Wat doet extreme hitte met ons lichaam? ‘Te veel water drinken kan tot ernstige schade leiden’

Breaking news: België kreunt alweer onder een verzengende hittegolf. Wat doet de hitte met ons lichaam? Wat staat ons door de klimaatopwarming nog te wachten? Leven we hier binnen enkele decennia in een minder heuvelig Toscane of wordt het veeleer de verschroeiende hitte van Zuid-Spanje? Humo zocht het – af en toe pauzerend met een verkwikkend voetbad – voor u uit. Zonder al te veel te willen weggeven: begin maar al te puffen en te zweten!

(Dit artikel verscheen oorspronkelijk augustus 2020 in Humo.)

KOEN SCHOETERS (Agentschap Zorg en Gezondheid) «De chemische processen in ons lichaam werken optimaal bij 37 graden, dus het doet er alles aan om op die temperatuur te blijven. Wanneer de huid en het bloed beginnen op te warmen, wordt de hypothalamus gealarmeerd. Dat is een controlecentrum in de hersenen dat fungeert als een soort thermostaat en via sensoren in het lichaam onze kerntemperatuur meet. Is die te hoog, dan zet dat centrum allerlei systemen in gang om ons af te koelen.

»Om te beginnen gaan we zweten. Als zweet via de poriën verdampt, onttrekt het warmte aan de huid en dat heeft een verkoelend effect. Het werkt echter minder goed wanneer de luchtvochtigheid heel hoog is. Dat merk je in landen met een tropisch klimaat: daar loopt het zweet in beekjes van je lichaam in plaats van te verdampen, en krijg je je temperatuur moeilijker onder controle. Wij hadden het geluk dat de voorbije zomers hier extreem droog waren.»

HUMO Welk effect heeft zweten op het lichaam?

DR. KEN DEWITTE (spoedarts UZ Antwerpen) «Door het verlies van vocht en zouten neemt het volume van het bloed af en daalt de bloeddruk. Dat kan voor duizeligheid zorgen. Als je dat voelt, moet je op een koele plek gaan liggen en niet beginnen rondlopen, anders kun je flauwvallen.»

SCHOETERS «Door te zweten verliezen we ook veel zouten die het lichaam nodig heeft. Dat kan leiden tot hartritmestoornissen en zelfs hartfalen. Daarom is het belangrijk om veel te drinken. Dat helpt niet alleen om je te verfrissen, het is vooral nodig om alle lichaamsprocessen gaande te houden.»

HUMO Sommige mensen zweten veel meer dan anderen. Hoe komt dat?

DEWITTE «De zweetklieren worden via het centraal zenuwstelsel aangestuurd. Als dat niet goed werkt, bijvoorbeeld bij ouderen of door medicatie, wordt er minder zweet geproduceerd. Dat kan ook het geval zijn bij mensen met huidaandoeningen. Mannen zweten over het algemeen meer dan vrouwen: dat heeft dan weer met onze verschillende hormonale huishouding te maken.»

HUMO Te véél drinken is ook niet goed: in 2018 bezweken op Tomorrowland twee festivalgangsters aan een watervergiftiging.

DEWITTE «Als je te veel water drinkt op korte tijd, wordt het evenwicht van zouten in het lichaam en het bloed verstoord. Daardoor wordt het water als het ware in de cellen getrokken, waardoor ze opzwellen. Dat kan tot ernstige schade leiden.»

HUMO Welke mechanismen zet het lichaam nog in gang?

SCHOETERS «De bloedvaten verwijden, waardoor er meer bloed doorheen kan stromen. Het wordt naar de buitenkant van het lichaam gepompt, zodat er meer warmte wordt afgegeven via de huid. Dat betekent dat het hart flink harder moet werken. En dat vergt energie, meteen één van de redenen waarom we ons vermoeid voelen als het zo heet is.

