Wat u altijd wilde weten over regisseur Paul Verhoeven: 'Alles gaat toch over seks?'

Paul Verhoeven heeft na een Nederlandse en een Amerikaanse nu ook een derde carrière in de maak: met zijn Franse debuut ‘Elle’, een film over een vrouw die wordt verkracht en zelf op zoek gaat naar de dader, dingt hij in Cannes mee naar de Gouden Palm.

Paul Verhoeven ontvangt me in zijn Haagse appartement, waar hij woont als hij niet in zijn huis in Los Angeles is. Zijn vrouw Martine warmt melk op voor zijn cappuccino. Daarna vertrekt ze naar een andere kamer. Het gesprek begint bij zijn nieuwe film, ‘Elle’, die in Cannes in première gaat en gebaseerd is op de roman ‘Oh…’ van de Franse schrijver Philippe Djian. Een vrouw van rond de 50, Michèle – intelligent, zelfstandig, goede baan – wordt in haar huis verkracht door een gemaskerde man. Ze gaat niet naar de politie. Ze wil zelf achterhalen wie de dader is en begint een verhouding met een gewelddadige man. De hoofdrol is voor Isabelle Huppert (63). De film was naar verluidt haar idee.

Paul Verhoeven «Zo is het me wel verteld, ja.»

- En ze wilde u als regisseur.

Verhoeven «Ja. Vanwege ‘Turks fruit’, geloof ik. Ze had mijn film gezien toen ze nog heel jong was, en bij een retrospectief van mijn werk in Parijs vertelde ze dat die gebeurtenis één van de redenen was geweest om actrice te worden. Toen ze het vertelde, dacht ik: ‘O, leuk, zou het waar zijn?’»

- U wilde ‘Elle’ ook graag met haar maken?

Verhoeven «Ja, maar de producent, Saïd Ben Saïd, vond dat het een Amerikaanse film moest worden, met Amerikaanse acteurs. Commercieel is dat natuurlijk beter. Alleen bleek het onmogelijk om een Amerikaanse actrice voor de rol van Michèle te vinden, vanwege die verkrachting. Het is een politiek incorrect ding, en dan is het in Amerika een niet-doen-ding. De financiering kwam ook niet rond.»

- ‘Basic Instinct’ kon wél in de Verenigde Staten.

Verhoeven «Nog net, ja, maar daarin heeft de vrouw een heel ander karakter. Die denkt: ‘Laat ik eens een paar mensen vermoorden.’ ‘Elle’ is dichter bij de realiteit. Het lijkt een thriller, met die gemaskerde man en zo, maar je zult zien dat het veel complexer ligt. Hoe Michèle omgaat met haar moeder en haar vader en haar zoon, haar ex, haar geheime lover... Dat is allemaal even belangrijk en heeft weinig met de thrillerelementen te maken. Er is ook een sociale laag.»

undefined

undefined

'Ze wilden eerst een Amerikaanse actrice, maar geen enkele wou een verkrachting spelen.' Isabelle Huppert in 'Elle'

- Het werd dus toch een Franse film.

Verhoeven «Op een gegeven moment zei Saïd: waarom doen we zo moeilijk? We hebben een Frans verhaal en een Franse actrice, we doen het in het Frans.»

- En u spreekt goed Frans.

Verhoeven «Nou ja, toen ik 16, 17 jaar was, ben ik een jaar naar het lycée in Saint-Quentin geweest, en daarna nog een paar maanden naar de Alliance Française in Parijs. Mijn vader was francofiel en toen ik van het Gymnasium Haganum hier in Den Haag kwam, vond hij me te jong om naar de universiteit te gaan.»

- Had u een klas overgeslagen?

Verhoeven «Ik was op mijn 5de al naar de lagere school gegaan. We woonden in Bezuidenhout en door de bombardementen werd het daar steeds stiller. Mijn vader vond dat ik vriendjes moest hebben en toen hebben ze me naar de Haagse Schoolvereniging hier om de hoek op de Maurits-kade gestuurd. Ik werd elke dag gebracht door mijn moeder, achter op de fiets. Ik heb heel wat doden en kapotgeschoten vliegtuigen gezien.»

- Uw ouders verwachtten dat u hoogleraar zou worden.

