Wat weten we over de omikronvariant, die vaccins omzeilt? ‘Het presenteert het rijke Westen de rekening voor zijn gedrag’

We hebben alle mutaties van de nieuwe omikronvariant in beeld, zegt Rogier Sanders, hoogleraar virologie aan het Amsterdam UMC. ‘Maar we weten nog niet veel over het effect van al die mutaties op het gedrag van het virus.’ Zes vragen over wat we wél weten.

Wat weten we van de mutaties van omikron?

Drie mutaties zijn bekend van de bètavariant die dit voorjaar in Zuid-Afrika opdook en waar de vaccins al grote moeite mee hadden. Het vaccin van AstraZeneca had er zelfs nauwelijks vat op.

Maar het is vooral het aantal mutaties en hun locatie die Sanders zorgwekkend vindt. Omikron heeft zo’n vijftig mutaties, veel meer dan bijvoorbeeld de deltavariant. Bovendien zijn veel van die mutaties geclusterd in een klein stukje van het spike-eiwit waarmee het virus zich toegang tot de cellen verschaft.

SANDERS «Daar zijn ook de meeste antistoffen die we met de vaccins opwekken, op gericht. Die antistoffen moeten de werking van het spike-eiwit blokkeren door eraan te hechten. We weten uit laboratoriumstudies dat deze mutaties die hechting bemoeilijken. Ze passen er minder goed op, of zelfs helemaal niet.»

Is deze variant besmettelijker? En is de ziekte ernstiger of juist niet?

SANDERS «We moeten het voorlopig doen met beperkte berichten uit Zuid-Afrika. Omikron lijkt er razendsnel terrein te hebben gewonnen, maar om te concluderen of de variant besmettelijker is, zijn de aantallen te klein. Er waren de laatste tijd juist weinig besmettingen in Afrika. Dat vertekent het beeld. Als die gevallen met omikron uit één cluster komen, zegt dat niets over zijn besmettelijkheid in vergelijking met de deltavariant.»

Het is ook nog te vroeg om iets over de ernst van deze variant te zeggen. Er klinken geluiden dat omikron besmettelijker is maar minder ziekmakend.

SANDERS «Dat zou fantastisch zijn. Dan zou de pandemie worden overgenomen door een variant waar we minder last van hebben. Maar dat weten we nog niet. We weten niet of de met omikron besmette personen gevaccineerd waren en ook niet of ze jong of oud waren. Bovendien: misschien worden sommigen over een week alsnog ziek.»

Wat weten we over de werkzaamheid van de vaccins?

We moeten ervan uitgaan dat de vaccins minder effectief zijn tegen deze omikron.

SANDERS «Maar hoeveel minder, moet we afwachten. Pfizer en Moderna onderzoeken nu wat er met dit virus gebeurt in het bloed van mensen die zijn ingeënt. Over een week of twee zal blijken of de antistoffen er vat op hebben. Gelukkig heeft de afweer meer verdedigingslinies. Geheugencellen weten hoe ze bij een nieuwe infectie antistoffen moeten aanmaken. Die werken in eerste instantie ook niet goed, maar deze geheugencellen kunnen zich aan een nieuwe variant aanpassen. Dat gaat sneller dan in een immuunsysteem dat het coronavirus nog nooit heeft gezien. Tot slot hebben we goede hoop dat de T-cellen, die geïnfecteerde lichaamscellen opruimen, nog wel zullen werken.»

Hoe snel kunnen nieuwe vaccins worden ontwikkeld?

Het maken van het vaccin zelf kan binnen een aantal weken gepiept zijn. Althans, een RNA-vaccin zoals dat van Pfizer of Moderna. Voor het RNA-vaccin hoef je alleen een stukje van de genetische code van de omikron te hebben. En dat is beschikbaar.

SANDERS «Je moet het vaccin nog wel onder schone omstandigheden synthetiseren, en vervolgens bij enkele tientallen proefpersonen testen om aan te tonen dat ze antistoffen opwekken die de omikronvariant kunnen uitschakelen. Maar een grote trial met duizenden proefpersonen is nu niet meer nodig.»

De fabrikanten hebben aangegeven dat ze honderd dagen nodig hebben. Moderna zet daarnaast op twee andere strategieën in.

SANDERS «Ze bekijken wat het effect is als ze de dosis die ze hadden teruggebracht van 100 naar 50 microgram, weer op 100 zetten. Daarnaast hadden ze al vaccins tegen de bèta- en de deltavariant. Ze onderzoeken wat het effect is van een combinatie van die twee.»

Moeten we daar niet even op wachten voordat we gaan boosteren?

SANDERS «Nee, dat zou ik zeker niet doen. De vaccins hebben hoogstwaarschijnlijk nog enige werkzaamheid. Het is daarom waarschijnlijk dat een extra vaccinatie ook weer extra bescherming biedt. Het is misschien niet optimaal, maar het is beter om zwakkeren en ouderen nu te beschermen met wat we voorhanden hebben.»

Krijgen we nu de rekening gepresenteerd van het zelfzuchtige vaccinbeleid?

Er lijkt nu te gebeuren wat velen het afgelopen jaar voorspelden. Het rijke Westen maakt zich druk om een derde prik voor de eigen bevolking in plaats van de vaccins eerlijk te verdelen. Met zoveel ongevaccineerden in de wereld krijgt het virus ruim kans gevaarlijke mutaties te verwerven. Sanders trekt het nog breder.

SANDERS «De kans is groot dat de omikron zijn vele mutaties heeft opgedaan in het lichaam van iemand met een verzwakte afweer. Iemand met hiv bijvoorbeeld die niet wordt behandeld. Daar zijn er in zuidelijk Afrika miljoenen van. Wij dachten dat we aids onder controle hadden en bekommerden ons niet meer om die mensen. Daar krijgen we nu de rekening voor gepresenteerd.»

(Trouw)