»Omdat er meer bloed naar de periferie van het lichaam gaat, kan er elders zuurstofschaarste ontstaan. De bloedvaten krijgen dan het signaal om opnieuw vooral de organen te bedienen en worden weer nauwer, waardoor je temperatuur weer begint te stijgen. Het is voor het lichaam dus niet simpel om de boel onder controle te houden. Die grote druk op het hart betekent ook dat mensen met hart- en vaataandoeningen extra moeten uitkijken tijdens een hittegolf.»

HUMO Mensen krijgen soms ook last van gezwollen enkels.

DEWITTE «Dat komt vooral voor bij mensen die al last hadden met de bloedvaten. Als die door de warmte wijder openstaan, zakt door de zwaartekracht meer bloed naar beneden wanneer je opstaat, en door de toegenomen druk zwellen de voeten of enkels op. Het kan weinig kwaad, als je even gaat liggen met je voeten omhoog gaat de zwelling weer weg.»

HUMO Wat voor invloed heeft de hitte op de luchtwegen?

DEWITTE «We ademen sneller om warmte te kunnen afvoeren. Je zou bijna zeggen: zoals een hijgende hond (lacht).»

SCHOETERS «Mensen hebben soms ook het gevoel dat ze minder goed kunnen ademen, ze krijgen een drukkend gevoel op de borst. Door de hogere temperaturen zit er minder zuurstof in de lucht, en vaak wordt het erger door luchtvervuiling. Er wordt meer ozon gevormd, en dat prikkelt de luchtwegen. Hoge ozonconcentraties zorgen voor kortademigheid of pijn in de borstkas.»

HUMO Wat gebeurt er met de organen?

DEWITTE «Omdat het lichaam uitdroogt, proberen de nieren het vocht bij te houden. Je zult minder moeten plassen en je urine wordt geconcentreerder, ze krijgt een donkere kleur. Dat is een normaal proces, je ziet het ook na het sporten. Maar als je lichaamstemperatuur héél hoog oploopt, kan je nierweefsel beschadigd raken. In je lichaam worden dan eiwitten afgebroken, waardoor je nieren bepaalde stoffen moeten verwerken waarmee ze normaal niet te maken krijgen. Je zou het kunnen omschrijven als een zeef die verstopt raakt.

»Er is eigenlijk een voortdurende strijd aan de gang: het lichaam probeert de temperatuur omlaag te krijgen door te zweten, en tegelijk probeert het via de nieren niet te veel zouten te verliezen.»

HUMO Het hongergevoel vermindert ook. Dat zou dan weer komen doordat maag en darmen minder worden doorbloed, omdat er zoveel bloed naar de buitenkant van het lichaam wordt gestuwd.

DEWITTE «Dat klopt, en het onevenwicht in zouten speelt ook een rol. Ik denk ook dat mensen minder honger hebben door een algemene malaise. Je voelt je afgemat omdat je lichaam niet normaal kan functioneren. Je kunt ook diarree krijgen door het vele drinken.»

SCHOETERS «Eet bij voorkeur ook lichte en makkelijk te verteren maaltijden. Dat vraagt minder energie van je lichaam.»

HUMO Welk effect heeft de hitte op de hersenen?

SCHOETERS «Onze cognitieve vermogens nemen af: de aandacht verslapt en we zijn minder alert. Je merkt dat aan de schoolprestaties en in het verkeer: bij extreem warm weer gebeuren er meer ongevallen. Hoe hoger de temperatuur, hoe minder productief we ook worden. Een hittegolf heeft dus ook nog eens economische gevolgen.»

HUMO Je kunt ook huiduitslag krijgen van de hitte. Waar komt die vandaan?

DEWITTE «Die is een gevolg van de uitscheiding van zouten in het zweet, en de huid die uitzet door de betere doorbloeding. Dat kan voor jeuk en irritatie zorgen. De huid kan ook rechtstreeks schade oplopen door de zon.»

SCHOETERS «Zo’n uitslag is onschadelijk en verdwijnt snel. Koel de huid af, of gebruik wat talkpoeder om ze te kalmeren en de blaasjes uit te drogen. Als je echt veel uitslag hebt, ga je er best mee naar de huisarts, want dan kan het ook iets anders zijn.»

