'We moeten onze wereldleiders eens zes maanden in een ruimtestation opsluiten'

Het is exact tien jaar geleden dat hij nog eens door de ruimte zweefde, maar ook op onze bescheiden aardkloot blijft Frank De Winne (58) een hoogvlieger. De immer sympathieke ingenieur leidt in Keulen toekomstige astronauten op en hoopt binnenkort de eerste Europeaan sinds Kuifje op de maan te zetten. Hoog tijd voor een bijwijlen zweverig interview. ‘Mijn werk voor Unicef heeft mijn leven meer veranderd dan mijn ruimtereizen.’

'Als je vanuit de ruimte naar de aarde kijkt, zie je niet waar het ene land eindigt en het andere begint. Grenzen zijn imaginaire lijntjes. Dat heeft me aangegrepen: waar maken we ruzie over?'

Hoe maak je een man nerveus die meer dan zes maanden in de ruimte verbleef en zichzelf ooit uit een neerstortend gevechtsvliegtuig moest katapulteren? Met een simpele camera, zo blijkt. ‘Ik sta niet graag op foto’s,’ zegt Frank burggraaf De Winne, terwijl onze fotograaf in actie schiet. ‘Help me even. Wat doe ik met mijn handen? In mijn zakken?’

Nog een geluk dat de ruimtevaarder op de foto mag in zijn habitat: het European Astronaut Centre, waar De Winne voor de Europese Ruimtevaartorganisatie (ESA) toekomstige space cowboys opleidt én alle missies in het internationale ruimtestation begeleidt. De Winne geeft het interview maar al te graag in een levensgrote replica van het ISS, in het echte ruimtestation verbleef hij in 2009 zes maanden lang. Hij voelt zich er duidelijk in zijn sas – misschien omdat er in de ruimte geen fotografen zijn.

HUMO U verbleef in totaal 199 dagen in de ruimte. Wanneer gaat u naar de 200?

FRANK DE WINNE (lacht) «Dat zal niet meer gebeuren. Mijn actieve carrière als astronaut zit erop.»

HUMO Wilt u dan niet terug de ruimte in? Dat is moeilijk te geloven.

DE WINNE «Natuurlijk zou ik het ooit nog eens willen doen, dat spreekt voor zich. Als ze mij morgen vragen om te vertrekken, ben ik meteen weg. Maar het is aan de jonge generatie nu. Ik wil ervoor zorgen dat zij hun carrière kunnen uitbouwen, net zoals ik daar ooit de kans toe gekregen heb. Om maar een voorbeeld te geven: ik heb mee de Italiaanse ESA-astronaut Luca Parmitano opgeleid. In 2009 was ik de eerste Europese commandant van het ISS, nu is hij er commandant. Dat schenkt voldoening.

»We hebben met Europa maar één vlucht per jaar. In theorie kunnen drie of vier astronauten twintig jaar lang de Europese ruimtevaart domineren. Maar wat voor nut heeft dat? Jonge mensen zorgen voor een nieuwe dynamiek. De huidige astronauten zijn actief op Twitter, op Facebook en Instagram. Ze hebben soms meer dan één miljoen volgers. Ze inspireren de jeugd. Ik? (lacht) Ik heb 0 volgers, want ik zit niet op sociale media. Dat zegt eigenlijk alles.»

HUMO Zou u het fysiek nog kunnen?

DE WINNE «Dat wel. Bij mijn laatste vlucht was ik toch ook al 48. Ik had zeker nog tien jaar kunnen doorgaan.»

HUMO Heeft uw verblijf van zes maanden in de ruimte geen sporen nagelaten?

DE WINNE «Toch wel, dat is onvermijdelijk: je spieren kalven af. En hoewel de oefeningen die onze astronauten uitvoeren steeds beter worden, blijft botontkalking nog steeds een groot probleem. Je verliest in de ruimte elke maand ongeveer 1 à 2 procent van je botmassa. Dat kunnen we deels compenseren met oefeningen, maar op een bepaald moment treedt er een onomkeerbare verzwakking op.

»Mijn grootste probleem is mijn verminderd gezichtsvermogen. In de ruimte is de vorm van mijn rechteroog veranderd. De achterkant is niet meer bol, maar een beetje plat. Zoiets komt alleen voor bij astronauten die meerdere maanden in de ruimte verbleven hebben, zoals ik. En om de één of andere reden wordt vooral het rechteroog aangetast. Ik moet nu een bril dragen. Voor je gezondheid moet je niet naar de ruimte vliegen, dat weten we intussen wel zeker. Maar het is nu ook niet zo dat je er levensbedreigende ziektes aan overhoudt. Laat ons zeggen dat die kleine ongemakken die ik nu ervaar, er sowieso waren gekomen met de jaren.»

