'We vinden het logisch dat niemand echt zichzelf is online.' Catfishing: opgelet voor bedriegers op het internet

Je weet nog altijd niet of de persoon met wie je mailt of chat een man, een vrouw dan wel een bijdehante hond is. Handig voor wie zich graag anders voordoet dan hij is, maar vervelend en soms zelfs beschamend voor de goedgelovige ziel die daarin trapt. ‘‘Ik ben Elsje van op Netlog,’ zei hij toen ik hem aankeek.’

'Een groep meisjes heeft me op de speelplaats in elkaar geslagen. Ze dachten dat ik echt zo'n hoer was'

Nabil El Mizziani «Elsje heette ze. Ze had mijn foto geliket op Netlog.»

Nabil, nu 19, is een gespierde tiener met pretoogjes en een hoog teddybeergehalte. Vroeger, voor hij de fitnesszaal leerde kennen, spendeerde hij elke dag uren op Netlog en MSN.

Nabil «Na school kwam ik thuis en begon ik meteen te chatten. Elsje was een mooi meisje: donker haar, hazelkleurige ogen, fijne lippen, slank figuur. Ze begon me ook privéberichtjes te sturen: ‘Hey, hoe is ’t? Van waar ben jij?’ Na een dag of twee begonnen onze gesprekken al dieper te gaan: ze voelde zich niet goed in haar vel, had constant ruzie met haar ouders, die op het punt stonden uit elkaar te gaan.»

HUMO Werd je wel vaker aangesproken door onbekende mooie meisjes op het internet?

Nabil «Nee. Ik was toen nogal euh... rond (lacht). Erg veel vrienden had ik niet. Kennelijk vond Elsje dat geen bezwaar, ze vond me schattig.

»Ik luisterde naar haar problemen en probeerde haar advies te geven. Dat ze misschien alleen kon gaan wonen. Ze was wat ouder dan ik – 17, geloof ik. Toen schreef ze dat ze me graag zag. Ik vroeg haar om af te spreken, maar dat wilde ze niet. Na een paar weken chatten en aandringen zei ze toch opeens ja. We spraken af op een donderdag om twee uur aan het station van Gent. Ik zie me daar nog staan, rondkijkend, zoekend naar Elsje. Ik vond haar niet. Toen merkte ik dat er een gast naar me stond te kijken. Na wat blikken heen en weer zei hij plots mijn naam. Toen pas begon het me te dagen: ‘Hoe ken jij mijn naam?’ ‘Ik ben Elsje van op Netlog.’ Mijn eerste gedachte was: ‘Fuck, die gast gaat mij kidnappen!’ (lacht)

'Boze mannen spraken me aan: 'Je daagt ons uit en als we dan zin in je hebben, haak je af''

»Ik heb het meteen op een lopen gezet en ben niet meer gestopt tot ik in het Citadelpark was. Daar heb ik lang zitten nadenken over wat er nu precies was gebeurd. Toen ben ik naar huis gegaan. Niet rechtstreeks: ik maakte een enorme omweg, omdat ik bang was dat hij me zou achtervolgen. Oké, misschien had ik een risico genomen door in mijn eentje af te spreken met iemand die ik niet kende – een meisje had waarschijnlijk een vriendin meegenomen – maar uiteindelijk nam hij ook een risico: hij had geluk dat ik geen agressieve jongen ben. Een andere gast had hem misschien een mep verkocht.»

HUMO Wilde je hem niet vragen waarom hij je zo om de tuin had geleid?

Nabil «Pas achteraf kwamen de vragen: waarom had hij gelogen? Wat waren die gesprekken dan? Was dat alleen om mij binnen te doen? Zat hij in de knoop met zijn geaardheid? Ik weet het niet.

»Thuis heb ik het profiel van Elsje opgezocht, maar het was al verdwenen. Hij had me wel nog een afscheidsbericht gestuurd: ‘Het spijt me dat ik je heb bedrogen, dat ik een jongen ben.’ Hij heette Jonas, zei hij. En dat hij niet had gedacht dat ik zo zou reageren. Hij bedankte me dat ik naar zijn problemen had geluisterd. Sindsdien heb ik niks meer van hem gehoord.