HUMO Wie te lang oververhit is, riskeert hitte-uitputting. Wat is er dan aan de hand?

SCHOETERS «Je lichaam begint dan echt uit te drogen. Een hitte-uitputting is de voorbode van ernstige problemen. Je voelt je dan flauw, duizelig en vermoeid. Andere symptomen zijn hoofdpijn of misselijkheid. De huid kan ook koud en klam aanvoelen, terwijl je het eigenlijk warm hebt. Het lijkt qua symptomen een beetje op de griep. In zo’n geval zoek je best snel een koele plek op, drink je wat of koel je je lichaam met een nat T-shirt of een douche. Krijg je je lichaamstemperatuur niet naar beneden, dan consulteer je best een arts.»

HUMO Nog ernstiger is een hitteberoerte of hitteslag.

SCHOETERS «Bij hitteuitputting probeert het lichaam nog om de temperatuur naar beneden te krijgen, bij een hitteslag lukt dat niet meer en raakt het alle controle kwijt. De lichaamstemperatuur kan dan boven de 40 graden stijgen. In dat stadium slaat je hartslag helemaal op hol. Andere symptomen zijn droge huid, hoofdpijn en braakneigingen. Een hitteberoerte is nog gevaarlijker, dan is er ook sprake van neurologische symptomen: je kunt het bewustzijn verliezen, stuiptrekkingen krijgen of zelfs in coma raken. In zo’n geval moet je onmiddellijk de hulpdiensten bellen.»

DEWITTE «Je zit dan echt met een ontregeling op celniveau, en dat kan allerlei zeer nare gevolgen hebben. Bij een hitteberoerte moet de lichaamstemperatuur heel snel naar beneden worden gebracht.»

HUMO Kan het ook fataal zijn?

SCHOETERS «Je kunt eraan sterven, maar dat is uitzonderlijk. Meestal wordt er op tijd hulp gezocht.»

HUMO Komt zo’n hitteberoerte vaak voor?

DEWITTE «Neen, gelukkig niet. De risicogroepen zijn ouderen, die minder beweeglijk zijn en bij wie de afkoelingssystemen van het lichaam minder goed werken, en kleine kinderen, die soms per ongeluk te lang aan de hitte worden blootgesteld en moeilijker zelf kunnen aangeven dat ze vocht nodig hebben. De combinatie van drugs, alcohol, extreme inspanningen en hitte kan ook voor problemen zorgen: dat merken we op festivals. Sommige drugs kunnen het warmtesysteem flink ontregelen.»

SCHOETERS «Het komt ook weleens voor bij sporters die te diep in het rood gaan. Maar in principe kan het iedereen overkomen die niet voldoende rekening houdt met de hitte.»

HUMO Hartpatiënten moeten extra opletten. Lopen ook mensen met andere ziekten een hoger risico?

SCHOETERS «Mensen met hormonale aandoeningen, zoals diabetes, hebben meer last van de hitte. Patiënten met dementie of alzheimer zijn een risicogroep, omdat ze afhankelijk zijn van begeleiders, maar ook omdat hun warmteregulatie minder goed is. Mensen met schizofrenie of waanstoornissen zijn gevoeliger door hun medicatie. Die kan het zweetmechanisme belemmeren, de bloeddruk verlagen of de warmtehuishouding ontregelen. Ook patiënten met neurologische aandoeningen als parkinson hebben meer hinder van de hitte, omdat ze minder mobiel en zelfstandig zijn.»

HUMO En mensen met obesitas?

SCHOETERS «Dat is zeker ook een risicogroep. Omdat hun volume veel groter is in verhouding tot hun huid, kunnen ze de warmte minder gemakkelijk afvoeren en raken ze sneller oververhit.»

Corona

HUMO Heeft de hitte ook een invloed op onze gevoeligheid voor het coronavirus?

