Niemand schrijft zo mooi over het hooggebergte als de Italiaan Paolo Cognetti (42). Zijn vorige roman ‘De acht bergen’ speelde zich af tegen de achtergrond van de Alpen, voor zijn reisverslag ‘Zonder de top te bereiken’ trok hij door de Himalaya. Intussen is hij terug thuis en bevindt hij zich in het oog van de coronastorm, in de grootstad Milaan.
PAOLO COGNETTI «De toestand is dramatisch: alles is gesloten. Maar ik ben niet noodzakelijk pessimistisch gestemd: je gaat vanzelf nadenken over onze manier van leven. Waarom zijn we altijd zo druk? We zijn geobsedeerd door het idee altijd tussen de anderen te moeten zijn, in de reële of de virtuele wereld. De verplichting thuis te blijven brengt ons een dimensie bij die ik spiritueel zou durven te noemen. Je wacht, je leest, je bent dicht bij de mensen die je dierbaar zijn. Het is alsof je meespeelt in de oorlogsverhalen die je van oudere mensen hebt gehoord. Zij hebben geleerd in moeilijke omstandigheden zorg te dragen voor elkaar. Dat blijkt geen verkeerde waarde te zijn.»
HUMO Wat bedoelt u met spiritueel?
COGNETTI «Het westerse leefpatroon is utilitair: alles moet nuttig zijn. Daarom doen we ook zoveel, we zijn voortdurend in beweging. We durven niet meer stil te staan bij de dingen of, zoals dat in het boeddhisme heet, te leven in de leegte. Volgens de geest van de oosterse meditatie moet je blijven waar je bent, leven in het hier en nu, en niet verlangen naar later en elders.
»‘Zonder de top te bereiken’ is een reisboek dat zich verzet tegen onze moderne manier van reizen. Reizen is een product geworden. Zelfs een reis naar het hooggebergte in Nepal koop je all-in, met inbegrip van alle zogenaamd authentieke ervaringen. Maar een echte reis is anders: je krijgt af te rekenen met pech, je verliest tijd, je bent ontgoocheld, je wordt ziek, je zoekt een uitweg, je keert op je passen terug - het loopt nooit zoals gepland. Maar dat is net het waardevolle ervan.»
HUMO U hebt een expeditie ondernomen naar een uithoek van Nepal, dicht bij de Chinese grens, ‘een klein Tibet dat niet meer bestaat’. Een reis naar een wereld die verdwijnt?
COGNETTI «Enkele lezers hebben erg boos gereageerd op de omschrijving ‘een klein Tibet dat niet meer bestaat’: ‘Je hebt nog veel mooie restanten van het oorspronkelijke Tibet.’ Misschien ben ik te scherp geweest? Maar een grote cultuur die verkruimelt onder de pletwals van de westerse moderniteit, vervult mij met melancholie. Je zult altijd zien dat de lelijkste vertegenwoordigers van het Westen aan de andere kant van de wereld opduiken: de restjes van consumptieproducten, het voetbal, Coca-Cola. Het zal niet lang meer duren of ook dat kleine Tibet is helemaal verdwenen.»
HUMO U bent naar de Himalaya getrokken omdat u het in de Alpen niet meer kon aanzien. U noemt dat gebergte ‘verwaarloosd’ en ‘verstedelijkt’.
COGNETTI «De grootse geschiedenis van de Alpen begint omstreeks 1400 en eindigt na de Tweede Wereldoorlog. Die jaren hebben prachtige sporen van beschaving achtergelaten: dorpjes op grote hoogte, velden, kanalen, ezelpaden. Dat is bijna allemaal weg. In de toekomst zullen boeren niet meer aan terrasbouw doen op 2.000 meter hoogte. De Alpen zijn voorbestemd om een prachtig natuurpark te worden in de nabijheid van Europese grootsteden. Een beetje zoals Central Park in New York, dat ligt ook midden in de stad. Of zoals de grote nationale parken in de States - Yellowstone en Yosemite. Prachtige uitgestrekte gebieden die we zullen koesteren en beschermen, maar waar we niet meer zullen wonen en werken.
»Tegelijk worden grote delen van de Alpen verwaarloosd. Op de plekken waar het toerisme bloeit, heb je de indruk dat je in de stad bent. Via een uitgebreid en goed onderhouden wegennet rijd je rechtstreeks van de grootstad naar de voet van de berg. Maar de valleien waar níét wordt geskied, kwijnen weg. De inwoners voelen zich aan hun lot overgelaten: ze hebben geen werk en ze vertrekken.»
HUMO Als kind droomde u van bergtoppen, schrijft u. Dat doet u niet meer. Waarom zijn bergtoppen niet meer interessant?
COGNETTI «Op mijn 12de heb ik tot mijn spijt moeten besluiten dat ik geen alpinist zou worden. Als ik ver boven de 2.000 meter ging, kreeg ik af te rekenen met hoogteziekte: ik werd misselijk, hoe hard ik me er ook tegen verzette. Vergelijk het met een voetballer die plotseling een hartlijder blijkt te zijn. Die redt het ook niet.
»Daarnaast heb ik me de afgelopen jaren steeds meer geërgerd aan onze houding tegenover het hooggebergte. Wij bedwingen bergen. We veroveren ze, we bestijgen ze als eersten. Dat is typerend voor onze westerse manier van denken: het is altijd competitie. Ik beschouw het hooggebergte in de eerste plaats als een plek voor harmonie, waar mensen loskomen van de dagelijkse drukte en waar nieuwe ideeën kunnen ontluiken. De titel van het boek is een provocatie. Een alpinist is uitsluitend geïnteresseerd in de top. ‘Zonder de top te bereiken’ is een titel tégen het alpinisme.»