»Ik ben wel nog op zoek gegaan naar wie het meisje op de foto’s was – dat kun je makkelijk doen via Google Reverse Image Search: Elsje bleek Ellen te heten, in het Verenigd Koninkrijk te wonen en een pagina op MySpace te hebben. Ellen heeft nooit geweten dat ik die dag op haar had staan wachten aan het Sint-Pietersstation.»

Dark side

Pieter Verdegem, professor nieuwe media, ziet veel jongeren online experimenteren met hun identiteit.

Pieter Verdegem «Als gebruiker is het niet prettig om te beseffen dat je bent gecatfisht, zoals het fenomeen heet sinds de documentaire ‘Catfish’. Maar ook grote bedrijven zoals Facebook zien het niet graag gebeuren. Ze willen niks liever dan dat elke persoon online één identiteit aanneemt, want dat is cruciaal voor hun targeted advertising: ze willen zo veel mogelijk gedetailleerde informatie over mensen verzamelen, om hen daarna zo nauwkeurig mogelijk in handige, commerciële hokjes te stoppen en hen te bestoken met de juiste reclame. Door te doen alsof je iemand anders bent, stuur je die hele handel in de war.

»Het verhaal van Nabil doet me denken aan de genderdiscussie op Facebook: sinds een paar jaar kunnen Amerikaanse gebruikers bij het aanmaken van hun profiel kiezen tussen 58 genderopties. Daar is een lange discussie aan voorafgegaan, omdat Facebook liever niet wilde tornen aan de makkelijke tweedeling tussen man en vrouw. Terwijl sociale media net dáár toch ook een positieve rol kunnen spelen: het biedt mogelijkheden voor jongeren die in de moeilijke fase zitten waarin ze worstelen met hun identiteit. Experimenteren met een vals profiel is dus geen zwart-witverhaal. Soms is het zelfs nuttig. En het gaat veel verder dan het stereotype van de oude man die jonge meisjes probeert te versieren door zich online voor te doen als een knappe tiener.»

HUMO Experimenteren met je online-identiteit lijkt onschuldig, maar vindt de persoon aan de andere kant dat ook? Die heeft intussen misschien echte gevoelens opgevat voor de virtuele valsaard. Verdegem «Tja, het internet heeft een dark side en dit is daar zeker één aspect van.

»Een tijd geleden hebben we een studie gedaan over cybercrime. Daaruit bleek dat mensen relatief weinig in aanraking komen met hacking – daaronder verstaan we onder meer onrechtmatige toegang tot informatie of identiteitsdiefstal. Veel vaker hebben ze last van virussen of corporate surveillance. En toch ervaren ze hacking als de meest negatieve en bedreigende vorm van cybercrime. Dat het een grote impact heeft, valt dus niet te ontkennen.

»Maar nog altijd staan mensen niet voldoende stil bij wat die impact kan zijn. Als gebruiker moet je je bewust zijn van het feit dat je niet weet wie er aan de andere kant zit. We delen heel veel, maar weten vaak niet met wie. Zelfs mijn studenten, die toch allemaal tot de digital natives-generatie behoren, schrikken als ik hun vertel over de privacyrisico’s en dat Google hun mails meeleest – niet écht natuurlijk, maar met algoritmes die ze toepassen op je e-mails. En wanneer je op de één of andere manier het slachtoffer wordt van onlinebedrog, dan is het zeer moeilijk om daar als individu iets aan te doen.»