SCHOETERS «We weten dat blootstelling aan ozon en langdurige hitte aandoeningen aan de longen en luchtwegen kan verergeren. Of het ook een invloed heeft op de symptomen of het verloop van corona, is nog niet bekend.»

HUMO Wordt het virus ook makkelijker overgedragen bij hoge temperaturen?

SCHOETERS «Dat lijkt niet zo te zijn. Het virus slaagt erin zich wereldwijd te verspreiden, ook in regio’s met een warm en vochtig klimaat. De gevoeligheid van de bevolking en de maatregelen om het virus in te perken spelen een veel grotere rol bij de verspreiding.»

HUMO Na een paar dagen warm weer lijken we er minder last van te hebben. Dat merken we ook op reis in een warm land. Is dat maar een indruk, of past het lichaam zich echt aan?

SCHOETERS «We kunnen na een paar dagen écht beter tegen de hitte. Om volledig geacclimatiseerd te raken, heb je eigenlijk twee weken nodig. In 2018 hadden we twee hittegolven die geleidelijk opbouwden, en we hebben toen gemerkt dat er minder mensen dan verwacht aan de hitte stierven. We vermoeden dat de rustige aanloop naar de hittegolf – het was vooraf al een paar dagen 25 graden – daar voor iets tussen zat. Onlangs hadden we één dag van 37 graden, voorafgegaan door een aantal dagen van 20 graden: dat is voor ons lichaam veel moeilijker te verdragen. Ook bij de huidige hittegolf is de temperatuur vrij snel gestegen, dat zullen we mogelijk merken aan de sterftecijfers.»

HUMO Hoe past het lichaam zich aan de hitte aan?

DEWITTE «Het lichaam krijgt voortdurend feedback, waardoor de warmteregeling steeds efficiënter werkt. De reacties worden minder hevig. Er is een betere balans tussen zweten en afkoelen. In warme landen zie je ook dat de lokale bevolking minder hard zweet dan de toeristen. Daarnaast passen mensen hun gedrag aan: ze drinken meer en zullen minder sporten of trager stappen. Ook dat maakt een verschil.»

HUMO Mocht er binnenkort nóg een hittegolf volgen, zijn we er dan beter tegen bestand? Of is het aanpassingseffect dan alweer verdwenen?

SCHOETERS «Het hangt af van de tijd die ertussen zit. Is dat minder dan twee weken, dan ondervinden we nog de gunstige effecten van de vorige hittegolf. Na een langere tussenpoos, of een paar dagen met veel lagere temperaturen, zijn we het effect weer kwijt.»

HUMO En op nog langere termijn? Zullen we stilaan beter tegen de hitte kunnen als het door de klimaatverandering gemiddeld warmer wordt?

SCHOETERS «In principe wel. Als je voor lange tijd naar een warmere plek verhuist, treden er bijkomende mechanismen in werking waardoor je er beter tegen kunt. Daar staan natuurlijk limieten op. Voor ons zal het nog wel lukken om een paar graden op te schuiven, maar in sommige zuiderse landen zullen ze op een bepaald moment op een grens stuiten, met temperaturen waaraan het lichaam zich niet meer kan aanpassen.

»Het probleem is dat we niet juist weten hoe het zal evolueren. Aan een hogere gemiddelde temperatuur zullen we ons wel kunnen aanpassen, maar hoe we zullen omgaan met nog hogere extremen tijdens een hittegolf, is een andere zaak.»

HUMO Weten we eigenlijk wat de maximale hitte is die het menselijk lichaam aankan? In Pakistan werden drie jaar geleden temperaturen van ruim 53 graden opgetekend.

DEWITTE «Dat is niet zo simpel te onderzoeken. Het hangt ervan af of het lichaam erin slaagt zijn temperatuur onder controle te houden door de natuurlijke mechanismen, zoals zweten. We weten wel dat er rond de 40 graden al serieuze schade kan optreden.»

