Wat zijn de ontwikkelingen die ons te wachten staan op het gebied van medicijnen, vaccins en het virus zelf?

Op de laatste dag van het jaar 2020 keek de wereld verwachtingsvol uit naar de vaccins die de pandemie zouden beëindigen. Die verwachting is niet uitgekomen. Moedeloosheid over weer een jaar corona slaat toe, zeker nu begin 2022 een flinke golf wacht van de omikronvariant. Toch is er reden voor nieuwe hoop. De pandemie verdwijnt ook komend jaar niet, maar we hoeven er niet zoveel van te merken als dit jaar. Hoe ziet coronajaar 2022 eruit op het gebied van bescherming, behandeling en bestrijding? En hoe ontwikkelt het virus zich zelf?

Bescherming

De beste bescherming tegen het coronavirus blijven de vaccins. Komend jaar verschijnen er nieuwe, onder meer van de twee grote farmaceuten Sanofi en GlaxoSmithKline. Zij presenteren ergens in de komende maanden een vaccin dat zij gezamenlijk hebben ontwikkeld. Ook het Duitse Curevac, dat werkt aan een nieuw mRNA-vaccin, zal dan de markt betreden als alles naar wens verloopt.

Deze vaccins kunnen een goede aanvulling zijn op het huidige aanbod omdat zij gebruik maken van verschillende technieken. Daarbij reageert het ene vaccin beter op nieuwe varianten dan andere. Ook kan een combinatie van verschillende vaccins de effectiviteit extra verhogen. Voor omikron bijvoorbeeld zorgt een basisvaccinatie met Pfizer en een booster met Moderna voor de beste bescherming.

Voor omikron verwachten Pfizer en Moderna ergens in maart hun aangepaste vaccin klaar te hebben.

Dat lijkt onvoldoende omdat de effectiviteit van een booster na tien weken lijkt af te nemen. Maar dat wil niet zeggen dat half maart direct een nieuwe booster nodig is. Dat hangt onder meer af van het aantal besmettingen op dat moment en de mate waarin mensen ziek worden. De immuniteit onder de bevolking neemt hoe dan ook toe, zowel door vaccinatie als door de doorgemaakte besmettingen.

Bij de vaccins is het wachten op een pan-coronavaccin dat tegen elke variant beschermt. Zo’n vaccin is lastig te ontwikkelen, maar onder andere de Amerikaanse corona-adviseur van het Witte Huis, Anthony Fauci, heeft goede hoop dat zo’n universeel vaccin er komt. Er lopen diverse testen, sommige met goede resultaten in proefdieren. Maar 2022 zal voor het supervaccin wat te vroeg komen.

Behandeling

Het beste nieuws sinds Pfizer in 2020 bekend maakte een vaccin te hebben gevonden tegen covid kwam eind dit jaar opnieuw van Pfizer. Zij zijn er als eerste in geslaagd een echt effectief geneesmiddel te ontwikkelen dat voor 89 procent bescherming biedt tegen ziekenhuisopname en overlijden aan covid. Bij 65-plussers ligt dat percentage zelfs op 94 procent.

Paxlovid heet het middel dat nog niet is goedgekeurd door het Europees geneesmiddelenbureau Ema, maar wel gebruikt mag worden. Het is geen medicijn dat al bestond en toevallig effectief blijkt tegen covid, zoals andere middelen die artsen nu inzetten. Paxlovid is gebaseerd op een medicijn dat in ontwikkeling was tegen de voorloper van covid; Sars.

Hoe lastig het is goed werkende medicijnen te ontwikkelen tegen covid bleek wel weer toen een ander veelbelovend middel toch sterk tegenviel. De eerste resultaten van Molnupiravir zagen er goed uit, maar uiteindelijk bleek het medicijn bij slechts 30 procent effectief. Diverse farmaceuten werken aan geneesmiddelen die vermoedelijk komend jaar verschijnen. Goed nieuws, als zij effectief blijken te zijn.