Naaktfoto’s

Het fenomeen catfishing dankt z’n naam aan de katvissen of meervallen die vroeger in vaten kabeljauw werden gedropt wanneer ze van Alaska naar China werden verscheept. De meervallen beten de kabeljauwen in hun vinnen en hielden de vissen zo fris en beweeglijk – anders was de kabeljauw papperig en smaakloos tegen dat hij z’n bestemming bereikte. In het beste geval houdt gecatfisht worden ons dus scherp, fris en bij de pinken. Maar voor Silke* (19) was het toch vooral schrikken, toen ze het bericht las van haar neef: ‘Zeg, wat doe jij op een datingsite?’ Silke viel uit de lucht: ze was pas 14 en had niks te zoeken op die site. Maar bij het bericht zat een screenshot van een profielpagina: het was wel degelijk Silke die de vrijgezellen uitnodigend toelachte.

Silke «Die foto’s had iemand van mijn Facebook-pagina geplukt. Ik had mijn profiel niet beveiligd, dus iedereen kon al mijn foto’s zien. En er stonden er véél op. Ook een paar in bikini, die in Spanje tijdens een fotoshoot op het strand waren genomen. Mijn pagina was heel populair: ik had 5.000 vrienden. Ik aanvaardde vriendschapsverzoeken van iedereen, behalve misschien als het een oude vent was. Op elk van mijn foto’s kreeg ik tussen de 500 en de 1.000 likes.»

HUMO Droeg dat valse profiel ook je echte naam?

Silke «Nee, daar heette ik Olga. Na een beetje rondzoeken bleek dat er op twoo.com en badoo.com, twee datingsites, telkens een vijftal valse profielen stonden met mijn foto’s. Soms stond mijn echte naam er zelfs bij. Vrienden vroegen me ook opeens waarom ik onder een andere naam op Facebook zat: kennelijk had iemand ook daar twee nepprofielen aangemaakt.

»Mijn neef is actief beginnen te zoeken naar wie er achter die nepprofielen schuilging. Stuurde hij een bericht, dan begon het antwoord altijd onschuldig: ‘Je lijkt me leuk.’ Maar al snel vroeg die nep-Silke om geld: ‘Kun je me iets lenen? Dan betaal ik het je snel terug.’ Het ging ook meteen over seks: ‘Wil je met me afspreken op die parking?’ Ze stuurden zelfs naaktfoto’s door. Die waren zogezegd van mij, maar eigenlijk hadden ze gewoon foto’s van het internet gehaald en het hoofd er afgeknipt. Mijn neef rapporteerde aan de websites dat het om valse profielen ging, maar er gebeurde niets.

»Een half jaar later werd ik op straat plots aangesproken door een man: ‘Jij moet mij nog 400 euro! Waarom kwam je niet opdagen op onze afspraak?’ Kennelijk had die man op een datingsite gechat met de valse Silke en geld op een bankrekening gestort. Hij was echt woest; ik was helemaal in shock en begon te huilen. Ik probeerde hem uit te leggen dat ik niks met die profielen te maken had, maar dat geloofde hij niet. Hij dreigde ermee mijn ouders in te lichten en een klacht in te dienen. Hij werd heel agressief: ‘Je bent een profiteur! Je geeft dat geld terug, want anders raak ik in de problemen met mijn vrouw!’

»Die nepprofielen moeten heel actief zijn geweest, want ik werd steeds vaker door boze mannen aangesproken op straat: ‘Jij daagt ons uit en als we dan zin in je hebben, dan haak je af.’ Op den duur durfde ik haast niet meer buiten te komen. Ik was altijd een vrolijk en zelfverzekerd meisje geweest, maar opeens liep ik met gebogen hoofd over straat, alsof ik onder de straatstenen wilde verdwijnen. Thuis gedroeg ik me vreselijk opstandig, maar ik vertelde mijn ouders niets.»

HUMO Heb je nog geprobeerd om die profielen te laten verdwijnen?

Silke «Ik heb de sites aangeschreven. Ze zeiden dat ze niet konden controleren of een profiel echt of fake is, en dat de verantwoordelijkheid bij de makers van het profiel ligt. Wilde ik er iets tegen doen, dan moest ik maar naar de politie stappen. Toen pas heb ik het mijn ouders verteld – ik kwam zo vaak huilend thuis dat ik niet langer kon zwijgen. Eerst vonden ze het mijn eigen schuld: ik had maar niet zo veel op Facebook moeten zetten. Ik denk dat mijn papa zelfs even heeft getwijfeld of ik het toch niet zelf had gedaan.

