‘Wat ik in mijn dagelijkse leven doe, denk en voel, daar hebben mijn lezers geen boodschap aan’

In wereldwijde bestsellers als ‘Norwegian Wood’ en de trilogie ‘1Q84’ ontleedt Haruki Murakami (73) zijn personages tot op het bot, maar over het leven van de Japanse grootmeester zelf kwamen we tot nog toe bitter weinig te weten. In het vorige maand verschenen ‘Een kat achterlaten’, een autobiografische novelle over de getroebleerde relatie met zijn vader, laat de schrijver voor het eerst in zijn ziel kijken: ‘De geschiedenis herhaalt zich, en dat stemt me pessimistisch.’

Een pandemie die de hele samenleving lamlegt, een reeks lockdowns die miljarden mensen tot een bestaan tussen vier muren veroordeelt? Niet veel van gemerkt, zegt Haruki Murakami: sinds hij eind jaren 70 debuteerde met ‘Luister naar de wind’, het eerste deel van de ‘Trilogie van de Rat’ waarmee hij wereldfaam verwierf, zien al zijn dagen er min of meer hetzelfde uit. ‘Ik zit om vijf uur ’s ochtends aan mijn bureau met een kop zwarte thee, luister naar een streepje jazz of klassieke muziek, en kijk door het raam naar de bergtoppen in de mist. Dan begin ik te schrijven.’

In het voorbije anderhalve jaar heeft Murakami’s ijzeren schrijfdiscipline niet één, maar twee nieuwe boeken opgeleverd: behalve ‘Een kat achterlaten’ verscheen ook ‘Eerste persoon enkelvoud’, een collectie van acht korte verhalen waarin ’s werelds meest gelezen Japanner als vanouds koorddanst tussen realiteit en mysterie.

– Een autobiografische novelle en een verhalenbundel met een ik-figuur die een reeks surreële avonturen beleeft: geeft de mysterieuze Haruki Murakami zich na al die jaren eindelijk bloot?

HARUKI MURAKAMI (glimlacht) «Ik zal u moeten teleurstellen: ik ben niet de ik in ‘Eerste persoon enkelvoud’. Het leek me voor de verandering eens interessant om het wedervaren van mijn hoofdpersonage in de ik-vorm neer te schrijven, dat is alles. Voor het overige blijf ik – zoals in al m’n werken van de voorbije veertig jaar – netjes buiten beeld.

»Er wordt me weleens verweten dat ik met opzet een aura van mysterie rond mijn persoon creëer met als enige doel om mijn verkoopcijfers in de hoogte te stuwen, maar dat klopt niet. Ik ben gewoon van mening dat een auteur in de eerste plaats goede boeken moet schrijven: wat ik in mijn dagelijkse leven doe, denk en voel, daar hebben mijn lezers geen boodschap aan.»

– In ‘Een kat achterlaten’ breekt u met die traditie: u vertelt het verhaal van uw vader, met wie u een moeizame verhouding had.

MURAKAMI «Mijn vader was een sombere, zwijgzame man die zijn hele leven lang een loodzware last op z’n schouders heeft getorst: hij had als soldaat meegevochten in de Tweede Wereldoorlog en in de Chinees-Japanse oorlog (van 1937 tot 1945, red.). Sommige soldaten keren terug van de oorlog met een kapotgeschoten been of met diepe littekens van kogels, bij mijn vader zaten de verwondingen aan de binnenkant. En hij weigerde om over die gevoelens te praten.

»De duisternis die hij in zich droeg, heeft onvermijdelijk ook een schaduw op mijn jeugd geworpen. Ik voelde al jarenlang de behoefte om iets met dat verhaal te doen, om mijn versie op papier te zetten. Zolang mijn vader nog leefde, zou het van weinig respect getuigd hebben als ik was gaan wroeten in de geschiedenis die hij z’n hele leven lang krampachtig heeft proberen te vergeten. Maar toen hij een paar jaar geleden eindelijk verlost werd door de dood – de arme man is 90 moeten worden – voelde ik dat het moment gekomen was om zijn verhaal te vertellen. Door mijn ogen.»

– Deed uw vader er het zwijgen toe om u te beschermen tegen zijn trauma’s?

MURAKAMI «Ik denk dat hij zélf niet wist hoe hij met zijn pijn moest omgaan, laat staan dat hij zijn zoon ermee wilde opzadelen. Wanneer ik in het nieuws hoor dat er ergens ter wereld weer eens zo’n uitzichtloze, nutteloze oorlog is uitgebroken, betreur ik niet alleen de tienduizenden mensen die zullen sneuvelen: ik denk vooral aan de talloze mannen en vrouwen die decennia later nog steeds met hun demonen zullen worstelen. Daarom word ik ook zo kwaad van politici die oorlogen verheerlijken als ‘heroïsche uitingen van patriottisme’ en meer van die onzin. Het zijn orgieën van gruwelijk geweld waarin het lelijkste van de mens naar boven komt.»

– Toch zocht uw vader die lelijkheid met regelmaat weer op, schrijft u: toen u jong was, nam hij u vaak mee naar oorlogsfilms in de bioscoop.

MURAKAMI «Ik vermoed dat die films voor hem een soort zelftherapie waren, een hulpmiddel om te begrijpen wat hem was overkomen. Want hoezeer hij oorlog en geweld ook verachtte, zijn ervaringen als jonge soldaat hebben wel zijn verdere leven bepaald.»