SCHOETERS «Er spelen nog andere factoren mee: de luchtvochtigheid, wind, volle zon of wolken. 53 graden in Pakistan is niet hetzelfde als 53 graden bij ons. De bevolking heeft zich ook aan dat soort temperaturen aangepast: hun huid kan er beter tegen, hun kleding is anders, ze eten en drinken anders, hun woningen zijn anders ingericht…»

HUMO Zijn er mensen die van nature beter tegen de hitte kunnen dan anderen?

DEWITTE «Als je veel sport, heb je een hogere hittetolerantie. Je lichaam is het dan gewend om op te warmen.»

SCHOETERS «Mensen die minder goed tegen de warmte kunnen, hebben vaak ook andere gezondheidsproblemen. Soms zonder het zelf te beseffen: een hoge bloeddruk bijvoorbeeld.»

HUMO Sporten tijdens een hittegolf is geen goed idee?

SCHOETERS «Als je ’s morgens gaat sporten, en je past de duur van je training of je ritme aan, dan kan het perfect. Maar je gaat beter niet in de namiddag sporten, ook vanwege de hoge ozonconcentratie op dat moment. ’s Avonds kan die trouwens ook nog hoog zijn.»

DEWITTE «Iedereen herinnert zich wel de taferelen van de 10 Miles-editie van 2018, die in de hitte werd gelopen. Het probleem is dat recreatieve sporters vaak alleen water drinken, en door de inspanning en het vochtverlies een zouttekort krijgen. Drink daarom een isotone sportdrank. Die kun je trouwens zelf maken door wat zout aan je water toe te voegen. Zo vermijd je ook hittekrampen. En vooral: luister naar je lichaam.»

HUMO Topsporters drinken voor een inspanning weleens geschaafd ijs. Kan dat nuttig zijn voor amateursporters?

SCHOETERS «Wij adviseren meestal om geen té koele dranken te drinken. Een temperatuurshock is niet goed voor het lichaam. Topsporters zijn natuurlijk een ras apart, die mensen worden medisch begeleid en weten wat ze doen. Voor een gewone sterveling zou ik het niet meteen aanraden (lacht).»

LAKENS IN DE VRIEZER

HUMO De hitte heeft ook een nefast effect op onze slaap.

SCHOETERS «De aanbevolen slaaptemperatuur is 16 à 19 graden. Tijdens een hittegolf zitten we daar soms een eind boven, wat voor een slechtere nachtrust kan zorgen. Veel mensen slapen daarom zonder kleren, maar als je ’s nachts veel zweet, koel je ook weer af, waardoor je het te koud kunt krijgen, begint te woelen en je slaapt onderbreekt. Je trekt dus beter een T-shirt aan dat het zweet opneemt.»

HUMO Volgens experts hangt het aantal doden en mensen met gezondheidsklachten tijdens een hittegolf in grote mate af van de temperatuur ’s avonds en ’s nachts. Als die niet genoeg daalt, kan het lichaam niet herstellen.

SCHOETERS «We hebben inderdaad een goede nachtrust nodig om fysiek en mentaal te recupereren. Als je langdurig slecht of te weinig slaapt, pleeg je roofbouw op je hele systeem.

»In steden speelt dat nog veel meer, omdat de hitte er meer blijft hangen. Overdag is het er maar één of twee graden warmer dan buiten de stad, maar ’s nachts kan het verschil tot acht graden oplopen. Op het platteland zul je dus beter recupereren en loop je een lager gezondheidsrisico.»

HUMO Is airco in de slaapkamer een goeie oplossing?

SCHOETERS «Airco vreet energie: voor het milieu is dat niet zo’n goed idee. In de stad jaag je er de buitentemperatuur ook mee de hoogte in. Dat zie je in de Verenigde Staten: in New York heeft 90 procent van de woningen airco. Bij ons is dat nog geen 10 procent.»

HUMO Dat cijfer zal in de toekomst wellicht stijgen.