Maar voorlopig zal Paxlovid wel eens het enige medicijn kunnen zijn dat echt goed werkt waardoor er een grote vraag naar het middel is, terwijl er nog volop schaarste heerst. Duitsland heeft een miljoen doosjes besteld. Ook Nederland heeft direct bij Pfizer ingekocht en doet mee aan een Europees inkoopprogramma.

Bestrijding

2021 leerde dat vaccins niet de genadeklap betekenen voor het virus. Logisch gevolg is dat er meer aandacht komt voor de bestrijding. Dat lukt alleen door ervoor te zorgen dat het virus zo min mogelijk gastheren- en vrouwen vindt. Zelftesten zullen daarin een grote rol gaan spelen. Het gebruik van deze testen is de laatste maanden al fors toegenomen. Testen zijn prijzig en de uitvoering is niet prettig. Een adem- of speekseltest kan uitkomst bieden, maar het lijkt er niet op dat dergelijke testen op korte termijn beschikbaar zijn. De huidige antigeen-zelftesten zijn redelijk betrouwbaar, maar er zijn nieuwe, moleculaire zelftesten in ontwikkelingen die in betrouwbaarheid niet onder doen voor de PCR-testen waarmee gewerkt wordt.

Een tweede hulpmiddel is het mondneusmasker. Niet ondenkbaar is dat meer aandacht komt voor de kwaliteit van de maskers. Chirurgische maskers zijn nu de norm, maar deze beschermen minder goed tegen virussen in aerosolen dan ffp2-maskers. Omikron is een variant die zich prima thuis voelt in de lucht, wat deels de hogere besmettelijkheid verklaart. Mede daarom boeken in diverse Europese landen de ffp2-maskers terreinwinst. In sommige delen van Duitsland zijn zij zelfs al enige tijd verplicht in openbaar vervoer of winkels.

Na testen en maskers is ventilatie een derde belangrijke pijler onder de bestrijding. Een vergelijking die wel eens langskomt is die tussen schone lucht en schoon drinkwater. Vervuild drinkwater was de oorzaak van de cholera-epidemieën, totdat eind 19de eeuw meer aandacht kwam voor rioleringen en waterzuivering. Iets vergelijkbaars kan met lucht en covid gebeuren. Bijvoorbeeld door de kwaliteit van zuurstof in klaslokalen te verhogen door goede ventilatie en filters.

Wat doet het virus zelf in 2022?

Het korte antwoord is: muteren. Door natuurlijke selectie zullen opnieuw een of meerdere varianten opduiken die een voordeel hebben vergeleken met omikron. Dat kan op twee manieren. De eerste is: door besmettelijker te zijn. Dat is al terug te zien in de verschillende varianten die sinds 2020 zijn opgedoken. Telkens was de nieuwe variant iets handiger in het overspringen van mens op mens.

Maar na delta denken diverse deskundigen dat daar voor Sars-Cov-2 minder winst is te halen. Dat heeft onder meer te maken met de vaccins. Voor een virus kan het nu meer lonen om immuunreacties te overwinnen. Dat is de manier waarop omikron de deltavariant verdrijft.

Er is nog een manier waarop omikron delta dwars zit. Eerste gegevens uit een Zuid-Afrikaans onderzoek laten zien dat mensen die klachten kregen door omikron een betere afweer ontwikkelen tegen delta. Dat is goed nieuws als omikron echt minder ziek maakt. Als toekomstige nieuwe varianten steeds minder ernstige ziekte veroorzaken en beter beschermen tegen hun voorgangers, is dat een stap richting corona als relatief onschuldig virus.

Als Sars-Cov-2 het pad van de immuniteitsontwijking bewandelt, kan het zich ontwikkelen als influenza A. Elk jaar zorgt dat type influenzavirus wereldwijd voor griepepidemieën en ernstige ziekte. Het virus muteert snel. Vandaar dat 60-plussers en kwetsbare personen elk jaar een nieuwe prik mogen halen met verschillende stammen.

(Trouw)