Verhoeven «Dat was mijn moeders droom, ja. Hoogleraar in de wiskunde of zo. Ze had me graag in zo’n toga gezien. In de papieren die ze heeft nagelaten, heb ik dat nog eens kunnen lezen. Ze was verdrietig over het feit dat ik een andere weg was gegaan.»

- Pijnlijk.

Verhoeven «Jawel, maar het is mijn leven. Je moet je kinderen niet sturen, je moet ze steunen. Zo hebben wij onze dochters, ook als Martine en ik dachten dat iets misschien geen goed idee was, toch altijd gesteund.»

- U bent wel eerst wis- en natuurkunde gaan studeren.

Verhoeven «Omdat ik in Parijs niet op de filmschool kon komen. Bij de Alliance Française werd ik door mijn leraren op goeie films gewezen – alles van Eisenstein, oude Hitchcocks, Bergman, een chaos van verschillende stijlen – en toen dacht ik: ‘Dat kan dus ook, films maken.’ Maar ik was te laat met mijn aanmelding.»

- Wat trok u er zo in aan?

Verhoeven «Daar kan ik toch geen antwoord op geven? Waarom, waarom... Er is geen waarom. Het deed zich aan me voor als een mogelijkheid. Ik tekende altijd al, later werden het strips. Film was het logische vervolg. Als je me vraagt: waar ben je door beïnvloed in je leven, dan zeg ik – behalve door Stravinsky – door Dick Bos, Tom Poes en Kuifje. Dat zit in bepaalde shots in ‘Basic Instinct’, bijvoorbeeld die scène waarin Roxy aan komt racen en in een bouwput stort. Die auto vliegt door de lucht en spat in stukken uiteen. Dick Bos. Onbewust. Ik zag het pas jaren later.»

- U kwam dus terug uit Parijs…

Verhoeven «…en ging naar Leiden. Mijn vader wilde dat en ik deed het. Intussen maakte ik korte filmpjes, voor de lol. Voor één van die filmpjes, ‘Feest’, kreeg ik een prijs. Dat kwam goed uit, want toen ik na mijn studie in dienst moest, in 1963, werd ik van de luchtmacht overgebracht naar het filmdepartement van de marine, met de opdracht een film te maken over 300 jaar Korps Mariniers (snel inzetbaar onderdeel van de Koninklijke Marine, red.). Daarna ben ik nooit terug naar de wiskunde gegaan.»

- U stelde uw ouders opnieuw teleur doordat Martine zwanger raakte.

Verhoeven «Ja, want we waren niet getrouwd, en het was 1966, dus was dat een grote burgerlijke schande. Toen ik het vertelde – Martine was in de auto blijven wachten – liet mijn moeder prompt het blad met koffie vallen. Ze vond het vreselijk.»

undefined

undefined

'Sharon Stone is als vrouw niet heel anders dan de vrouw die ze in 'Basic Instinct' uitbeeldt'

- En u?

Verhoeven «Ook vreselijk. Een ramp. Je kon wel voor een abortus naar Amsterdam, maar je hoorde er de afschuwelijkste verhalen over, dingen met breinaalden in donkere stegen. Niet iets waarvan ik dacht: ‘Dat gaan we doen.’ Dus ik moest een baan zoeken, leraar wiskunde of zo.»

- U hebt weleens verteld dat u zich van ellende bij de Pinkstergemeente aansloot.

Verhoeven «Ja, die dingen gebeuren nu eenmaal. Ik zat met Martine in de trein en we praatten over de zwangerschap, en in die tijd was ik bezig met wat er in de Bijbel stond, en toen was er een vrouw die ons gesprek had gehoord. Ze kwam naar ons toe en zei: ‘God kan jullie helpen.’ Ik ben naar zo’n bijeenkomst gegaan. Ik weet niet of je het psychotisch moet noemen of niet, maar daar was Jezus dus, ik voelde dat hij er was. Later realiseer je je dat er klanken uit het orgel kwamen die je in een bepaalde stemming brachten. Ze deden ook aan glossolalie, het spreken in tongen: ‘A da jojo stigi goko…’ Dat wordt dan vertaald, en bij mij was het: ‘Deze man moet zijn carrière als filmregisseur opgeven en als zendeling naar Afrika gaan.’»

