Wat kunnen ontiegelijk getalenteerde schrijvers bereiken als ze buiten hun comfortzone treden? Met ‘Mungo’ van Douglas Stuart ontdekken we het alvast niet

Met zijn debuut ‘Shuggie Bain’ kende Douglas Stuart een ongezien succes in het coronajaar 2020: hij won de Booker Prize, werd genomineerd voor en won talloze andere prijzen, en werd vertaald naar meer talen dan een geavanceerde polyglot onder de knie heeft. Stuarts wonderschone coming-of-age-epos over een toxische relatie tussen een alcoholverslaafde moeder en een zoon die worstelt met zijn ontluikende homoseksualiteit werd ook in de pers uitgebreid bewierookt. Dat maakt hem tot een zeldzame combinatie van publiekslieveling én sterrenkanon. De verwachtingen voor zijn pas verschenen tweede pennenvrucht, ‘Mungo’, waren dan ook hallucinant hoog.

Qua opzet verschilt ‘Mungo’ niet erg van zijn voorganger. Het verhaal draait om een verboden liefde tussen twee vijftienjarigen: de protestant Mungo en de katholiek James. Een Romeo-en-Juliaverhaal dus, maar dan met twee Romeo’s en geprojecteerd op een Schots arbeidersmilieu in de jaren 90. Ook in dit boek worstelt de familie van het hoofdpersonage met de tragiek des levens: moeder heeft een drankprobleem, vader is met de noorderzon vertrokken, broer is een gangster en een vechtersbaas en zus heeft een problematische relatie. Dat heeft een wel erg deprimerend, regenachtig boek tot gevolg, maar te midden van die voortdurende tegenslag laat Stuart zien hoe liefde weerstand biedt tegen alle door het noodlot opgelegde vijandschap. Misschien is al die ellende juist nodig om de weinige positieve momenten als prille zonnestralen door de wolken te laten breken.

Net als in ‘Shuggie Bain’ schrijft Stuart dus opnieuw over zijn eigen jeugdervaringen, en bijgevolg is ‘Mungo’ meer van hetzelfde voor wie Stuarts debuut heeft gelezen. In zekere zin is dat positief, want Stuarts proza blijft schitterend. De omgevingen die hij schetst komen werkelijk tot leven en ademen de zeitgeist van het arbeidersmilieu uit het laatste decennium van de 20ste eeuw. De Schot bezit bovendien het jaloersmakende talent om de menselijke binnenwereld bloot te leggen met de precisie van een chirurg die zijn patiënten met de scalpel opensnijdt op de operatietafel.

Maar het zorgt er ook voor dat ‘Mungo’ wat teleurstelt. De gelijkenissen met ‘Shuggie Bain’ zijn misschien wel wat té sterk. De personages zijn in beide boeken arm, gedrenkt in abjecte miserie, bijna zozeer door hun omstandigheden gedetermineerd als in het werk van van Émile Zola. De sfeer is net als het vorige boek neerslachtig, niet in het minst door al het geweld dat Mungo moet ondergaan. Hetzelfde met de plot én de schrijfstijl. Er is bovendien wel wat aan te merken op het boek zelf. Hier en daar heeft Stuart zich de lof voor zijn rijke taalgebruik wat te veel laten welgevallen, met overdreven versierd proza tot gevolg. Het verhaal kabbelt in het eerste deel van het boek maar wat voort, en transformeert daarna plots in een wildwaterbaan. Het ergste is Stuarts gebrek aan durf: wat kunnen ontiegelijk getalenteerde schrijvers bereiken als ze buiten hun comfortzone treden, wanneer ze afwijken van platgetreden paden? Met ‘Mungo’ ontdekken we het alvast niet, en dat voelt als een gemiste kans.

‘Mungo’ is een prachtig portret van een onmogelijke liefde en een hartverscheurende beschrijving van het lijden van een homoseksuele puberjongen. Maar toch: de verbeelding is zo’n onuitputtelijke schatkamer dat het wrang voelt om die te beperken tot enkel datgene wat een schrijver zelf kent. De drang om zijn eigen grenzen als schrijver te verleggen, lijkt hier te ontbreken. Het is een debat zonder einde, maar wij hopen alvast dat Douglas Stuart ons in zijn derde roman compleet verrast.