SCHOETERS «Wij zijn er alvast geen voorstander van. We pleiten ervoor om eerder de inrichting van je huis aan te passen, voor voldoende schaduw te zorgen en de zon zoveel mogelijk te weren. Airco’s worden dikwijls ook verkeerd gebruikt. Ze worden bijvoorbeeld te laag gezet, waardoor het weer te koud wordt. Bovendien creëren ze een kunstmatige luchtstroom, terwijl de ramen dicht blijven en er dus niet wordt geventileerd: wegens het gevaar voor de verspreiding van Covid-19 is dat geen goed idee.»

HUMO Een petfles met water in de vriezer stoppen en die dan voor een ventilator zetten, zou een alternatief zijn.

SCHOETERS «De Wereldgezondheidsorganisatie geeft die mogelijkheid aan. Ik weet niet of het echt helpt, maar ik neem aan dat het toch enige wetenschappelijke grond heeft. De WHO raadt overigens af om airco’s en ventilatoren op jezelf te richten. Dat is niet gezond.

»Een wijdverbreid misverstand is overigens dat een ventilator de luchttemperatuur verlaagt. Dat klopt niet. Hij blaast enkel lucht over de huid, waardoor zweet beter verdampt en we afkoelen. Maar als het warmer dan 35 graden is, helpt een ventilator niet meer.»

HUMO En de lakens voor je gaat slapen even in de diepvriezer leggen?

SCHOETERS «Waarom niet? Je kunt ook een warmwaterkruik met koud water vullen en in bed leggen. Dat soort huis-tuin-en-keukenmiddeltjes zullen de ruimte niet afkoelen, maar ze kunnen je lichaamstemperatuur misschien net genoeg verlagen om je te helpen in slaap te vallen.

»Je slaapt ook het best alleen: met tweeën naast elkaar maak je meer warmte. En gebruik een dun zomerdekbed met een katoenen vulling. Dat laat de lucht beter door dan dekbedden van synthetisch materiaal.»

HUMO Wat kunnen we nog doen om ons tegen de hitte te beschermen?

SCHOETERS «Vermijd alcohol. Alcohol heeft niet alleen een vochtafdrijvende werking, je wordt ook sneller dronken als je minder vocht in je lichaam hebt. Cafeïne is ook vochtafdrijvend, maar koffie raden we toch niet af. Als je er tenminste niet mee overdrijft. De boodschap is vooral: voldoende water drinken.»

HUMO Kan een koud voetenbad helpen?

SCHOETERS «Je bloed wordt rondgepompt, dus elk deel van het lichaam dat afkoelt, heeft een effect. Je kunt ook je polsen onder koud water houden: daar liggen de aders dicht tegen het huidoppervlak, zodat je de warmte er makkelijker kwijt kunt. Dat geldt ook voor de voeten en enkels. Dat verkoelende effect is uiteraard wel maar tijdelijk.»

HUMO Een koude douche is dan weer niet goed.

SCHOETERS «Klopt. Je bloedvaten vernauwen door de koude, waardoor ze net mínder warmte kunnen afgeven. Een ijsbad is dus ook af te raden. Een lauwe douche is ideaal. Ook ijskoude dranken doen je bloedvaten vernauwen: je drinkt beter iets warms, ook al is het snikheet. Denk maar aan de thee die in veel warme landen wordt gedronken. Een warme bouillon of een soepje is ook goed.»

HUMO Hebt u nog tips waaraan mensen misschien niet meteen denken?

SCHOETERS «Wij hebben vijf basisprincipes. Om te beginnen: wees voorbereid. Wacht niet tot het echt heet wordt, maar begin lang genoeg op voorhand meer te drinken, zodat je genoeg vochtreserves opbouwt. Hou je huis koel: zorg voor afscherming en hou de warmte voldoende buiten, zodat je op een koele plaats terechtkunt. Hou jezelf koel. Eet groenten en fruit die veel vocht bevatten, zoals komkommer of watermeloen. Drink voldoende, dat is het meest cruciale advies. En tot slot: zorg voor elkaar. Er zijn veel mensen die er niet aan denken voldoende te drinken of niet in staat zijn zich af te schermen, omdat ze het moeilijk hebben en niet op een sociaal vangnet kunnen rekenen. Ga bij die mensen eens langs en vraag of ze iets nodig hebben. En als je buur al twee dagen niet is buitengekomen, bel dan eens aan om te checken of alles in orde is. Van vorige hittegolven weten we dat de mensen die in de problemen kwamen, meestal sociaal geïsoleerd waren. Net die mensen zijn kwetsbaar.»

