‘Wat leren jonge Republikeinen van Trumps krankzinnige tweets?’

De platte complottheorieën die Donald Trump verspreidt, hebben niet eens meer de schijn van denk- en uitzoekwerk. Complotten zonder theorie, noemt politicoloog Russell Muirhead ze. Hij vreest dat jongere, slimmere Republikeinen ze met veel desastreuzer effect gaan inzetten.

‘OBAMAGATE!’

Het is een raadselachtige kreet die de Amerikaanse president Donald Trump sinds mei de Twitter-ether in slingert. Het achtervoegsel -gate suggereert dat Barack Obama iets duisters op zijn kerfstok heeft, maar wat precies? Voor welke misdaden houdt Trump zijn voorganger verantwoordelijk?

‘Jullie weten wel om welke misdaden het gaat’, snauwt Trump journalisten toe die hem om uitleg over Obamagate vragen – en daar moet iedereen het mee doen.

Sommige Trump-aanhangers geloven dat de kreet Obamagate wel degelijk naar een reële misdaad verwijst. In hun wereld komt Obamagate neer op Barack Obama’s slinkse pogingen om het presidentschap van Trump te ondermijnen. Maar enig bewijs voor deze beschuldiging ontbreekt.

Volgens Russell Muirhead, hoogleraar politicologie aan de Amerikaanse Dartmouth Universiteit, is Trumps Obamagate exemplarisch voor de platte complottheorieën die tegenwoordig de ronde doen. Eerder werden complottheorieën, zoals rondom de moord op John F. Kennedy, nog gestut door een bouwwerk aan obscure boekjes en pseudowetenschappelijke feiten – het verleende ze nog een schijn van flink denk- en uitzoekwerk. Huidige complottheorieën daarentegen komen vaak niet verder dan een enkele kreet. ‘Een complot zonder theorie’, noemt Muirhead dit. Samen met collega-politicoloog Nancy Rosenblum schreef hij een boek over het fenomeen: ‘A Lot of People Are Saying – The New Conspiracism and the Assault on Democracy’.

Blanco canvas

‘Obamagate is als een blanco canvas waarop de wildste ideeën kunnen worden geprojecteerd’, zegt Muirhead in een telefonisch gesprek. ‘Sommige mensen bedoelen met Obamagate te zeggen dat Trump wordt gesaboteerd door Obama. Anderen dat Obama verantwoordelijk is voor het coronavirus.’

Een andere kreet van Trump die als een complot zonder theorie gekwalificeerd kan worden, is ‘rigged!’ Daarmee probeert Trump alles wat hem in diskrediet kan brengen – van tegenvallende peilingen tot pijnlijke onthullingen in de pers – voor te stellen als doorgestoken kaart. Tekst en uitleg over deze beschuldiging geeft Trump zelden; het enige doel van de kreet is het rondstrooien van verdachtmakingen.

Tijdens de coronacrisis heeft Muirhead verschillende ‘klassieke’ complottheorieën zien opkomen, maar ook complotten zonder theorie. Een klassieke complottheorie noemt hij het idee dat er een relatie bestaat tussen 5G en het coronavirus. Aan deze complottheorie, die leunt op oudere complotten over de gevaren van straling, zijn ettelijke sites gewijd waar je urenlang kunt grasduinen in pseudofeitelijke documentatie.

Een recent voorbeeld van een complot zonder theorie is dat waarin Bill Gates wordt voorgesteld als het brein achter het coronavirus. Gates zou dit virus op de wereld hebben losgelaten om geld te kunnen verdienen aan een toekomstig coronavaccin.

‘Het is een flinterdunne beschuldiging. Waarom zou een man die meer geld heeft dan hij ooit kan opmaken, uit financieel gewin alle mensen op de wereld ziek willen maken?’

Dat complotten tegenwoordig nauwelijks nog een theorie hebben, is volgens Muirhead een gevolg van de aard van sociale media. Het tweeten, retweeten, liken en delen op sociale media heeft de plek van feitelijke onderbouwing overgenomen. ‘Voor Obamagate bestaat geen enkel bewijs, maar hoe meer er wordt geretweet en geliket door anderen, hoe groter het bereik van zo’n complot zonder theorie wordt en hoe meer mensen zullen denken: ik heb het begrip Obamagate nu zo vaak voorbij zien komen, misschien is er toch iets niet in de haak met Obama. Tegelijkertijd hebben we iemand in het Witte Huis die overal complotten ziet en die niet schroomt om de krankzinnigste dingen te tweeten en retweeten.’

Polarisatie

Dat complotten zonder theorie zo goed gedijen, komt door de politieke en culturele polarisatie in Amerika, vertelt Muirhead. Obamagate en ‘rigged’ zijn in die setting vooral handige termen waarmee je linkse politieke tegenstanders kunt voorstellen als een groot kwaad dat koste wat het kost onschadelijk gemaakt moet worden. Het geeft volgens Muirhead ook onmiddellijke bevrediging: als je ‘Obamagate!’ twittert, heb je direct kunnen uithalen naar je linkse tegenstanders zonder in een complex politiek debat verzeild te raken. Daarvoor moet je immers over feiten en goed uitgedachte argumenten beschikken.

Nog een reden waarom complotten zonder theorie aanslaan: het zijn zeer democratische projecten waar iedereen bij kan aanhaken. Elke internetgebruiker die wrokkig is over linkse politiek kan Twitter, Facebook of YouTube op.‘Niemand ziet zichzelf als eigenaar van de complotten zonder theorie’, zegt Muirhead. ‘Iedereen kan een ingrediënt toevoegen en zo het idee hebben dat hij meehelpt aan de vernietiging van zijn linkse vijanden.’

In november zijn de Amerikaanse verkiezingen. De kans bestaat dat Donald Trump niet herkozen zal worden. Of het daarmee ook gedaan zal zijn met de complotten zonder theorie, waagt Muirhead te betwijfelen. De beer is los, vreest hij. Trump heeft andere politici laten zien hoe je een grote en loyale aanhang wint door het inzetten van complotten zonder theorie.

‘Welke lessen zullen andere Republikeinen uit Trumps tactieken hebben getrokken? Zullen er politici in zijn plaats komen die met deze praktijk breken? Of krijgen we straks te maken met een nieuwe garde van jonge Republikeinen die goed naar Trump hebben gekeken, die slimmer zijn dan hij en de complotten zonder theorie met veel desastreuzer effect zullen inzetten? Het is een van de belangrijkste vragen over de Amerikaanse politiek op dit moment. Ik ben er niet gerust op.’

(VK)