HUMO Was de emotionele impact niet het zwaarst? Had u geen last van het Buzz Aldrin-syndroom, genoemd naar de tweede man op de maan: astronauten zouden diepe gevoelens van melancholie en uitzichtloosheid ervaren, omdat eens terug op aarde niets nog kan tippen aan hun ruimtereis.

DE WINNE «Die vraag krijg ik vaak, maar ik ben nooit in een zwart gat gevallen. Ik zie het zo: in het leven doorloop je verschillende fasen. Ik heb een geweldige tijd beleefd bij de luchtmacht. Ik was heel gelukkig dat ik met een F-16 mocht vliegen. Toen ik astronaut werd, vroegen mensen me of ik het vliegen niet miste. Net zoals ze me nu vragen of ik de ruimtevaart niet mis. Natúúrlijk mis ik dat, maar ik heb zoveel teruggekregen. Ik zit mee aan de knoppen van de Europese ruimtevaart, ik leg contacten met China, ik geef mee vorm aan de projecten van de komende decennia. Dat schenkt me ook bijzonder veel genot.»

HUMO Hebben uw ruimtereizen u veranderd?

DE WINNE «Die reizen hebben natuurlijk een grote indruk op mij nagelaten. Wanneer je in de ruimte naar de aarde kijkt, besef je hoe prachtig onze planeet is, maar ook hoe broos en fragiel. We zitten op een klein, blauw bolletje in een groot sterrenstelsel, in een onmetelijk melkwegstelsel, in een oneindig heelal. We stellen niets, maar dan ook niets voor. Dat heb ik voor het eerst ten volle beseft in het ruimtestation. Het enige dat ons in leven houdt, is de atmosfeer. En vanuit de ruimte zie je dat die atmosfeer niets meer is dan een dun vliesje.

»Wat me ook getroffen heeft, zijn de landmassa’s. Waar eindigt België en waar begint Duitsland? Waar is Syrië, waar stopt Israël? Dat kun je niet zien in de ruimte, want grenzen bestaan gewoon niet. Honderden jaren geleden hebben we imaginaire lijntjes getrokken, en daarover voeren we nu oorlog. Dat heeft mij en de andere astronauten ook aangegrepen: waar maken wij in godsnaam ruzie over? Het is misschien geen slecht idee om enkele wereldleiders eens zes maanden in het ruimtestation op te sluiten. Het kan ze tot andere inzichten brengen.

»Mijn tijd in de ruimte was een unieke ervaring, en ik besef dat ik bij de lucky few hoor. Maar of het mij echt veranderd heeft? Ik blijf een ingenieur, een alfamens (lacht). Mijn leven draait rond logica, en iets minder rond emoties.»

HUMO Wat heeft u dan wél veranderd?

DE WINNE «Mijn vijf jaar als ambassadeur voor Unicef. Ik heb dingen gezien die mij voor altijd zullen bijblijven. Kinderen die verkocht worden in Benin, of die door de burgeroorlog in Darfur half verbrand waren. Ik heb gezien wat voor vreselijke dingen mensen elkaar aandoen. Dat heeft mij als persoon veel meer beïnvloed dan mijn ruimtereizen.»

HUMO Heeft u vriendschappen overgehouden aan uw ruimtereizen?

DE WINNE «De Canadees Bob Thirsk en de Rus Roman Romanenko, met wie ik vertrokken ben voor mijn tweede reis naar het ISS, beschouw ik nog steeds als goede vrienden. Dat vind ik ook zo mooi aan ruimtevaart: we steken de grens over, we werken samen, we leren andere culturen appreciëren.»

HUMO U leerde Russisch en bent nu getrouwd met een Russische.

DE WINNE «Door Russisch te leren, is er een nieuwe wereld voor mij opengegaan. Ik voel affiniteit voor die cultuur. Vooral van hun joviale manier van tafelen kunnen wij wat opsteken. Wanneer er in Rusland een groot gezelschap aanschuift voor een maaltijd, wordt er onophoudelijk geproost. Op elkaar, op een vervlogen anekdote. Dat levert heerlijke gesprekken op, zeker wanneer je tafelt met mensen die je al lang niet meer gezien hebt.

»Ik ontvang mijn internationale vrienden ook graag in eigen land. Twee jaar geleden heb ik mijn Russische en Canadese collega meegenomen naar de cyclocross in Gavere.»

HUMO Dat meent u niet. We hebben zo veel te bieden, en u kiest voor veldrijden?

DE WINNE (lacht) «Ik ben een liefhebber van de sport. En het is écht Vlaams, hè. Pure kermis. Het heeft wel iets om na de koers samen een pint te drinken in zo’n tent. Dat vonden mijn collega’s ook, trouwens.»