HUMO Weten we ook hoeveel doden er gevallen zijn bij de drie hittegolven van 2019?

SCHOETERS «Daarvan hebben we nog geen volledig overzicht, de cijfers hebben door de Covid-pandemie vertraging opgelopen. Ze worden ook altijd voor de hele zomer berekend. Daardoor worden de verschillen uitgevlakt: mensen die tijdens een hittegolf sterven, zijn meestal al verzwakt en zouden anders kort nadien overleden zijn. Ook de cijfers van de hittegolf in juni, die wel minder hevig was dan de huidige, vielen goed mee.»

HUMO Als we in de toekomst meer hittegolven krijgen, hoeven we dus niet meteen te vrezen voor een massale oversterfte bij ouderen, zoals nu met corona?

SCHOETERS «Het hangt van de extremen af. Een stijging van de gemiddelde temperatuur zal mogelijk niet al te veel verschil maken, maar als we bij elke hittegolf temperaturen boven de 40 graden krijgen, zullen er elke keer mensen zijn die het niet overleven. Maar eigenlijk hebben we geen idee hoe het zal evolueren. Wie had pakweg vijftien jaar geleden durven te voorspellen dat er bij ons temperaturen van meer dan 40 graden zouden voorkomen, zoals vorig jaar?»

Windkracht 12

Dat soort voorspellingen is precies wat klimaatwetenschapper Rozemien De Troch van het KMI doet. Zij kijkt zelfs nog verder en probeert op basis van ingewikkelde klimaatmodellen te voorspellen hoe ons weer tot het einde van de eeuw zal evolueren.

HUMO Mogen we in de toekomst meer hittegolven verwachten?

ROZEMIEN DE TROCH «Sinds de jaren 90 komen hittegolven duidelijk vaker voor. Tussen 1901 en 1990 was er gemiddeld één om de vier jaar, sinds 1991 is dat één om de twee jaar. En sinds 2015 is er elk jaar minstens één geweest. Dat is in 120 jaar nooit eerder voorgekomen.

»Diezelfde trend zien we bij de tropische dagen, met een maximumtemperatuur van 30 graden of meer. In 2017 waren het er zeven, in 2018 negen en vorig jaar liefst elf. We baseren ons daarvoor op gegevens van Ukkel, en die tonen echt wel de evoluties op lange termijn. Hittegolven worden geregistreerd sinds 1901, de temperatuurmetingen gaan terug tot 1833.»

HUMO Zijn die toenemende hittegolven een gevolg van het opwarmende klimaat?

DE TROCH «Of er wel of niet een hittegolf plaatsvindt, heeft met verschillende factoren te maken. Maar op basis van klimaatmodellen kunnen we wel de invloed van een warmer klimaat inschatten. Zo heeft men berekend dat de kans op hittegolven zoals die van 2019, die toen heel Europa trof, door de klimaatverandering minstens drie keer groter is geworden.»

HUMO Worden ze ook intenser? De tweede hittegolf van 2018 duurde liefst vijftien dagen.

DE TROCH «Op basis van de gegevens van Ukkel zien we op dat vlak niet echt een trend. In 1947 was er bijvoorbeeld ook een lange hittegolf, van 19 dagen zelfs. Al was die wel minder intens dan die van 2018. In de toekomst kunnen we wel verwachten dat ze intenser worden. De gemiddelde temperatuur neemt namelijk toe: dat betekent dat de extremen mee opschuiven, en de pieken dus hoger worden.»

HUMO Welke temperaturen staan ons hier de komende decennia te wachten?

