‘We zijn veel te zelfgenoegzaam geweest in de aanpak van de coronacrisis’

We zouden van de geschiedenis moeten leren hoe we kunnen vechten tegen pandemieën, zegt medisch historicus Manon Parry. ‘Maar dat doen we te weinig. We hadden veel beter kunnen doen.’

De kern van het probleem is dat we vergeten, zegt medisch historicus Manon Parry. ‘Opnieuw en opnieuw en opnieuw. We leren simpelweg niet van het verleden. Soms leren we niet eens van dingen die twee of drie maanden geleden zijn gebeurd.’

Manon Parry heeft niet veel woorden nodig om uit te leggen waarom een pandemie als de huidige van corona, ons zo heeft kunnen overvallen. Dik een halfjaar geleden wisten we nog van niks, nu zijn er over heel de wereld meer dan een half miljoen mensen gestorven aan corona en zijn er minstens tien miljoen besmet. Maar, zegt Parry: ‘We hadden het wel kunnen weten.’

Razen en woekeren

De Britse Parry doceert geschiedenis van de geneeskunde aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Ze concentreert zich daarbij met name op de 19de en 20ste eeuw. Ook werkte ze tien jaar lang in de National Library of Medicine in Bethesda, in de Amerikaanse staat Maryland. Daar worden meer dan zeven miljoen boeken, rapporten, manuscripten en foto’s bewaard over geneeskunde en aanverwante wetenschappen. Wie serieus geïnteresseerd is in virussen, epidemieën en pandemieën, moet daar wezen.

In het verleden huizen tal van razende en woekerende ziektes die hele steden, landen en zelfs wereldrijken hebben getroffen en gedecimeerd. De Bijbel en de ‘Ilias’ van Homerus beschreven ze al. Dat zijn natuurlijk geen rapporten van gestudeerde artsen, maar in de loop van de volgende eeuwen is er wel steeds gedetailleerder verslag gedaan van gezondheidscatastrofes.

Van de ‘zwarte dood’ bijvoorbeeld, die in de 14de eeuw door Europa waarde en de bevolking met ongeveer een derde uitdunde. Of de Engelse zweetziekte in de 15de eeuw, die al binnen 24 uur na infectie dodelijk was en heel Noord-Europa trof. Een pokkenepidemie in Mexico en Midden-Amerika doodde in de 16de eeuw miljoenen inwoners. En uit een wat recenter verleden kennen we de Spaanse Griep, die aan het eind van de Eerste Wereldoorlog toeslaat onder de verzwakte wereldbevolking. Er sterven ongeveer vijftig miljoen mensen.

Hetzelfde gedrag

Manon Parry hoeft alleen maar naar haar eigen interessegebied te kijken, de laatste twee eeuwen, om terugkerende patronen te zien. ‘Snelgroeiende steden, massamigratie, oorlogen, klimaatproblemen. In het algemeen geldt: hoe meer mensen, hoe meer bewegingen, hoe meer ziektes. En steeds weer, bij elke epidemie of pandemie, komt hetzelfde gedrag terug. Eerst gebeurt er niks. Dan zeggen we, ach, het is niet zo erg. Dan: het is misschien wel erg, maar het kan hier bij ons niet gebeuren. Dan weigeren we lang er het label ‘pandemie’ op te plakken. Dit alles geeft het virus de tijd om zich te ontwikkelen en te verspreiden, en dan is het te laat. Althans, dan is er heel veel tijd verloren gegaan.’

Ook de reacties op de ellende die de ziektes aanrichten zijn door de tijd heen hetzelfde. ‘Anderen krijgen de schuld. Vaak minderheden of buitenlanders, maar ook andere landen. Nu zijn het de Chinezen, als je naar de Amerikaanse president luistert.’ De Joden hebben het vaak moeten ontgelden, maar ook ‘heksen’, voddenboeren, reizende kooplieden of degene die toevallig net in oorlog was met het getroffen land. Tijdens een grote syfilisepidemie spraken de Duitsers over de ‘Franse ziekte’, de Fransen over de ‘Poolse ziekte’, terwijl de Polen het hadden over de ‘Duitse ziekte’.

Grip krijgen

Vaak denken we ook dat we iets onder controle kunnen krijgen als we het heel nauw omschrijven, zegt Parry. ‘Kijk bijvoorbeeld naar aids. Dat was heel lang de ziekte van de vier H’s: homo’s, Haïtianen, hemofiliepatiënten en heroïneverslaafden. Daardoor zijn heel veel andere patiënten niet opgespoord, waardoor weer heel veel informatie verloren is gegaan.’

Ze snapt wel hoe dit allemaal komt. ‘We proberen grip te krijgen op iets wat we niet begrijpen. We moeten juist zoveel mogelijk gegevens verzamelen, ook uit het verleden, en daar goed naar kijken. Maar dat doen we niet. Het feit dat in Engeland bijvoorbeeld gekleurde mensen zo kwetsbaar zijn, heeft niets te maken met het lot. Dat komt doordat ze arm zijn en minder toegang hebben tot de gezondheidszorg. Daar kun je iets aan doen. Als je op die manier ernaar kijkt, tenminste.’

Tweede golf

Parry is ervan overtuigd dat er een tweede coronagolf komt, en dat die dodelijker zal zijn dan de eerste. Bij eerdere pandemieën ging het ook zo, zegt ze. ‘Onder grote druk worden openbare gelegenheden weer geopend, en moet de economie weer op gang worden gebracht, soms veel te snel. Dat is eerder gebeurd en het is ook goed gedocumenteerd. Maar de geschiedenis wordt niet serieus genomen. We lijden aan een soort biomedisch optimisme, we denken dat we een eind kunnen maken aan alle ziektes, dat we altijd snel een vaccin zullen hebben. We zijn veel te zelfgenoegzaam. We negeren het simpele feit dat er altijd ziektes zullen zijn. Weet je dat er ook nog steeds geen vaccin tegen het hiv-virus is? Laten we ons dus niet blindstaren op de mogelijkheid van simpele oplossingen.’

Ze wil niet vervelend overkomen, zegt ze, want ze weet dat de leiders van nu een grote verantwoordelijkheid hebben. ‘Ik had het onder deze omstandigheden waarschijnlijk ook niet beter kunnen doen. Maar laten we nu eens meer gaan investeren in de gezondheidszorg, in het verplegend personeel, in interdisciplinair onderzoek. Dat is ingewikkeld, kostbaar en het duurt langer, maar het is veel effectiever dan bijvoorbeeld een nieuw ziekenhuis bouwen. En laten we ook afstappen van het blinde geloof in onze eigen nationale benadering. ‘Hier doen we het zo’, alsof we geen internationale samenleving hebben.’

En voor een volgende keer: ‘Laten we alsjeblieft sneller handelen. Zeker als er al tien jaar mensen waarschuwen voor een pandemie. Als er één ding is dat we van het verleden moeten leren, is dat we niet zelfgenoegzaam moeten zijn. Er komen nieuwe ziektes, en die kunnen overal opduiken. Ook hier.’

(AD)