Wereldwijde peiling: waarvoor zijn we écht bang? 'Vrouwen maken zich wereldwijd meer zorgen over het klimaat en IS dan mannen'

We maken ons het meest zorgen over de klimaatverandering, IS en cyberaanvallen. Dat zegt het Amerikaanse onderzoeksbureau Pew Research, dat jaarlijks naar angsten peilt bij de wereldbevolking. Maar die angsten variëren sterk per regio, per land en in de tijd. ‘In 2013 zag een kwart van de ondervraagde landen de VS als een gevaar, vandaag bijna de helft.’

‘Sinds 2000 onderzoeken we regelmatig waar mensen wereldwijd bang voor zijn,’ zegt Jacob Poushter, hoofd van de Amerikaanse onafhankelijke denktank en onderzoeksgroep Pew Research.

'Er komen véél meer mensen om in het verkeer dan door terreur, maar toch is niemand bang om in zijn auto te stappen'

Jacob Poushter «We ondervragen elk jaar 27.000 burgers uit 26 landen. De laatste jaren valt op dat de angst voor de klimaatverandering overal zienderogen toeneemt. In 2018 lag 67 procent wakker van de opwarming van de aarde, tegenover 56 procent in 2013. IS prijkt met 62 procent op de tweede plaats, al lijkt de angst voor de terreur in vergelijking met 2017 (66 procent) op zijn retour. De angst voor cyberaanvallen zit in de lift: van 54 procent in 2017 naar 61 procent in 2018.

»Ten tijde van de jongste enquête bestond het IS-kalifaat nog, vandaag is het bijna volledig van de kaart geveegd. Als we mensen nu naar hun angsten zouden vragen, zou IS waarschijnlijk nog meer zakken in de rangschikking. Vorig jaar was er al een stevige daling ten opzichte van 2017. Zo lag 63 procent van de Israëli’s in 2017 wakker van IS, in 2018 was dat gezakt tot 47 procent. In Spanje daalde die angst van 88 naar 75 procent, in de VS van 74 naar 62 procent en in Griekenland van 79 naar 69 procent. Opvallend is dat de angst voor IS blijft pieken in landen met een overwegend islamitische bevolking. Zowel in Tunesië als Indonesië is 81 procent bang voor IS-terreur.»

Klinisch psycholoog Paul Verhaeghe en sociaal psycholoog Alain Van Hiel onderzoeken aan de Gentse universiteit het fenomeen angst.

Paul Verhaeghe «Veel mensen beseffen het niet, maar er is een groot verschil tussen wat zich in werkelijkheid voordoet en wat ze zelf waarnemen. Als je er de naakte cijfers bij haalt, is de échte dreiging vaak anders dan de vermeende. In 2017 zijn er wereldwijd 26.400 mensen omgekomen bij terrorisme, van wie een minderheid in het Westen. Maar in 2015 zijn er wereldwijd vier miljoen mensen overleden aan de gevolgen van obesitas, of 150 keer méér. Terreur is dus klein bier in vergelijking met overgewicht.

»De échte bedreiging is geen lone wolf van IS. In 2017 vielen er in ons land twee doden en twee gewonden bij terreuraanslagen. In datzelfde jaar lieten 483 mensen het leven in het verkeer en raakten er 48.227 gewond. Toch is niemand bang als hij in zijn auto stapt. In 2016 hebben 1.903 Belgen zich van het leven beroofd en in 2017 werden in Vlaanderen 10.288 zelfmoordpogingen gemeld bij een spoeddienst. En toch begint niemand te huiveren als hij ’s morgens zichzelf bij het tandenpoetsen in de spiegel ziet.»

HUMO De verandering van het klimaat zit toch niet in ons hoofd?

Verhaeghe «Dat is inderdaad geen ingebeelde angst. Het Pew-onderzoek laat zien dat de bewustwording wereldwijd toeneemt. Dat is zeer positief, want het wil zeggen dat meer mensen bereid zijn om er ook iets aan te doen.»

Alain Van Hiel «De klimaatverandering staat terecht op de eerste plaats, maar de verschillen met hoe mensen de andere dreigingen ervaren, zijn niet zo groot. De onderzoekers van Pew Research vragen naar specifieke dreigingen en kauwen op die manier de angsten voor. Het lijkt wel alsof de hele wereldbevolking bang is voor ál die bedreigingen.»

Poushter «De gerichte vragen van Pew Research naar angsten komen niet uit het niets: ze zijn gebaseerd op research. In een eerdere editie van het onderzoek vroegen we ook naar de angst voor vluchtelingen. Die vraag is vorig jaar geschrapt omdat de migratiecrisis minder actueel is.»

undefined

Verhaeghe «Ik vind dat bizar. Migratie is nog steeds razend actueel.»