'Aan mijn tijd in het ISS hield ik goede vrienden uit Canada en Rusland over. Ik heb hen al meegenomen naar de cyclocross'

Naar de maan

HUMO Nu we hier toch zijn, kunnen we het maar beter vragen: hoe gaat het eigenlijk met Frank De Winne?

DE WINNE «Goed. Heel goed zelfs. Ik ben actief gebleven in de wereld van de wetenschap en de ruimtevaart. Ik heb het geluk om mijn hele leven te mogen wijden aan mijn passie.»

HUMO Voor die passie zijn centen nodig. Deze week is cruciaal voor de toekomst van de Europese ruimtevaart.

DE WINNE «De Europese Ruimtevaartorganisatie ESA heeft jarenlang toegewerkt naar de conferentie van deze week, Space19+. Daarop stellen we de plannen voor die we de komende decennia willen verwezenlijken. Het is aan de lidstaten om de projecten goed te keuren en in middelen te voorzien. Dit kan het startschot zijn voor een nieuw tijdperk van dertig jaar Europese ruimte-exploratie.

»Eerst en vooral zullen we aan de ministers vragen om Europa aan boord te houden van het internationaal ruimtestation, en om het te moderniseren. We draaien in de ruimte nog op technologie die al dateert van de jaren 80.

»En ten tweede stellen we plannen voor die tot de verbeelding spreken: onze ambitie om naar de maan te reizen.»

HUMO Krijgen we voor het eerst een Europeaan op de maan?

DE WINNE «Dat hangt van de ESA-lidstaten af. Wij presenteren het project waar we sinds 2012 aan werken: de Gateway. We willen een bemand ruimteschip lanceren dat rond de maan cirkelt en dient als een soort uitvalsbasis voor maanexpedities.

»We willen die maanlandingen volop beginnen voor te bereiden. Op termijn is het doel om langere maanmissies te organiseren vanuit de Gateway. Er zouden teams maanden ter plaatse kunnen blijven. Op de maan zelf zullen we de middelen moeten gebruiken die daar voorhanden zijn. We moeten water omzetten in zuurstof, waterstof en brandstof. En via 3D-printing kunnen we met reguliet, materiaal dat op de maan terug te vinden is, kampen en andere structuren bouwen. Volgend jaar zullen we hier in Keulen een hal bouwen waarin we het maanoppervlak simuleren om allerlei technologieën te testen.»

HUMO Wat moet dat allemaal kosten?

DE WINNE «In totaal vraagt ESA een investering van 12,5 miljard euro voor de volgende drie jaar, waarvan 2 miljard voor het exploratieprogramma. Dat laatste komt neer op anderhalve euro per Europeaan – nog geen pint per jaar, dus. Wat wij de voorbije jaren duidelijk gemaakt hebben aan de lidstaten, is dat ruimtevaart geen kost is, maar een investering. Elke euro die een land in ruimteverkenning stopt, levert 3 euro aan economische activiteit op. Zulke investeringen leveren jobs en welvaart op, en bovendien recupereren landen heel wat geld via belastingen die daaruit voortvloeien.»

HUMO België zit niet meer op een grote zak geld om te investeren.

DE WINNE «Er is veel politieke wil, hoor. De Belgische partijen begrijpen zeer goed dat er onder onze voeten geen olie zit die we zomaar kunnen aanboren. Onze grondstoffen zijn kennis, innovatie en techniek.

»Met ESA stellen we op de conferentie een programma voor waarmee we de komende tien jaar allerlei technieken zullen ontwikkelen om de aarde te observeren. Die technologieën zullen later gebruikt worden in Copernicus, het aardobservatieprogramma van de Europese Unie. Als België nu weigert om mee te investeren, zal onze industrie ook niet betrokken worden bij die toekomstige ruimteprogramma’s, terwijl we voldoende spelers hebben die zeer bedreven zijn in de materie. Dat geldt ook voor telecommunicatie en 5G. Als we de Belgische bedrijven niet ondersteunen om die technologieën samen met ESA verder te ontwikkelen, zullen ze binnen vijf à tien jaar gewoon uit de markt vallen. Blijft België aan de zijlijn staan, dan zullen er morgen nog niet meteen jobs sneuvelen, maar wel over enkele jaren. We móéten mee om onze concurrentiepositie binnen Europa te versterken.»

HUMO Maar kán ons land wel beslissen om zomaar 250 miljoen euro per jaar te investeren? Onze regering is nog steeds in lopende zaken.

