Wat gebeurt er in je lichaam als het warmer wordt dan 37 graden?

We hebben zonovergoten dagen voor de boeg, met temperaturen tot misschien wel 40 graden. Hoe reageert ons lichaam op deze extreme hitte? En hoe koelen we af als het buiten het lichaam warmer is dan erbinnen?

De mens is een warmbloedig dier, maar die term moet je niet al te letterlijk nemen. 37 graden moet het wezen, op die temperatuur functioneert het lichaam het best. Wordt het bloed een graadje warmer of kouder, dan komt de hypothalamus, het regelcentrum in de hersenen, meteen in actie.

Doorgaans verliest het lichaam warmte aan zijn omgeving en moet er worden ‘bijgestookt’. Maar als het buiten warmer is dan binnen, zoals de komende dagen dreigt, dan rest er maar één optie: zweten. 'En dan moet het zweet verdampen', zegt Maria Hopman, hoogleraar fysiologie aan het Radboud UMC in het Nederlandse Nijmegen. 'Zweetdruppels op zich baten niet veel, ook al lopen ze in straaltjes van je lijf. Het zweet moet op je huid verdampen. Dat koelt af.'

Daar is veel zweet voor nodig. Zelfs al doet een mens niets, dan zijn er nog lichaamsprocessen actief die energie kosten en dus warmte genereren. Gemiddeld zo’n 1500 à 1800 kilocalorieën per dag. Als je dat alleen via verdampend zweet kunt afvoeren, heb je het al gauw over tweeënhalf à drie liter per dag. Maar dat hangt af van de omstandigheden: bij een hoge luchtvochtigheid verdampt het zweet slecht. En het verschilt per individu, zegt Hopman, die zulke processen tijdens de Nijmeegse Vierdaagse bestudeerde. 'De ene loper zweette op een dag één liter, een ander was zes of zeven liter kwijt.'

undefined

Rood hoofd

Om dat vochtverlies mogelijk te maken zet de hypothalamus alle kanalen open. De bloedvaten verwijden zich – bloed is immers de transporteur van de warmte en de leverancier van het zweetvocht. Met name de bloedvaten aan het oppervlak, daarom krijg je bij inspanning een rood hoofd. Daarnaast worden ook de zweetklieren geopend.

Het hart krijgt hiervan de rekening gepresenteerd. Door de vaatverwijding is de ruimte waarin het bloed zich bevindt groter geworden, terwijl door het zweten het bloed minder volume heeft. Hopman: 'Daardoor pompt het hart bij iedere slag minder bloed en moet het dus harder werken.' Spieren kunnen daarbij helpen. Hun activiteit is een soort tweede bloedpomp. 'Als je bij het opstaan een flauwte voelt, moet je niet wachten tot die wegtrekt maar juist even je benen bewegen. Dat stimuleert de bloedsomloop.'

Al met al is dat voor ouderen een risico. Ze transpireren toch al minder goed, ze drinken te weinig omdat hun dorstprikkel is verminderd en hun hart is vaak verzwakt. 'Dan begeeft het hart het door overbelasting.'

Toch zal ook bij gezonde mensen de lichaamstemperatuur de komende dagen oplopen. Doorgaans past het lichaam zich aan de warmte aan. Het legt een voorraad zweet aan, zweet dat ook minder zout is en sneller wordt afgegeven. Maar met de verwachte sprong naar 35 en misschien wel 40 graden gaat dat niet meer lukken.

Hitte-uitputting

Een beetje verhoging is niet erg, zegt Hopman. Maar bij een lichaamstemperatuur boven de 40 graden is er sprake van hitte-uitputting en krijgt het slachtoffer last van hoofdpijn en misselijkheid.

Boven de 41 graden treedt een hitteberoerte op. De patiënt wordt verward, apathisch en krijgt evenwichtsproblemen. 'Dan kan het heel snel gaan. De enzymen werken niet meer goed en er kunnen bijvoorbeeld kleine bloedstolsels ontstaan. Waardoor al vrij snel vele organen kunnen uitvallen. Als zo iemand niet rigoureus wordt gekoeld, loopt het fataal af.'

Om dat voor te zijn adviseert Hopman veel te drinken. 'Liefst water. Zorg dat je altijd een glaasje in de buurt hebt. Geen alcohol. Dat is vaatverwijdend en vochtafdrijvend, waardoor het hart nog harder moet werken.'

Doe rustig aan, zegt ze. 'Hou je huis koel, neem een koud voetenbad en maak je niet te druk. Sommige mensen worden zo door het warme weer in beslag genomen. ­Alleen dáár krijg je het al warm van.'

Ⓒ Trouw