Van Hiel «Op veel plaatsen zijn de gevolgen van migratie veel tastbaarder dan IS. Misschien is het sowieso verstandiger om bij een onderzoek zoals dit eerst te vragen: ‘Is er iets wat u verontrust?’ Maar ik begrijp wel waarom Pew naar gerichte dreigingen vraagt: zo kunnen ze makkelijker de wereldwijde angst overzichtelijk in kaart te brengen.»

Poushter «Op elk continent zijn de angsten zeer divers. Zes van de tien door ons onderzochte Europese landen zijn het meest bevreesd voor de klimaatverandering. Twee zijn vooral bang voor IS, Nederland ligt wakker van cyberaanvallen en Polen van een mogelijke inval van Rusland. In Latijns-Amerika delen alle landen de angst voor de klimaatverandering.»

HUMO Misschien omdat zij de voorbije jaren al grote droogte, extreme regenval en smeltende gletsjers gehad hebben?

Poushter «Die landen maakten zich er al in 2013 en 2017 grote zorgen over. Dat is inderdaad wellicht omdat zij er al rechtstreeks de gevolgen van voelen.»

Van Hiel «Misschien zijn de andere dreigingen er ook minder uitgesproken. Zo heeft IS geen grote aanslagen gepleegd in Latijns-Amerika. 53 procent van de Argentijnen en de Brazilianen is bang voor jihadisten, en in Mexico slechts 33 procent.»

HUMO In de VS ligt 59 procent wakker van het klimaat, in buurland Mexico 80 procent. Nochtans voelen ook de VS de gevolgen van de opwarming van de aarde.

Verhaeghe «De Pew-onderzoekers hebben vastgesteld dat hogeropgeleiden meer geneigd zijn om de klimaatverandering als een bedreiging te zien dan lageropgeleiden. Maar in de VS daalt het opleidingsniveau schrikbarend. Als je geen kennis over de gevaren van de opwarming hebt, sta je er nauwelijks bij stil. De weg ligt dan open voor nepnieuws en nepwetenschap. In februari raakte bekend dat het Witte Huis een groep van wetenschappers wil samenstellen die argumenten moet zoeken tégen de klimaatwetenschap. De verbranding van fossiele brandstoffen is slecht voor het klimaat, daar bestaat een algemene consensus over, maar dat moeten die wetenschappers dus proberen te weerleggen.

»Donald Trump is niet de eerste Amerikaanse president die de wetenschap naar zijn eigen ideologie wil plooien. Ronald Reagan heeft het hem voorgedaan. In het boek ‘The Misinformation Age’ wordt gereconstrueerd hoe Reagan in 1982 het Acid Rain Peer Review Panel heeft opgericht, dat het probleem van de zure regen zo snel mogelijk onder de mat moest vegen om de industrie te sparen.»

HUMO Jean-Marie Dedecker verwees daar onlangs naar om de klimaatbrossers de levieten te lezen. ‘De bossen zouden verdwijnen door de zure regen,’ schreef hij, ‘en zoveel jaar later zijn die bossen er nog steeds.’

Verhaeghe «Jean-Marie Dedecker doet alsof de zure regen vanzelf verdwenen is. Maar dat is niet zo: het probleem is aangepakt, maar ná de regeerperiode van Ronald Reagan. Zolang hij aan de macht was, werden alle maatregelen tegengehouden. De manier waarop Donald Trump nu de klimaatverandering benadert, is identiek.

»Vandaag clasht de wetenschap niet met religie, zoals Galileo Galilei in de 17de eeuw met de paus botste, maar met ideologie. Maar het klimaatnegationisme is gewoon misdadig. De dreiging is zeer reëel en er rest ons niet veel tijd meer, hoogstens nog een halve eeuw. De speeltijd is dus voorbij. In het belang van onze kinderen en kleinkinderen is het de hoogste tijd dat het gezag van de wetenschap wordt hersteld. In de pers zou elk artikel waarin een ideoloog wetenschappelijke onzin vertelt, gevolgd moeten worden door de reactie van een wetenschapper.»

HUMO Rik Torfs, de voormalige rector van de KUL, tweette onlangs: ‘Wat mij in het klimaatdebat vooral stoort, is dat elke fatsoenlijke mens er blijkbaar hetzelfde over moet denken. Al is niet precies duidelijk wat.’

Verhaeghe «Rik Torfs noemde CurieuzeNeuzen, het grootschalige onderzoek naar de luchtkwaliteit in Vlaanderen, een poging om Groen de wind in de zeilen te geven. Maar dat onderzoek was wel heel belangrijk om mensen bewust te maken van de impact van de luchtverontreiniging op hun leven.