- Wat vond Martine ervan dat u naar de Pinkstergemeente ging?

Verhoeven «Ze steunde me. Niet omdat ze erin geloofde, maar ze is psychologe, hè. Ik denk dat zij dacht: ‘Gewoon niet tegenin gaan.’ Toen de gelegenheid zich voordeed om ons probleem op te lossen, zal ze gedacht hebben: ‘Nu wordt hij weer normaal.’ Dat denk ik. Ik heb het haar nooit gevraagd.»

- Wat was de oplossing?

Verhoeven «Na het bezoek aan mijn ouders gingen we naar haar moeder, die het hartstikke leuk vond dat Martine zwanger was, en we zouden ook nog naar haar vader gaan – haar ouders waren gescheiden – maar die was er niet. Vervolgens liepen we binnen bij mijn beste vriend van het gymnasium, Andrew, en die vroeg aan Martine: ‘Wil je dat kind dan?’ ‘Nee,’ zei Martine, ‘eigenlijk niet.’ ‘Nou,’ zei Andrew, ‘dan loop ik even naar boven.’ Zijn vader was anesthesist en zei: ‘Kom morgen maar langs in het ziekenhuis.’ Het was zo’n opluchting.»

- En uw bevlieging was voorbij.

Verhoeven «Ja, maar ik heb er wel iets aan overgehouden: ik ben erg geïnteresseerd geraakt in wie Jezus was.»

- Waar komt uw belangstelling voor seks vandaan?

Verhoeven «Iedereen heeft toch belangstelling voor seks? Het wordt niet vaak besproken, omdat mensen er zo puriteins over doen, maar alles gaat toch over seks? Wie zei dat ook alweer, die Engelse dichter, homoseksueel... Oscar Wilde. Die zei: ‘Alles in de wereld gaat over seks, met uitzondering van seks, want seks gaat over macht.’ Misschien niet helemaal waar, maar wel geweldig gezegd. Je moet mij niet vragen waarom er zo veel seks in mijn films zit, maar waarom andere regisseurs zo weinig seks in hun films doen.»

- Waarom dan?

Verhoeven «Omdat ze het niet aandurven. Of omdat ze het bijzondere er niet van zien. Met seks kun je iets uitdrukken wat je niet met woorden kunt uitdrukken, net als muziek, of schilderkunst. Seksualiteit geeft je informatie over jezelf en over je partner op een niveau waar je met woorden niet bij kunt komen. Wat je in de ogen ziet tijdens de seks, dat is onzegbaar. Als seks in een film alleen maar wordt gebruikt om te laten zien dat ze neuken, dan is het saai. Maar als je het om dramatische redenen doet, om redenen van schoonheid of what-ever, dan is het voor mij net zo belangrijk als een dialoog.»

- Wordt u verliefd op de vrouwen met wie u werkt?

Verhoeven «Nee, totaal niet. Ik vind Carice (van Houten, red.) fantastisch en ben verliefd op haar talent, maar niet op haar.»

- U wilt ook geen seks met ze?

Verhoeven «Met Carice?»

- Of Sharon Stone. Of Isabelle Huppert.

Verhoeven (zwijgt) «Ik ben met Sharon Stone ook niet naar bed geweest, hoor. Martine vond het geen goed idee.»

undefined

'De ogen zijn, als ik het zo mag zeggen, belangrijker dan de borsten'

- U hebt het haar voorgelegd?

Verhoeven «In dat geval wel, omdat het met Sharon die richting uitging. Het was heel spannend met haar. Maar als ik seksueel met haar in zee was gegaan, dan had ik de controle verloren, en als regisseur moet je controle hebben, nietwaar? Met bepaalde vrouwen zou het geen probleem zijn geweest, maar Sharon is als vrouw niet heel anders dan het karakter dat ze in ‘Basic Instinct’ uitbeeldt, dus dat leek mij, of Martine in dit geval, geen goed idee.»

- Terwijl het wel voor de hand ligt, toch? Als je een vrouw naakt filmt...

Verhoeven «Ik word nooit verliefd op het naakte lichaam. Voor mij moet er wel meer aan de hand zijn dan jong en mooi en slank en dit en dat. De ogen zijn, als ik het zo mag zeggen, belangrijker dan de borsten.»

© NRC Handelsblad