'Ik werd gepest en bedreigd: 'Als je geen zelfmoord pleegt, dan komen wij het wel in je plaats doen''

»Op school hadden ze het intussen ook ontdekt. Via die valse profielen van mij op Facebook werden nogal wat vriendschapsverzoeken verstuurd naar jongens op school. Die voelden zich dan ook bedrogen: ‘Waarom zet je nooit iets op mijn prikbord?’ Een groep meisjes heeft me toen op de speelplaats in elkaar geslagen. Ze waren kwaad, omdat ik bleef ontkennen dat ik achter die profielen zat. Ze dachten dat ik echt zo’n hoer was. Mijn hele gezicht zat onder de blauwe plekken. Ik ben van school veranderd, maar ook daar werd ik gepest en bedreigd: ‘Als je geen zelfmoord pleegt, dan komen wij het wel doen in je plaats.’ Uiteindelijk heb ik ook echt een poging ondernomen: ik heb pillen geslikt. Mijn papa was thuis en heeft me naar de spoeddienst gebracht. Het ging zo slecht met me dat ik een half jaar in een instelling heb gezeten. Ik ging kapot, mijn zelfvertrouwen was helemaal weg. In die instelling heb ik veel met psychologen gesproken. Stap voor stap leerden ze me om weer zonder angst onder de mensen te komen.»

Kloek en onzeker

Samen met haar ouders stapte Silke naar het bureau achter één van de datingsites: ‘Pas toen ik hen daar vertelde hoe erg ik eraan toe was, hebben ze die valse profielen verwijderd.’ Ze ging ook naar de politie om een klacht in te dienen tegen de onbekenden achter de profielen.

Silke «Eerst zeiden de agenten dat zulke nepprofielen vaak voorkomen en dat ze er niks aan konden doen. Ik heb hun het dossier van mijn dokter en de foto’s van mijn blauw geslagen gezicht laten zien. Toen kon een onderzoek plots wel.

»Ik was wel bang voor wat ze zouden vinden. Wie weet zaten er grote criminelen achter die valse profielen en zouden ze nu achter me aan komen. Gelukkig heeft niemand ooit mijn adres of telefoonnummer op het internet te grabbel gegooid.

»De datingprofielen bleken vooral het werk te zijn van een man van rond de 40. Ik wilde niet weten wie hij was – na alle ellende kon ik een confrontatie niet aan. Mijn papa had de dader wel willen aanpakken, maar mijn mama heeft hem tegengehouden. Uiteindelijk hebben we ervoor gekozen om geen verdere stappen tegen die man te zetten: de hele kwestie oprakelen in een rechtszaak, dat was wel het laatste wat ik wilde. Zelfs de uitnodigingen van Slachtofferhulp liet ik ongeopend liggen. Intussen zijn we bijna twee jaar verder en wil ik alles vooral achter me laten. Alleen ’s nachts lig ik nog vaak te huilen en te piekeren: ‘Hoe kan iemand zoiets slechts doen met zo’n jong meisje?’»

HUMO Ben je ook te weten gekomen wie er achter de valse Facebook-profielen schuilging?

Silke «Ja, een meisje met wie ik nog op school had gezeten. Ze zat altijd apart in een hoekje. Ze was nogal kloek en onzeker, en gebruikte het profiel met mijn foto’s om aandacht te krijgen van jongens. Haar heb ik wel geconfronteerd: ze zei dat het haar speet, dat ze er niet bij had stilgestaan dat ze mij daar pijn mee deed. Na ons gesprek heb ik het gecheckt: ze had niet alleen de valse profielen, maar ook haar echte profiel verwijderd.»

HUMO En ben je zelf ook van Facebook verdwenen?

Silke «Mijn profiel van toen heb ik volledig gewist. Eigenlijk viel me dat niet eens zo zwaar. Er stonden zo veel haatberichten op dat ik blij was ervan verlost te zijn.

