ocasio-Cortez zo goed maakt? Dit is haar geheim
Alexandria Ocasio-Cortez, kortweg AOC, is een fantastisch spreker, vindt debatspecialist Hans de Bruijn. Wat maakt de toespraken van het jongste Congreslid en campaigner voor presidentskandidaat Bernie Sanders zo goed?
Alexandria Ocasio-Cortez – je noemt haar AOC – is het jongste lid van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden, namens de Bronx, een wijk van New York. Ze is Democraat en links. Niet centrum-links, maar links-links. Ze is een fantastisch spreker. Als zij een zaal toespreekt, spat de energie er van af – je vóelt wat, als toehoorder. Ze weet mensen te mobiliseren, steunt Bernie Sanders, geeft zijn campagne met haar toespraken energie en kleur. Ze lijkt ook de natuurlijke opvolger van Sanders.
Wat is het geheim van haar toespraken? Waardoor weet ze mensen te raken? In tijden waarin het rechtse populisme krachtig is en het andere verhaal soms weinig kans lijkt te hebben?
Om die vragen te beantwoorden, begin ik met een uitstapje naar Barack Obama en Donald Trump. Dat helpt om AOC te duiden. De twee presidenten zijn elkaars tegenpolen in hun manier van spreken.
Bij Trump gaat het altijd over (1) wij versus zij – er zijn duidelijke vijanden: Mexico, immigranten, China. Met zo veel vijanden is (2) de wereld een gevaarlijk oord en dus is er een sterke leider nodig. Trumps boodschap is dan ook (3) You Need Me, jullie hebben mij nodig. Trump denkt in wij-zij, dus gaat het altijd over (4) winnen of verliezen.
Bij Obama gaat het over (1) ’wij’ – over het ene Amerika, waar gelovigen en ongelovigen, Latino’s en Afro-Amerikanen, Democraten en Republikeinen samenwerken. Dat doen ze in een (2) wereld vol mogelijkheden, de wereld van het Yes We Can. Al die mogelijkheden benut je door samen te werken en dus is Obama’s boodschap: (3) I Need You, ik heb jullie nodig. Het gaat om (4) win-win: van samenwerking wordt iedereen beter.
Hier staan twee politieke stijlen tegenover elkaar, die we in veel westerse democratieën zien. Er is het populisme à la Trump, dat tegenstellingen op scherp zet, en er is het inclusieve en verbindende verhaal van Obama.
Hoe construeert AOC haar toespraken? Een typering in drie elementen:
I Confrontatie
Vaak wordt gezegd dat de reactie op rechts populisme een Obama-achtig verhaal over ‘samen’ moet zijn. Maar helpt het om Obama’s verhaallijn af te stoffen? Ik weet het niet. ‘Samen’-politici kunnen weeïg zijn, mat en bleek overkomen. Je kunt je afvragen waar ze inhoudelijk staan, of hun opvattingen niet te flets zijn, onder het mom van ‘samen’? Politiek-theatraal klopt het niet: politici moeten vechten voor onze idealen – ‘samen’-politici zijn geen vechters. Zeker, Obama’s boodschap is krachtig, omdat hij Obama is. En de meeste politici zijn geen Obama.
Van die risico’s van ‘samen’, heeft AOC geen last. Het is bij haar het wij-zij schema. Haar beleid zou een gevaar zijn voor Amerika. Haar reactie:
Als ze zeggen dat dit beleid gevaarlijk is,
is het niet gevaarlijk voor ons,
is het niet gevaarlijk voor dit land,
maar is het gevaarlijk voor de gevestigde macht
en de verdeling van rijkdom in Amerika.
Daar is het gevaarlijk voor.
Daarom ben ik blij dat ik een gevaarlijke vrouw ben.
Want we moeten allemaal gevaarlijk zijn.
Ook als het over diversiteit gaat, kiest ze voor confrontatie. AOC behoort tot de generatie die zich niet meer verantwoordt of excuseert voor haar standpunten, maar die anderen ter verantwoording roept:
Dus als mensen niet willen spreken
over de problemen
van zwarte mensen,
van transseksuele vrouwen,
van vrouwelijke immigranten,
Dan zullen we hun vragen:
‘Waarom voelen jullie je daar zo
ongemakkelijk over?’
De gevestigde macht, oliemaatschappijen, gematigde Democraten, bevooroordeelde wetshandhavers: ze kunnen de volle laag krijgen. Tegelijk kan AOC ook diep-empatisch spreken. “Een strijd betekent dat niemand achter wordt gelaten.” Tijdens een toespraak gaat ze in op dodelijke aanslagen door white supremacists en richt zich tot hen:
Wat ik tegen jullie wil zeggen:
Kom terug.
