‘Wij lachen niet om de gewone man. Wij zien hem graag’

Er is een tijd geweest dat De Gewone Man een mens was die te observeren viel op café en langs het voetbalveld. Een sterveling wiens mening alleen gevraagd werd in de lezersrubriek van de kranten. Dezer dagen is De Gewone Man méér geworden. Hij is de man/vrouw van de talkshows, de docu-soaps, de krantenvoorpagina’s én het tv-journaal. Hij is de man/vrouw met een mening over kettingbotsingen, koninklijke families, gezinsdrama’s zowel als intieme lichaamsbezigheden. Als die ver-human-interestisering van de televisie u weleens de amandelen uitkomt, kijk dan naar ‘In de Gloria’. Jan Eelen (‘Vaneigens’, ‘Alles kan beter’) is de regisseur.

(Eerder verschenen in Humo op 8 februari 2000)

HUMO Vanwaar de titel ‘In de Gloria’?

JAN EELEN «Omdat het refereert aan fantasieloze herhaling. Zo’n Lang-Zal-Hij-Leven wordt dan aangeheven ter ere van een jarige, maar vaak is alle gloria, alle vreugde en feestelijkheid eruit weg. De bijklank is er één van onechtheid. En zo is het ook met nogal wat tv-programma’s. Kijk een avondje naar al die programma’s die ‘een greep zijn uit het echte leven’, en dan blijf je toch dikwijls met dat doffe gevoel zitten van: het is allemaal zo onecht, zo gemaakt, zo in scène gezet. ‘In de Gloria’ is dan een soort parodie op die televisie die zogezegd het werkelijke leven weerspiegelt en waarin zogezegd de Gewone Man aan bod komt.»

HUMO Van wat ik al gezien heb, is die Gewone Man vooral de oudere man met zijn vrouwtje, zijn hondje, zijn salontafeltje en zijn aluminium ramen. Is dat geen te makkelijk slachtoffer?

EELEN «Dat we het vaak over die ouderemensengroep hebben, komt doordat je ze ook vaak op televisie ziet. En waarom zie je ze vaak? Omdat ze nog zo argeloos staan tegenover televisie. Dat zijn nog de mensen die met een mengeling van schroom en eerbied de deur opendoen voor een cameraploeg, mensen die makkelijk aan iets willen meewerken zonder dat ze echt beseffen wat zo’n tv-optreden allemaal kan teweegbrengen. Maar bon, in ons programma zijn het niet allemaal mijnheerkes met een hoedje en madammekes met een plastieken kappeke, er zitten ook leraars, bankdirecteurs en jonge delinquenten in de reeks. En toch even voor alle duidelijkheid: wij gaan niet lachen om die gewone mensen, in ons programma lachen we alleen om de manier waarop die gewone mensen op tv worden gebracht.»

HUMO En dat is?

EELEN «Dat ze vaak worden opgevoerd als attractie, als ‘item’ waarbij de kijker thuis kan zeggen: ‘Ziet dat aan! Wat voor mensen zijn dat na!?’ Neem Jambers en zijn laatste item over ‘extreme seksfantasieën’ met daarin de man die vertelt over zijn behoefte aan plasseks. Ik heb compassie met die mens, ik zit de hele tijd te denken: zwijg toch, vertel dat niet allemaal, laat je zo niet gebruiken! Die man mag gerust over plasseks vertellen, daar niet van, maar je kunt zo’n man zijn verhaal laten vertellen op een normale manier, of je kunt daar alsmaar scheppen bovenop doen. En hier was het over the top. Het begon al met het eerste beeld: man plast tegen houten schutting in de tuin: qua intro kon dat tellen! En dan zagen we hem in zijn auto rijden en al rijdend een sloot koffie uit zijn thermos tappen zodat hij ‘genoeg plas zou hebben voor vanavond.’ Het ging op den duur niet meer over plasseks maar ook over zijn vier kinderen die niet mochten weten dat hij porno-boekjes las, ‘die verberg ik in dit valiesje!’ Dat is toch pervers? Die man verklapt dat geheim aan de camera en dan stopt die regisseur dat erin zodat een miljoen kijkers dat te weten komen. Alsof die vier kinderen dat dan ook niet te weten komen! Ik kan daar niet bij. Als ik zo’n man zie, dan ben ik razend nieuwsgierig om te weten hoe zo’n Jambers-researcher die mensen overhaalt om op die manier op tv te komen.»