»Intussen heb ik wel een nieuw profiel. Ik zet er alleen neutrale foto’s op – mijn hoofd is te zien, niet mijn lichaam. Ik aanvaard ook alleen vriendschapsverzoeken van mensen die ik ken. Intussen zit ik alweer aan 800 vrienden.»

HUMO Zo veel mensen kent toch niemand écht?

Silke «Ik wel. Ik heb er ook voor gezorgd dat alleen die 800 mensen me berichten kunnen sturen en mijn foto’s kunnen zien. Da’s voldoende beveiliging, vind ik.

»Intussen gaat het veel beter met me. Ik zit nu op school in een andere stad en heb een compleet nieuwe start gemaakt. Ik boks nu ook, waardoor ik me veiliger voel op straat. De laatste keer dat ik het checkte, stond er nog één vals profiel met mijn foto online, maar de link naar het profiel werkte niet meer. Ik hoop dat, tegen de tijd dat ik moet gaan solliciteren, er niets meer van die hele affaire te vinden zal zijn.»

Elkaar beloeren

Zoeken we naar de redenen waarom er online gelogen en bedrogen wordt, dan zit de liefde er vaak voor iets tussen. In het spel van de verovering zijn we altijd een crack geweest in het ophangen van een opgeleukte versie van onszelf, maar door de komst van het internet en de sociale media flirten we steeds meer met een verbloemd tot ronduit fake profiel. Seksuologe Rika Ponnet merkt het niet alleen vaak in haar gesprekken met singles – ‘Sommige mensen begeven zich op de onlinedatingmarkt met een soort avatar van zichzelf met alleen maar wenselijke eigenschappen’ – ze stelt ook vast dat er weinig schuldbesef is bij wie zulk bedrog op het internet pleegt.

Rika Ponnet «Ik ken een getrouwd koppel van wie man en vrouw er allebei een Tinder-profiel op na houden. Daar doen ze zich voor als single en leggen ze contacten met geïnteresseerde vrijgezellen. Niet dat ze op zoek zijn naar een andere relatie; ze doen het meer als een spelletje, om te zien hoe goed ze nog in de markt liggen en wie de meeste matches verzamelt. Toen ik hen erop wees dat ze anderen op die manier misschien wel met een erg grote ontgoocheling opzadelen, vielen ze uit de lucht: ‘Iedereen die op Tinder zit, weet toch dat dat part of the game is?’ Euh, nee.

»We zijn het logisch gaan vinden dat niemand helemaal zichzelf is online. Ik herinner me nog een rechtszaak tussen twee datingsites: de ene beschuldigde de andere ervan valse profielen op de site te zetten. Dat was volgens hen oneerlijke concurrentie en manipulatie, maar de rechter zag er geen graten in. Hij ging ervan uit dat internetgebruikers toch allemaal weten dat er per definitie gelogen wordt. Online kunnen we maar beter de filter hanteren dat iedereen sowieso liegt, daar kwam het op neer. De grenzen zijn zo erg opgeschoven dat we zelfs vinden dat degene die in de leugens trapt, een probleem heeft: die is naïef geweest.»

HUMO Terwijl het best pijnlijk kan zijn voor wie zich door zo’n valse Romeo of Julia heeft laten vangen.

Ponnet «Het gevolg van al dat cyberbedrog is overduidelijk: onze basishouding in relaties is er tegenwoordig één van angst. We krijgen steeds meer schrik om de ander te vertrouwen. Ik doe dit al sinds ’93 en ik merk dat we vandaag veel meer op onze hoede zijn. We zitten elkaar te beloeren vanachter een muur: ‘Eerst even kijken wat de ander mij te bieden heeft.’ Plus: we zijn het vermogen kwijtgespeeld om ons ergens in te smijten en meteen enthousiast te zijn, wat toch nog altijd de beste basis is om tot goeie contacten te komen.»