Er is een moeder die op je wacht.
Ik weet dat zeker.
Ik weet dat er een leraar op je wacht,
die zich afvraagt ‘wat is er met mijn kind gebeurd?’
‘Wat is er met mijn vriend gebeurd?’
Wij zullen er altijd voor je zijn.
We houden een plaats voor je open.
We zullen weer van je houden.
Je bent niet te ver afgedwaald.
Ik weet dat deze samenleving je isoleert
Ik weet dat deze samenleving depressief maakt
Ik weet dat er te weinig kansen zijn
Dit zegt een politica van Puerto Ricaanse afkomst, die ongetwijfeld wordt gehaat door white supremacists. Het is humaan en verzoenend, ver weg van wij-zij. Het is de stijl van AOC: ze is een inclusieve spreker die de confrontatie zoekt.
Het inclusieve maakt haar toespraken verzoenend. Het confronterende maakt ze spannend en stevig. Over Donald Trump: ‘Ik denk niet dat hij weet om te gaan met een jonge vrouw uit de Bronx.’
II Macro en micro
De toespraken van AOC kennen een macro- en een microverhaal. Het macroverhaal is gebaseerd op haar idee van intersectionaliteit: de grote problemen in Amerika hangen onderling samen. Klimaat, ongelijkheid, rommelbaantjes, beperkte toegang tot de zorg, en tot goed onderwijs: al die kwesties zijn met elkaar verbonden.
Het microverhaal gaat over de persoonlijke ervaringen van AOC.
Mijn moeder was schoonmaker.
Ik deed mijn huiswerk
op de trappen van anderen,
aan de keukentafels van anderen,
in de huiskamers van anderen,
terwijl mijn moeder toiletten schoonmaakte
en vloeren dweilde,
om ons een beter leven te geven.
Mijn vader stierf toen ik achttien was.
Plotseling was ik de dochter van een
alleenstaande moeder.
Het gezin leefde van loonstrook naar loonstrook. Dankzij de vele banen van haar moeder, kon ze studeren. Ze studeerde cum laude af, midden in de recessie van begin deze eeuw. Dat betekende geen baan en wel studieschuld, dus werd ze barkeeper in de Bronx. Ze zag armoede, seksuele intimidatie, collega’s met torenhoge medische kosten. Uit al haar ervaringen trok ze een les: Amerika’s problemen hangen onderling samen, ze zijn systemisch. Haar grote verhaal en haar politieke opvattingen worden zo gedragen door haar persoonlijke verhaal en haar identiteit.
Nu zien we dat macro en micro ook bij Obama en Trump. Trumps grote verhaal is dat van de ‘vergeten Amerikanen’ die slachtoffer zijn van globalisering en vrijhandel. Er moeten betere vrijhandelsakkoorden komen, dus heb je een keiharde onderhandelaar nodig: Donald Trump himself. Bij Obama gaat het om het verscheurde Amerika, de tegenstellingen tussen blank en zwart, christelijk en seculier, arm en rijk Amerika. Obama personifieert en overbrugt die tegenstellingen: ‘Mijn vader was een zwarte man uit Kenia, mijn moeder een blanke vrouw uit Kansas.’
AOC’s analyse van Trumps overwinning is dat hij inderdaad vergeten Amerikanen weer een stem gaf. Ook bij haar gaat het over vergeten Amerikanen: de arbeiders, maar ook immigranten, onverzekerden, LHBTQ’s, studenten met studieschuld. Maar anders dan bij Trump gaat het niet over winnen of verliezen, over eten of gegeten worden.
De wereld is geen gevaarlijk oord (Trump), of een plaats vol mogelijkheden (Obama), ze is vooral onrechtvaardig. Dus heeft AOC het over de noodzaak van ‘morele helderheid’ en over recht, eerlijkheid, gelijke kansen. Het gaat over zorg voor elkaar, liefde, empathie.
Ze is in Iowa met Bernie Sanders en ziet de betrokkenheid van de Iowans op elkaar.
Iowa is een staat waar je je naaste liefhebt.
Kent een cultuur van je naaste liefhebben.
Een politiek van je naaste liefhebben.
Dat is waar het voor mij om gaat
bij de plannen voor gezondheidszorg.
Ze gaan over je naaste liefhebben.
Het beëindigen van politiegeweld in Amerika,
gaat over je naaste liefhebben.
Stoppen met het wrede scheiden
van ouders en kinderen,
gaat over je naaste liefhebben.