DE TROCH «We hebben de stijging tegen 2100 berekend: in het meest pessimistische klimaatscenario zou de temperatuur in België tussen de 2,6 en 3 graden stijgen.»

HUMO Hoe accuraat is zo’n voorspelling over tachtig jaar? Weerberichten zitten er vaak al naast als het over een weekje later gaat.

DE TROCH «Van de algemene tendenzen zijn we wél zeker. We gaan eerst ook na of het model dat we hanteren het huidige klimaat goed kan simuleren, inclusief de al waargenomen extreme fenomenen. Zo weten we dat we het kunnen gebruiken voor berekeningen voor de toekomst.»

HUMO Een stijging van 2,6 tot 3 graden op tachtig jaar lijkt goed mee te vallen.

DE TROCH «Als je bedenkt dat we nu wereldwijd met een stijging van 1,1 graden zitten sinds het pre-industriële tijdperk (vóór 1850, red.), en dat men de opwarming wil beperken tot 1,5 graden omdat de gevolgen anders zeer groot zouden zijn, dan is dat heel veel. Het gaat ook weer om een gemiddelde toename. Dat wil zeggen dat de extremen zéér extreem kunnen worden. De kans op temperaturen ver boven de 40 graden wordt dus groter.»

HUMO Hebben we ook een idee van het klimaat dat ons te wachten staat?

DE TROCH «Da’s moeilijk te zeggen. Wel zeker is dat het mediterrane klimaat meer naar onze richting zal opschuiven.

»Als de gemiddelde temperatuur toeneemt, kan de atmosfeer meer waterdamp vasthouden. Dat is een fysische wet. Het zal langer duren voor het regent, maar als het regent, kan er in korte tijd heel veel regen vallen. Als het water dan niet goed kan weglopen, zoals in Vlaanderen op veel plekken het geval is, betekent dat ook meer wateroverlast. Ook daarmee zullen we rekening moeten houden.»

HUMO Worden stormen ook frequenter of heviger?

DE TROCH «Uit de onweergegevens van Ukkel valt nog geen duidelijke trend af te leiden. Onweer is ook moeilijk te registreren, en we doen het ook nog maar een tiental jaar.

»De herfststormen in onze regio zijn eigenlijk restanten van tropische orkanen aan de overkant van de Atlantische Oceaan. De kans dat die West-Europa treffen met windkracht 12, wordt groter in een warmer klimaat: onze Nederlandse collega’s van het KNMI hebben berekend dat we dan tot dertien zulke stormen met orkaankracht kunnen verwachten in dertig jaar. Terwijl het er in het huidige klimaat maar twee zijn.»

HUMO Extreem weer wordt het nieuwe normaal?

DE TROCH «Als de klimaatverandering zich doorzet, kunnen we ons daaraan verwachten. Maar dat hóéft niet zo te zijn: ik vind het belangrijk om positief te blijven. We kunnen nog altijd proberen de opwarming af te remmen.»

HUMO Volgens steeds meer wetenschappers is het daarvoor al te laat.

DE TROCH «Tja, recent bleek nog uit een studie dat de kans groot is dat de grens van 1,5 graden binnen vijf jaar overschreden wordt. We hebben het ook in deze tijd van corona gezien: de uitstoot is kortstondig veel lager geweest, maar dat had geen enkele invloed op de wereldwijde temperatuurstijging. Het broeikasgas CO2 heeft een heel lange reactietijd. Zelfs als we nu alle uitstoot stopzetten, zou de stijging van de temperatuur zich nog jarenlang voortzetten.»

HUMO Conclusie: we bereiden ons maar beter voor op een toekomst met verzengende hitte?

DE TROCH «Het probleem moet bij de bron worden aangepakt door de CO2-uitstoot te beperken, maar in de wetenschappelijke wereld wordt steeds vaker benadrukt dat we óók maatregelen moeten nemen om ons aan het nieuwe klimaat aan te passen. We zullen op beide pistes moeten inzetten om het probleem de baas te kunnen.»