Nicki Minaj of Lady Gaga

Wat gaat er om in het hoofd van iemand die zich een vals profiel aanmeet? Begint het altijd als een spel, zonder veel besef van eventuele schade? En hoe gaat hij of zij om met de kennis dat een web van leugens een echte ontmoeting altijd in de weg zal staan? Of wordt er in dat geval gewoon gerekend op instantvergiffenis en een brandschone lei?

De orginele catfish heet Angela Wesselman. Zij was de 39-jarige huismoeder die achter het valse profiel zat van de mooie Megan, op wie de 24-jarige documentairemaker Nev Schulman verliefd werd. (Naast Megans profiel verzon Angela nog een twintigtal andere personages – allemaal om Megan meer geloofwaardigheid te geven en de verzinsels compleet te maken.) In een interview achteraf werd Angela gevraagd waarom ze zo ver was gegaan in haar op leugens gebaseerde virtuele relatie: ‘Het was het enige wat ik had in mijn leven. Er was niks anders. En hoe meer tijd ik online aan Nev besteedde, des te meer afstand ik nam van de echte relaties in mijn leven. Ik kon er gewoon niet mee stoppen.’

undefined

'Ik ben zwaar en had geen vrienden. Ik wilde weten hoe het voelt een mooi meisje te zijn'

Mila* was nog piepjong toen ze besloot een vals profiel aan te maken.

Mila (19) «Ik was pas 12. Geen idee hoe ik erop kwam – de tv-reeks ‘Catfish’ bestond nog niet eens. Eigenlijk was het simpel: ik wilde graag weten hoe het voelt om een mooi meisje te zijn. Al sinds mijn 7de ben ik aan de zware kant. Op school werd ik erg gepest. Waarom precies ik, dat begrijp ik nog altijd niet. Toen er een nieuw meisje op school kwam dat even zwaar was als ik, lieten ze haar met rust en gingen ze gewoon door met mij te pesten. Op de speelplaats zat ik altijd alleen. Mijn enige vrienden had ik online leren kennen via het spelletje Habbo Hotel. Daarin kon je zelf je personage maken en chatten met andere spelers. Al mijn vrije tijd spendeerde ik achter de computer.

»Ik zocht foto’s op het internet van meisjes die ik mooi vond. Ik selecteerde uit de emo-community: meisjes met fel gekleurd haar, lange extensions en zwart opgemaakte ogen. Zo wilde ik er toen ook uitzien. Ik noemde mezelf Anke. De reacties kwamen direct: ‘O, wat ben jij een mooi meisje!’»

HUMO Met dat valse profiel wilde je dus in contact komen met jongens?

Mila «Nee. Ik deed het voor de aandacht. Als ik gewoon Mila was, besteedde niemand aandacht aan me. Ik was eenzaam. Ik heb nogal een moeilijke jeugd achter de rug: mijn papa is overleden toen ik 7 was, mijn stiefvader is een agressieve dronkaard.

»De meeste reacties kwamen wel van jongens, maar ook meisjes begonnen met me te chatten. Met sommigen kreeg ik zelfs een goeie band. We hadden het vooral over onze problemen. Het luchtte op om het allemaal eens te kunnen vertellen. Het moeilijkste vond ik om te doen alsof ik een meisje van 19 was – de meisjes op de foto’s zagen er altijd ouder uit, dus paste ik mijn leeftijd aan. Om geloofwaardig te zijn, had ik zelfs een studierichting verzonnen: ik studeerde voor dierenarts. Zo gek dat ik daarvoor had gekozen: ik ken niks van dieren.»

HUMO Maar afspreken met je onlinevrienden kon natuurlijk niet.

Mila «Als ze vroegen om af te spreken, dan verzon ik een smoes: ‘Ik heb strenge ouders en dat laten ze niet toe.’ Maar na een tijdje waren de smoesjes natuurlijk op. Zodra de woorden ‘vals profiel’ vielen, was ik weg. Dan verdween Anke in het niets.