Een inkomen waarvan je kunt leven,
gaat over je naaste liefhebben.
En voor mij is de Green New Deal,
je naaste, onze kinderen, onze planeet liefhebben.
Je hoeft het niet met AOC eens te zijn om te begrijpen dat haar verhaal aan haar toehoorders perspectief biedt, een gevoel van politieke zingeving. Haar verhaal laat de samenhang der dingen zien, is moreel geladen en wordt gevoed door concrete, persoonlijke ervaringen. Je kunt je door dat persoonlijke makkelijk met haar identificeren; dus ook met haar voorstellen.
Bovendien, als ze vertelt over ellende en onrecht die zij heeft gezien, zijn haar voorstellen opeens gewoon praktische, gezondverstandmaatregelen. Ze wil goed onderwijs voor kinderen in de Bronx. Daar is niets radicaals aan – iets wat AOC graag benadrukt.
III Amerikaanse Droom
Iedere Amerikaanse politicus refereert aan de Amerikaanse geschiedenis. Voor Trump is Amerika het sterkste land ter wereld, waar je de Amerikaanse droom kunt leven - vanuit armoede tot grote hoogte kunt opklimmen.
Obama heeft het over de Verénigde Staten van Amerika. Amerika is het land van verschillen en eenheid, van het e pluribus unum (‘uit velen één’).
AOC klom op uit armoede tot een vooraanstaand Amerikaans politicus. Ze belichaamt de Amerikaanse droom, maar ze gelooft niet in de Amerikaanse droom. Voor haar is Amerika het land van de continue strijd tussen recht en onrecht. De laatste grote strijd was die van Martin Luther King. Die zet zij voort, waarbij er ook aandacht is voor ecologische gerechtigheid.
Vanuit die historische oriëntatie, benadrukt AOC dat ze een beweging bouwt, zoals King dat deed.
Hoe organiseren we ons?
Daar gaat het ten diepste om.
Een beweging dient ertoe
dat we weer een verbinding met elkaar aangaan.
Een verbinding die dieper is
en verder gaat dan een enkele verkiezing.
Een verbinding die gaat over onze betrokkenheid jegens elkaar.
Weten wij ons met elkaar verbonden?
Weten wij ons betrokken op de meest kwetsbaren
in onze samenleving?
Want eenieder van ons
kan zomaar de meest kwetsbare in onze
samenleving worden.
De grote problemen hangen met elkaar samen, dus hangen ook alle gevechten samen en dus heb je een beweging nodig. Wie een beweging bouwt, is niet afhankelijk van traditionele machtsstructuren, inclusief die van de Democratische Partij. Een beweging lokt nieuwe kiezers naar de stembus. Heel belangrijk in Amerika, waar velen niet stemmen.
Trump heeft met zijn rallies in stadions ook zijn beweging, ontwijkt ook de gevestigde krachten in zijn partij. Maar Trump staat boven zijn beweging, vertelt zijn mensen You Need Me. AOC is onderdeel van de beweging. Ze komt er uit voort.
Die beweging is ook weer een verklaring voor de energie die AOC brengt. Je hoort er weer bij, jouw problemen en zorgen zijn niet uniek, ze zijn de problemen van velen. Jouw vertegenwoordiger in het Huis is onderdeel van de beweging. Werkt nu voor jou, maar werkte ooit met jou. Staat niet boven je, maar naast je.
AOC weet het allemaal heel goed voor het voetlicht te krijgen, ook door de manier waarop ze de sociale media gebruikt. Tijdens haar livestreams op Instagram, bespreekt ze onder het koken de Amerikaanse politiek en daarmee komt ze heel dichtbij. En wat is de beste leerschool voor iemand die de politiek in wil? Barkeeper: je gaat achttien uur per dag door, staat midden in de vuurlinie en er zitten altijd mensen aan de bar, die je graag een slecht gevoel geven.
Wordt het wat met die beweging van AOC en Bernie Sanders? De tijd zal het leren. Je kunt redeneren dat de boodschap van AOC en Sanders te radicaal is om de kiezers in het midden aan te spreken. Maar volgens AOC is dat oud denken. Als je je op het gematigde midden richt, krijg je kiezers niet naar de stembus. ‘Het gaat erom dat kiezers zien dat iemand echt het gevecht voor hen aangaat.’
Hans de Bruijn (1962) is hoogleraar bedrijfskunde. In Letter&Geest verzorgt hij de rubriek ‘Framing’ . Hij is auteur van ‘Handboek framing. Het spel met de taal’.
© Trouw