»Van collega’s die daar onderzoek naar voeren, hoor ik dat technologische ingrepen alleen ons niet zullen redden. We móéten onze CO2-uitstoot drastisch reduceren, er is geen alternatief. Toch beweren sommigen dat dat linkse praat is. Ze beschuldigen exacte wetenschappers ervan activistisch en ideologisch gedreven te zijn, terwijl zij dat zélf zijn.»

HUMO Dat geldt ook voor Rik Torfs?

Verhaeghe «Ja. Wat hij doet, is crimineel en als academicus zou hij zich moeten schamen. Exacte wetenschappen zijn per definitie nooit ideologisch gekleurd. 37 graden Celsius is 37 graden Celsius. Dat is geen linkse of rechtse praat, maar een meting. Bij menswetenschappen zoals sociologie of psychologie kan ideologie wél een rol spelen.»

Van Hiel «In ons vakgebied kan het inderdaad gebeuren dat de politieke kleur bepaalt wat een wetenschapper zal bestuderen en wat niet. Volgens een kleine maar sterke groep rechtse collega’s is links nu de dominante ideologie. Er wordt nu beweerd dat zogenaamd rechtse publicaties worden tegengehouden door politiek correcte linkse wetenschappers, en dat linkse vooringenomenheid de keuze van onderzoeksonderwerpen beïnvloedt. Het is daarom niet per se slecht dat er rechtse tegenwind is.»

Bang voor oom sam

HUMO Meneer Poushter, wat vindt u het opvallendste resultaat van het onderzoek van Pew Research?

Poushter «Ik vind het opmerkelijk dat steeds meer mensen de Verenigde Staten als een belangrijke bedreiging voor hun land zien.»

HUMO Is er een verband met de verkiezing van Donald Trump tot president?

Poushter «Dat loopt inderdaad opvallend parallel. In Mexico is 64 procent van de bevolking nu bang voor hun grote buur, in 2013 was dat 38 procent. De toenemende angst voor de VS is vooral in Duitsland spectaculair toegenomen, van 19 procent in 2013 over 35 procent in 2017 tot 49 procent vorig jaar. In 2013 zag een kwart van de ondervraagde landen de VS als een gevaar. Na de verkiezing van Donald Trump is dat gestegen tot 38 procent, en in 2018 voelde maar liefst 45 procent zich bedreigd door de VS.

»Die globaal toenemende angst heeft vooral te maken met een dalend vertrouwen in het beleid van onze president. Hij blaast internationale akkoorden op, stelt bondgenootschappen ter discussie en neemt beslissingen die de verhoudingen in de wereld door elkaar schudden.»

undefined

HUMO Onze Nederlandse buren zijn vooral bang voor cyberaanvallen (72 procent), daarna volgen de klimaatverandering (70 procent) en IS (67 procent).

Poushter «In Europa is Nederland een uitzondering, maar op andere continenten boomt de angst voor cyberaanvallen. 74 procent van de Amerikanen vreest een cyberaanval, net als 61 procent van de Zuid-Afrikanen, en liefst 81 procent van de Japanners.»

HUMO In Rusland en Hongarije is dat 35 procent: misschien omdat hackers zich daar thuis voelen? Wat ook opvalt: slechts 43 procent van de Russen ligt wakker van de opwarming van de aarde.

Poushter «En 62 procent van hen maakt zich grote zorgen over IS.

»In een eerder onderzoek hebben we geprobeerd te achterhalen wat voor soort cyberaanvallen mensen vrezen. Zijn ze bang dat vitale economische sectoren worden platgelegd met gerichte hacks, dat geheime informatie wordt gestolen, de verkiezingen worden beïnvloed of de infrastructuur wordt beschadigd? Ook toen bleek dat het de Russen niet veel kan schelen, terwijl de inwoners van alle andere landen zich ernstig zorgen maken over ál die mogelijke scenario’s.»

Verhaeghe «Ik beschouw de sociale media ook als vormen van cyberaanvallen. Facebook, Instagram en Twitter sturen ons in een bepaalde richting. De kracht van het internet is veel groter dan mensen denken, maar het is relatief nieuw en daardoor moeilijk in te schatten.»

HUMO Zijn we door de sociale media een nieuwe wereld van angst en dreiging binnengetreden? De aanslag in Christchurch zagen we via Facebook live gebeuren.

Van Hiel «Daardoor is het gevoel versterkt dat zo’n aanslag altijd en overal kan plaatsvinden. De onzekerheid is toegenomen en dat staat haaks op wat mensen willen: controle en zekerheid. We hebben onszelf wijsgemaakt dat het leven controleerbaar is, met als gevolg dat we gevoeliger zijn voor angsten. Er heerst écht veel angst onder de mensen.»