DE WINNE «Het is aan de politici om creatieve oplossingen te bedenken (glimlacht). Maar het is wel een probleem, ja. Belgen denken misschien: ons land draait toch, wat is het probleem? En ergens is dat ook zo: de elektriciteit valt niet uit zonder regering, er komt nog water uit de kraan en de politie beschermt de burgers. Maar langzaamaan riskeren we onze toekomst te hypothekeren. Het zijn beslissingen zoals die van deze week, die bepalen of we ons niveau van welvaart en jobs voor hoogopgeleiden kunnen behouden tegen 2030. Maar zoals gezegd: de politieke partijen lijken dat goed te begrijpen.»

Ruimtetoerisme

HUMO Een vraag voor de Humo-lezer die naar de sterren reikt: als alles goed gaat, gaan jullie binnenkort op zoek naar Europese maanreizigers?

DE WINNE «Als de conferentie succesvol is, starten we zelfs eind volgend jaar al een selectie. We zoeken wetenschappers tussen 27 en 37 jaar die al wat operationele ervaring hebben.»

HUMO U doet wel een goed woordje zodat we een eerste Belg op de maan krijgen?

DE WINNE (lacht) «Ik zou niet durven. De eerste selecties zijn trouwens volledig blind. In 2009 doorliepen 8.000 kandidaat-astronauten de eerste ronde. We kwamen bij twintig topkandidaten uit, van wie er zes zouden overblijven. En dan moet je realistisch zijn: Duitsland, Italië, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk staan samen in voor meer dan 80 procent van het budget van ESA. Zulke landen willen hún mannetje in het team. En dan komen de kleinere lidstaten. Geïnteresseerde Belgen die meelezen, hebben wel geluk, want België heeft altijd veel bijgedragen aan ESA. Dat is ook waarom ik destijds de ruimte in kon. Het is dus zeker mogelijk.»

HUMO En anders vliegen we wel naar de ruimte als toerist.

DE WINNE «Met de Russen zijn al een tiental toeristen meegevlogen, en NASA zal binnenkort SpaceX en Boeing toelaten om privévluchten te organiseren naar het ISS. Maar een ticket kost wellicht rond de 50 miljoen euro. Dat valt dus wat tegen.

»Het is een andere wereld geworden. Nog meer dan vroeger werken de machtsblokken nu samen, eerder dan dat ze in een race tegen elkaar verwikkeld zijn. Ook China, dat traditioneel wat meer voor zichzelf speelde, staat steeds meer open voor samenwerking. Net zoals ik Russisch moest leren voor mijn vertrek, leren hier nu drie astronauten Chinees. Een exploratie van de maan zal een samenwerking zijn tussen Europa, China, Rusland én de VS.»

HUMO Hoe komt het dat zo’n samenwerking in de ruimte wel lukt?

DE WINNE «De menselijke nieuwsgierigheid kent geen landsgrenzen. In de ruimte zijn we vooral vertegenwoordigers van de mensheid, dat is altijd zo geweest. Zelfs in het midden van de Koude Oorlog is er in de ruimte een Amerikaanse Apollo-raket aan een raket van de Sovjets gekoppeld.»

HUMO Meer dan fans van ‘Star Trek’ zoeken jullie binnenkort dus knappe bollen die om kunnen met véél culturele diversiteit.

DE WINNE «Inderdaad: kandidaat-astronauten moeten dynamische mensen zijn met een open geest. Tijdens de opleiding leren we hen in team te werken. We stoppen ze samen in een grot, waar ze enkele dagen taken moeten uitvoeren zoals in de ruimte.

»Trouwens: ik was ook fan van ‘Star Trek’. Nog steeds, zelfs. Gisteravond heb ik nog een aflevering gezien (lacht).»

HUMO U bevestigt alle astronautenclichés.

DE WINNE «Ik kan genieten van sciencefiction. ‘The Martian’ was een fantastische film. En ook ‘Gravity’ was briljant, dankzij die magnifieke beelden! Dat kwam het meest overeen met hoe ik mijn ruimtereizen ervaren heb. Al was het scenario nogal ongeloofwaardig. Maar goed, je kijkt natuurlijk niet naar sciencefiction voor de realistische plot.»

HUMO Is een bemande ruimtereis naar Mars realistisch? Het inmiddels ter ziele gegane bedrijf MarsOne uit Nederland beloofde tegen 2027 een eerste reis naar de planeet, zonder retourticket weliswaar.

DE WINNE «Zoiets vind ik totaal onethisch. Na twee weken op Mars zou iedereen er sterven. Laat me zo’n idee even in perspectief plaatsen: wij werken nu samen met NASA om een robotwagentje op de planeet te krijgen en met stalen uit de grond terug naar de aarde te vliegen. Dat zal ten vroegste tegen 2031 lukken, en dat gaat om stalen van in totaal 300 gram, meer niet. Een bemande reis naar Mars is nog niet voor meteen, behalve in sf-films.»