HUMO U schrijft: 'Christenen planten kruisen op bergen, boeddhisten lopen eromheen.' Westerlingen veroveren een berg, oosterlingen begrijpen hem?
COGNETTI «Het onderscheid tussen ons westerse kruis en de oosterse cirkel heeft me erg getroffen. Op westerse bergtoppen vind je bijna overal sporen van menselijke aanwezigheid: een vlag, een standbeeld, een kruis. De boodschap is duidelijk: ‘Ook hier is de mens geweest.’ In Nepal zijn bergen heilig. Je mag ze niet beklimmen, de top bereiken is heiligschennis. Mij bevalt dat wel.
»In mijn boek ‘De acht bergen’ is de vader van het hoofdpersonage geobsedeerd door bergtoppen. De mooie dorpjes, de bomen en de slingerende paden ziet hij niet, hij wil alleen de top. Zijn vrouw is anders: zij beleeft de berg op horizontale wijze, zal ik maar zeggen. Ze zoekt contact met bergbewoners, passanten, dieren. Dat is de tegenstelling tussen west en oost, mannelijkheid en vrouwelijkheid.»
HUMO Acht is het perfecte getal voor boeddhisten. Was ‘De acht bergen’ ook al een boeddhistisch boek?
COGNETTI «‘De acht bergen’ is een boek over de vriendschap tussen twee mannen. De ene blijft waar hij is, de andere trekt de wereld rond. De vraag is: wat is het juiste? Dat is natuurlijk een boeddhistisch dilemma. Ga je op zoek naar het geluk in de wijde wereld of blijf je waar je bent?»
HUMO U bent op uw 30ste hoog in de Alpen gaan wonen nadat u ‘Into the Wild’ had gezien, een film van Sean Penn over een jonge kerel die het roekeloze besluit neemt in de natuur van Alaska te gaan leven.
COGNETTI «In die periode van mijn leven was ik gedesillusioneerd. Als twintiger wist ik dat ik schrijver wilde worden. Ik had daar romantische ideeën over, ik was enthousiast. Als dertiger, met enkele boeken op mijn actief, constateerde ik dat zo'n bestaan wel erg zwaar was. In Italië woedde de bankencrisis: veel vrienden zaten zonder werk, en ook ik zat krap bij kas. De weg die ik volgde, dreigde dood te lopen. Maar toen zag ik ‘Into the Wild’ en dacht ik terug aan een berg uit mijn jeugd die ik helemaal vergeten was. Uit wanhoop ben ik ernaar teruggekeerd, maar er is iets heel moois uit gegroeid.»
HUMO U bent uitgegroeid tot een groot schrijver met buitengewoon veel succes. Hoe gaat een boeddhist om met zoveel waardering?
COGNETTI «Het succes was een grote genoegdoening, daar ga ik niet flauw over doen: ik heb mijn dromen verwezenlijkt en mijn economische onzekerheid is uitgewist. Tegelijk probeer ik nu al drie jaar lang te ontsnappen. Of liever, een rustige plek te vinden, niet noodzakelijk in de bergen, maar dicht bij de mensen die me dierbaar zijn, waar ikzelf weer de volledige beschikking over mijn tijd heb. Als ik morgen beslis: ‘Ik ga naar de bergen’, dan ga ik gewoon. Door het succes moet ik daarvoor vechten, maar dat gevecht ben ik beetje bij beetje aan het winnen.»
HUMO In hoeveel talen is ‘De acht bergen’ intussen vertaald?
COGNETTI «Officieel in 39 talen. Maar we hebben ontdekt dat er ook een clandestiene versie van het boek in Iran circuleert (lacht).»
HUMO Waarom was het zo'n succes?
COGNETTI «Het boek heeft, in al zijn eenvoud, iets universeels: de vriendschap tussen twee mannen, die ontzettend op elkaar lijken, die elkaar ontzettend graag mogen, maar die ook elkaars tegengestelden zijn.»
HUMO Misschien zijn ze ook verliefd op elkaar?
COGNETTI «Dat is een mogelijkheid.»
HUMO In ‘Zonder de top te bereiken’ citeert u herhaaldelijk de mantra over de parel die in de lotus verborgen zit. Waar zit de parel in de huidige coronacrisis?
COGNETTI «Die mantra wordt doorgaans uitgelegd als een ode aan het verborgene. Het boeddhisme herinnert je eraan dat wat je ziet slechts een illusie is. Het is onze taak te onderzoeken wat er achter de illusie zit, ook in tijden van drama en angst.
»Deze dagen brengen me in hoge concentratie. In gewone omstandigheden is dat niet zo eenvoudig. We kunnen steeds moeilijker rustig blijven zitten en lezen, laat staan schrijven. Vroeger was het normaal om drie à vier uur aan een stuk te schrijven. De grote Russische auteurs zaten heelder dagen op hun stoel. Dat concentratievermogen is de huidige generatie kwijt: een uur schrijven zonder afleiding is al heel wat. Maar deze dagen van stilte en rust duwen me als vanzelf de goede richting uit.
»Er is weinig afleiding. De kranten en nieuwssites brengen voortdurend hetzelfde nieuws: een zoveelste update van het aantal doden en gewonden met nog maar eens een analyse van de woorden van de premier. Nee, dan lees ik liever een mooi boek en verlies ik me daarin.»
HUMO In Italië gaat momenteel de hashtag #celafaremo rond, #wereddenhetwel. Is dat zo?
COGNETTI «We zullen het redden. Wanneer weet ik niet, maar daarna volgt er een groot feest.»
Paolo Cognetti, 'Zonder de top te bereiken', De Bezige Bij