HUMO Ten onrechte?

Van Hiel «We overschatten de kans dat we zelf ooit het slachtoffer van een aanslag zullen worden. Die angst is niet gefundeerd. De kans is toch wel érg klein dat je op een tram onder vuur wordt genomen door een dolle schutter, zoals in Utrecht is gebeurd.»

Cultuur van angst

Slechts 30 procent van de Russen maakt zich zorgen over de dreiging die uitgaat van het nucleaire programma van Noord-Korea. Maar de Noord-Koreaanse raketten prijken wereldwijd wél op de vierde plaats in de hitparade van de angst.

Poushter «In vergelijking met 2013 nam de angst voor Noord-Korea met 8 procent toe, van 47 naar 55 procent. Vooral Aziatische landen vrezen de Noord-Koreaanse dreiging, met als uitschieter Japan (73 procent), gevolgd door Zuid-Korea (67 procent) en de Filipijnen (61 procent). Ondanks de ontmoetingen tussen Donald Trump en Kim Jong-un vindt 58 procent van de Amerikanen het nucleaire programma van Noord-Korea een groot gevaar.»

HUMO Tegen alle trends in ligt slechts 38 procent van de Israëli’s wakker van het klimaat, amper 47 procent is bang van IS en 42 procent maakt zich zorgen over aanvallen in cyberspace.

Poushter «Ze maken zich ook niet echt zorgen over de economie (35 procent), de invloed van de VS (15 procent), die van Rusland (28 procent) of van China (18 procent). Misschien hebben ze andere katten te geselen.»

'Overal ter wereld maken vrouwen zich meer zorgen over het klimaat, over IS en over Noord-Korea dan mannen'

Verhaeghe «Ik kan me voorstellen dat de Israëli’s zich vooral zorgen maken over hun relatie met de Palestijnen. Soms weegt het gevaar in de buurt meer door.»

Van Hiel «Dat strookt met wat de Britse socioloog Frank Furedi zegt, namelijk dat we in een cultuur van angst leven. Zo zijn we bang om onze kinderen nog op straat te laten spelen en houden we ze liever binnen. Die angstcultuur verlamt volgens hem onze samenleving. Ik vind dat we onze persoonlijke angst niet te snel mogen linken aan maatschappelijke angst. Ik heb dat samen met collega’s onderzocht en één van onze conclusies is dat persoonlijke en maatschappelijke angst niet onderling verwisselbaar zijn of dezelfde grond hebben. Mensen koesteren twee toekomstvisies: één over hun persoonlijke leven en één over de planeet. Ze zijn meestal veel optimistischer over hun eigen leven dan over de hele mensheid. We reserveren het optimisme en het geluk voor onszelf en onze dierbaren, en het pessimisme voor de maatschappij. Misschien is dat maar best ook, anders lopen we met z’n allen depressief rond.»

HUMO Pew Research heeft ook de verschillen in angst tussen mannen en vrouwen gemeten, en tussen links en rechts.

Poushter «Daaruit blijkt dat vrouwen overal ter wereld zich meer zorgen maken over het klimaat, IS en Noord-Korea dan mannen. Fans van rechts-populistische partijen maken zich opvallend minder zorgen over de klimaatverandering. 58 procent van de supporters van Geert Wilders ziet klimaatverandering als een serieuze bedreiging, tegenover 77 procent van wie zichzelf liberaal of progressief noemt.»

HUMO Van de toestand van de economie lijkt niemand wakker te liggen. Is de financiële crisis van 2008 vergeten?

Poushter «Ja, behalve in Griekenland. Daar vindt 88 procent de economische toestand het angstaanjagendst. Tien jaar geleden vreesden ook andere landen een economische apocalyps, nu lijkt die vrees weggedeemsterd. Maar het zogezegd economisch sterke Duitsland is er toch niet helemaal gerust in: 46 procent van de Duitsers maakt zich zorgen over de economische toestand in de wereld.»

Verhaeghe «In Duitsland wordt de groeiende kloof tussen rijk en arm problematisch. Bij ons valt het voorlopig nog mee. Hier komen de gele hesjes in de eerste plaats op straat uit verontwaardiging. Het klopt dat de rijken nóg rijker worden en ook de middelen hebben om zo weinig mogelijk belastingen te betalen. Ook de Belgische middenklasse wordt rijker, maar de lagere klasse wordt armer.»

HUMO Welke dreiging boezemt jullie angst in?

Poushter «Mijn persoonlijke angsten doen niet ter zake.»

Verhaeghe «Ik maak me zorgen over de klimaatverandering.»

Van Hiel «Ik ook. Angst zou ik het niet noemen, veeleer bezorgdheid. Net als over de migratie, trouwens.»