Tienduizend platen

– Hoewel uw prille jeugd getekend werd door de onverwerkte trauma’s van uw vader, spreekt uit ‘Een kat achterlaten’ ook een grote dankbaarheid jegens hem.

MURAKAMI (knikt) «Het Japan van de jaren 50 en 60 waarin ik ben opgegroeid, was een heel gesloten cultuur: we zaten letterlijk en figuurlijk op een eiland. Door me zo vaak mee te nemen naar Amerikaanse films in de bioscoop heeft mijn vader een andere wereld voor mij doen opengaan, en daar ben ik hem nog steeds bijzonder dankbaar voor. Reeds op jonge leeftijd raakte ik gefascineerd door rock en jazz – twee muziekgenres waarmee ik anders niet, of slechts veel later in contact zou zijn gekomen.»

– Er wordt gefluisterd dat u een verwoed vinylverzamelaar bent: uw collectie zou ruim tienduizend platen tellen.

MURAKAMI «And counting. Op dit moment jaag ik op de originele platen van de legendarische Amerikaanse saxofonist Stan Getz: ik zal geen moment rust kennen tot ik ze allemaal in mijn bezit heb (grinnikt).»

– U ontkent dat u de ik-figuur in ‘Eerste persoon enkelvoud’ bent, maar één van de verhalen gaat over een student met een obsessie voor oude jazzplaten. Toeval?

MURAKAMI (glimlacht) «Oké, in die student zit misschien wel een héél klein stukje van mezelf. Het verhaal gaat over een jongeman die voor een eindwerk aan de universiteit een fictieve plaat samenstelt van Charlie Parker (Amerikaanse jazzsaxofonist, red.). Wanneer hij jaren later in de bakken van een New Yorkse muziekwinkel staat te snuisteren, heeft hij plots die plaat in handen – exact zoals hij ze zich had ingebeeld. Zoals elke gepassioneerde muziekliefhebber heb ik in m’n leven al heel wat perfecte platen bij elkaar gefantaseerd: het zou dus best kunnen dat ik één van mijn eigen dromen heb neergeschreven.

»Maar, nogmaals: eigenlijk is dat niet van belang. Zodra ik een verhaal geschreven heb, is het niet meer van mij, maar van de lezer. Ik keer nooit terug naar de werelden die ik heb gecreëerd in mijn boeken. Ik schrijf mijn laatste zin en zet er – letterlijk en figuurlijk – een punt achter. De rest laat ik over aan het verbeeldingsvermogen van mijn publiek.»

– U stelt dat verbeeldingsvermogen wel flink op de proef: realisme, surrealisme en het bovennatuurlijke vloeien in uw romans haast onmerkbaar in elkaar over.

MURAKAMI «Mijn werk wordt om die reden weleens gelabeld als sciencefiction, maar daar ben ik het niet mee eens. Ik houd niet van boeken waarin de werkelijkheid een duidelijk, strak afgelijnd gegeven is. Hoe paradoxaal het ook klinkt: een schrijver die de realiteit op een nauwkeurige, nuchtere manier wil afbakenen, doet haar net onrecht aan. Het is een misvatting dat onze levens uitsluitend worden bepaald door meetbare of waarneembare feiten: onze gevoelens, herinneringen en dromen spelen een minstens even belangrijke rol, en ze sluipen – net als in mijn boeken – ongemerkt onze dagelijkse realiteit binnen.»

– Talloze schrijvers proberen het onvatbare te bevatten, maar ze verzanden niet zelden in zweverig gewauwel. Hoe slaagt u erin om die valkuil te ontwijken?

MURAKAMI «Heel eenvoudig: ik leg mezelf geen grootse ambities op à la ‘het onvatbare bevatten’. Ik vertrek altijd van een klein idee – een vonkje dat in mijn hoofd is opgesprongen – en laat dat idee zich spontaan ontwikkelen. Ik jaag het niet op, ik dwing het niet in een bepaalde richting. Mijn verhalen krijgen alle vrijheid om te groeien zoals ze dat zelf willen. Nu, ik bevind me natuurlijk in een luxepositie: ik hoef me niet te bekommeren om tijdsdruk. Mijn uitgever weet ondertussen heel goed dat de term ‘deadline’ niet in mijn woordenboek voorkomt (glimlacht).»

– Zelfs in het tragische verhaal van uw vader schemert optimisme door. Gelooft u in een betere wereld?

MURAKAMI «De 21ste eeuw is tot nog toe niet zo vriendelijk geweest: aanslagen, de dreigende klimaatopwarming, de coronapandemie… De mensheid toont haar lelijkste gelaat, net zoals mijn vader tijdens de oorlog moest ervaren. De geschiedenis herhaalt zich, en dat stemt me bijwijlen pessimistisch.

»Toch blijf ik hoop koesteren. Ik heb het voorrecht gehad om overal ter wereld mensen te ontmoeten die onvermoeibaar streven naar een samenleving waarin niemand achtergelaten wordt. Zolang het vuur van hun idealisme niet dooft, komen we er samen wel uit. Als ik mezelf dan toch één grote ambitie moet opleggen, is het deze: ik hoop dat ik dat vuur en die hoop kan aanwakkeren. Als ik mijn lezers kan meevoeren naar een wereld die – al is het maar voor even – een klein beetje mooier lijkt, een papieren universum waar ze hoop en moed kunnen tanken, dan ben ik een tevreden man.»

© Le Nouvel Obs

Haruki Murakami, ‘Een kat achterlaten’, Atlas Contact

Haruki Murakami, ‘Eerste persoon enkelvoud’, Atlas Contact