Where to Invade Next

De maker van ‘Bowling for Columbine’ valt Europa binnen.

undefined

In de kerkerholen van Vorst en Sint-Gillis, zo weten we intussen, zitten de gevangenen in hun cellen als beesten opeengestapeld. Dat het ook anders kan, laat Michael Moore zien in ‘Where to Invade Next’, een documentaire die u toch eens zou moeten gaan bekijken. In één van de strengst beveiligde gevangenissen van Noorwegen beschikken de bajesklanten in hun ruime, goed verlichte en rattenvrije cellen over een eigen douche, ventilator, flatscreen en donzig Ikea-bed. ‘Wacht even!’ zo hoorden wij onszelf uitroepen. ‘Moordenaars en verkrachters hebben geen recht op nachtkastjes! Rotten in een kerker moeten ze!’ En ook Moore vraagt zich bij het aanschouwen van al die luxe hardop af: ‘Maar waar is de straf?’ De gevangenisdirecteur geeft hem het antwoord: het gevangeniswezen in Noorwegen is gericht op rehabilitatie, niet op wraak. De gevangenen hun vrijheid afpakken volstaat als straf, zo is het achterliggende idee, en voor de rest wordt hen in de gevangenissen vooral aangeleerd om goede buren te zijn, voor wanneer ze vrijkomen. Een aanpak die overigens blijkt te werken: de recidivismecijfers in Noorwegen behoren tot de laagste van de hele wereld. Een samenleving die op die manier naar kwaaddoeners kijkt, zo mijmerden wij, moet er wel een heel speciaal mensbeeld op nahouden. Dit speciale mensbeeld blijkt ook uit het korte maar indrukwekkende gesprek dat Moore even later heeft met Trond, wiens 17-jarige zoon op het eiland Utøya door Anders Breivik werd doodgeschoten. ‘Zou je die man niet willen vermoorden?’ wil Moore weten. ‘Neen,’ antwoordt de vader. ‘Breivik moet worden behandeld zoals eender welke gevangene. Ik wil me niet tot zijn niveau verlagen, ook al weet ik dat hij uitschot is.’ We kunnen ons vergissen, maar we meenden in die woorden menselijke grootsheid te bespeuren.

Moore doorkruist in ‘Where to Invade Next’ nog andere Europese landen, op zoek naar ideeën waar de Amerikanen iets van kunnen leren. De gespeelde verbazing die hij zichzelf daarbij aanmeet, werkt vaak op de lachspieren: ‘Is het u al opgevallen dat Italianen er altijd uitzien alsof ze net seks hebben gehad?’ In Normandië bezoekt hij een schooltje waar de leerlingen ’s middags geen dikmakende prak krijgen geserveerd, zoals in de Amerikaanse scholen, maar wel tomatensalade, sint-jakobsschelpen en een selectie van voortreffelijke kazen. ‘En dit is nochtans één van de armste scholen in de regio,’ aldus de verbijsterde Moore. Met de geniepigheid van een crackdealer probeert hij de kinderen nog een flesje cola aan te smeren, maar neen: ze verkiezen water. Uiteraard grabbelt Moore in ‘Where to Invade Next’ geregeld uit zijn oude trukendoos: zo durft hij weleens een streepje kleffe muziek te gebruiken, en laat hij ter afwisseling schokkende beelden zien van naakte Amerikaanse gevangenen die door de cipiers worden neergeranseld: ‘Kruip, motherfucker, kruip!’ Maar wie door die listigheidjes – die overigens vooral dienen om de film verteerbaar te maken voor het Amerikaanse publiek – heenkijkt, ziet een brandend actuele documentaire waarin, toch volgens ons, veel waarheid schuilt. In Italië kan Moore nauwelijks geloven dat er zoiets bestaat als vakantiegeld – een fenomeen waarmee ook velen onder ons vertrouwd zijn. Het maakt van ‘Where to Invade Next’ een film waarvan de Amerikanen, die op sociaal vlak in een woestenij wonen, inderdaad iets kunnen leren, maar die óns doet inzien wat we te verliezen hebben. Zoals de Franse leerlingen hun kazen kunnen tellen, zo behoren wij onze zegeningen te tellen.