»Op den duur was ik ver-slaafd aan de aandacht en de complimenten. In totaal heb ik een zevental profielen gehad: ik heb een Jessica gehad, een Karolien, een Daniëlle... Zij was het populairst. Ik zorgde ervoor dat ik meisjes koos met een grote voorraad foto’s, zodat ik geregeld een nieuwe kon uploaden. Kreeg het meisje van de foto een vriendje, dan deed ik alsof dat ook mijn vriendje was. Ik ging zelfs zo ver dat ik ook voor hem een vals profiel aanmaakte, allemaal om toch maar geloofwaardig over te komen.

»Eén keer ben ik zelf verliefd geworden op een jongen die ik met een vals profiel had leren kennen. Hij was ook zo’n emo-type, met Justin Bieber-haar. Hij zat in een band en woonde aan de andere kant van het land – dat maakte het makkelijker om niet te hoeven afspreken. Nadat we een paar weken hadden gechat, heb ik hem eerlijk gezegd hoe het zat. Ik dacht dat hij het wel zou begrijpen, maar hij was woest en verbrak alle contact.»

HUMO Dacht je soms aan de meisjes van wie je foto’s gebruikte?

Mila «Ik nam nooit foto’s van Belgische meisjes. Meestal kwamen ze uit Canada. Het was nooit mijn bedoeling iemand te kwetsen, maar dat deed ik natuurlijk wel. Misschien niet de meisjes van de foto’s, maar wel de mensen die me hun diepste geheimen vertelden. Als ik dan plots verdween, beseften ze waarschijnlijk ook wel dat er iets niet in de haak was met dat profiel.

»Rond mijn 15de kreeg ik mijn eerste vriendje. Het ging goed tussen ons, dus eigenlijk had ik die valse profielen niet meer nodig. En toch ging ik ermee door. Op mijn laatste valse Facebook-profiel maakte ik een inschattingsfout: ik voegde mensen uit de buurt toe als vriend. Met één van de jongens met wie ik chatte, klikte het zo goed dat ik hem mijn gsm-nummer gaf. Bleek dat die jongen een vriend was van mijn vriendje, en hij herkende natuurlijk meteen mijn telefoonnummer. Zo ben ik door de mand gevallen. Ik schaamde me kapot. Toen pas ben ik me beginnen af te vragen: ‘Waarom doe ik dit eigenlijk? Ik heb een vriendje, ik heb dit niet nodig.’ Ik heb het hem proberen uit te leggen: dat ik me met zo’n profiel niet mezelf voelde, dat ik dan een soort rol speelde. Dat het een alter ego was, zoals Nicki Minaj en Lady Gaga er ook één hebben. Het hielp niet: we gingen uit elkaar. Sindsdien heb ik geen vals profiel meer gehad. Als ik de jongen met wie het zo goed klikte nu tegenkom, dan merk ik dat hij nog altijd kwaad is. Ik heb het nooit zo aangevoeld, maar hij moet echt wel gevoelens gehad hebben voor dat meisje dat ik had verzonnen. Toch een beetje naïef, vind ik.

»Tegenwoordig heb ik een nieuwe vriend. Hij weet dat ik vroeger valse profielen had, maar hij weet ook dat ik het nooit meer zou doen. Mijn zelfvertrouwen is beter dan ooit. Ik heb nu échte vrienden. Het zijn er niet veel, maar ik kan wel alles aan hen kwijt.»

HUMO Hoe heb je je huidige vriend leren kennen?

Mila «Op Tinder. Maar er was geen woord gelogen van mijn profiel (lachje).»

Puisten checken

Pedagoog Pedro De Bruyckere krijgt op zijn lezingen en in zijn lessen geregeld catfish-verhalen te horen.

Pedro De Bruyckere «Wat mij opvalt, is dat er bijna niemand van mijn studenten van 18 en 19 het fenomeen van catfishing níét kent. Jongeren zijn zich meer bewust van het gevaar, al beseffen ze goed dat het bij de experimenteerfase hoort om zich anders voor te doen op het internet dan in het echt. Ik geef studenten wel altijd het advies: ‘Gooi jezelf af en toe eens in Google Afbeeldigen.’ Want aan de praat raken met iemand die niet zichzelf is online, dat is één probleem. Maar iemand die je foto’s misbruikt en je identiteit steelt om valse profielen aan te maken, is volgens mij een veel gróter probleem.»

HUMO Jongeren calculeren de extra risico’s van sociale media dus in. Maakt dat de digital natives-generatie wantrouwiger dan de vorige?

De Bruyckere «Ik hoor de term ‘digital natives’ niet graag, omdat hij doet vermoeden dat er een kloof gaapt met de rest. Dat is simpelweg niet zo. Vergelijk het met ouders die hun kinderen vroeger op het hart drukten niet mee te gaan met vreemden. De ouders van vandaag zouden hetzelfde moeten doen, maar dan ook voor de virtuele vreemden die hun kinderen ontmoeten.

»Maar dat wil niet zeggen dat sociale media onze jongeren per definitie wantrouwiger maken. Tegenwoordig zien we dat de publieke tijdlijn – iedereen wéét dat je je daarop beter voordoet dan je bent – minder belangrijk wordt voor jongeren. Ze communiceren steeds vaker via privéberichten, die ze versturen naar een heel beperkte kring van vrienden. Facebook zelf is eerder stil over die evolutie, omdat het niet goed is voor hun inkomsten – in privéberichten kunnen ze voorlopig geen reclame kwijt. In tegenstelling tot wat velen denken, wijzen sommige onderzoekers erop dat, sinds de opkomst van de sociale media, de kwaliteit van onze vriendschappen zelfs is verbeterd. Niet met de massa, maar wel met je kleine kring van vrienden, met wie je sowieso het meeste contact hebt. En wat ook niet klopt: dat jongeren Facebook massaal de rug toekeren. Facebook is het vervelende familiefeestje waar je maar niet wegraakt.»

HUMO Nabil, denk jij nu twee keer na voor je nog iemand vertrouwt op de sociale media?

Nabil «Ik zit nog altijd op Facebook, maar ik ben niet meer zo erg bezig met sociale media als vroeger. Mijn pagina checken is niet het eerste wat ik doe als ik ’s ochtends opsta. Nu check ik eerst of ik geen puisten heb (lacht). Ik zie wel nog altijd rare dingen gebeuren: mensen die me contacteren met een vals profiel van een échte vriendin van me. Gelukkig ben ik niet meer zo naïef: nu heb ik sneller door dat er iets niet klopt. Ik weet nu dat er heel wat wordt gelogen op het internet. Ik ken zelfs een meisje dat speciaal een vals profiel had aangemaakt om zichzelf haatberichten te sturen en zo medelijden te wekken bij anderen: ‘Ocharme, die wordt nogal gepest.’ Voor jongeren die in de knoop zitten met zichzelf, zal het internet altijd een dankbaar medium zijn om anoniem hun hart te luchten.»

Silke «Vroeger besefte ik niet dat de foto’s die ik met iedereen deelde op Facebook, reacties zouden uitlokken. Ik dacht er niet bij na, vond ze onschuldig. Maar als ik nu zie wat voor foto’s mijn nichtje van 13 op haar Instagram plaatst, dan hou ik mijn hart vast. Ik probeer haar duidelijk te maken dat ze voorzichtig moet zijn, maar net als ik toen ziet zij er geen graten in. Ik ging het pas echt begrijpen toen mijn psycholoog in de instelling zei: ‘Silke, stel je voor dat er zich 5.000 mensen verzamelen op een parking en jij vooraan op een podium gaat staan: dat is wat jij online doet.’ Toen pas viel mijn frank.

»Door al die ellende heb ik wel geleerd voor mezelf op te komen. Onlangs werd ik lastiggevallen door een jongen: hij schreef me dat hij met mij naar bed wilde, dat mijn beste vriend een fuckboy was... Toen ik hem aan het station zag, ben ik naar hem toegestapt en als een raket tegen hem uitgevlogen. Vroeger was ik misschien een makkelijk doelwit, nu niet meer.»

* De namen Silke en Mila zijn gefingeerd.