Lees verder onder de video

HUMO Misschien door te zeggen dat daarmee ‘de mensen geholpen worden die ook met zo’n fantasie moeten leven.’

EELEN «Wie kan daar nu mee geholpen zijn?! Weetje, vroeger kon ik daar nog om lachen. Onze man met de plasseks, olé olél Maar nu denk ik: het volgende gezinsdrama is in de maak. Ik zie die familie, die kennissen, heel dat dorp, allemaal hebben ze ‘de Luc en zijn plasseks’ gezien. En wat dat allemaal niet teweegbrengt! Dat zie je nooit op tv. Dat zijn misschien vier minuten die die mens zijn verdere leven gaan bepalen. ‘t Kan zijn dat mijn compassie misplaatst is en dat die mens content is: des te beter. Maar wat me dan nog altijd stoort, is dat zulke
tv-programma’s zo weinig aan de verbeelding overlaten. Alles moet getoond worden, alles moet gezegd worden, het onderste moet uit de kan. En wat is het gevolg als de televisie letterlijk alles laat zien? Dat je met een leeg gevoel achterblijft.

»Ik zag ooit een programma over dikke vrouwen die toch goed in hun vel zaten. En één vrouw ging de polder in om daar met volle deugd in het slijk te poedelen. Die vrouw had werkelijk interessante ideeën over haar uiterlijk en over haar leven, maar op tv verschraalde die inhoud. Op tv bleef daar niks van over tenzij alleen maar dat platte beeld van een blote madam die door de modder wentelde. Het ligt dus niet aan die mensen, dié zijn authentiek, maar op televisie moeten die blijkbaar altijd met een of andere ‘uitsmijter’ gepresenteerd worden. In ‘Goedele’ kwam een man ooit vertellen over kak-seks en Goedele liet hem onder andere ook vertellen wat zijn beroep was. De man bleek in een restaurant te werken, en hup, Goedele had al haar uitsmijter klaar: ‘Ik zie u al roeren in uwe pot met chocolatte pudding!’ Wat blijft er dan nog over van die inhoudelijke discussie als dat met zo’n opmerking plat geslagen wordt?»

Hond in de oven

HUMO Jullie onderwerpen zijn allemaal op locatie gedraaid en die interieurs zijn perfect alledaags: je kunt de Bio-Tex en het kanariezaad ruiken. Hoe heb je die doordeweekse huizen gevonden?

EELEN «We hebben een advertentie geplaatst waarin we zeiden dat we in de buurt van Zaventem ‘interieurs zochten om tv-opnames te maken’ en zo hebben we die huizen ontdekt, die zo door-en-door Vlaams zijn, dat je ze nooit in een studio had kunnen opbouwen. En dan gaan we naar zo’n huis om een opname te maken, en dan sta je daar met je acteurs - verkleed en bepruikt als De Gewone Man - en dan wordt die deur opengedaan door de echte Gewone Man. Dat is wel grappig (lacht).

»Onlangs gingen we een item draaien over een man en een vibrator, en in dat huis hing de spreuk: ‘Daar alleen kan liefde wonen, daar alleen is ‘t leven zoet, waar men stil en ongedwongen alles voor elkander doet’ (lacht). Dat bordje hebben we gebruikt natuurlijk. Met enige uitleg aan de bewoners weliswaar. Want waar we filmen, leggen we ook altijd uit in welk verband we dat interieur gaan gebruiken. Als we dat niet zouden doen, als we die mensen zouden manipuleren, dan vervallen we zelf in het euvel dat we op de korrel willen nemen.»

HUMO In de reeks zitten tragikomische scènes - in verband met zelfmoord, euthanasie en dode huisdieren - die mogelijk verkeerd begrepen kunnen worden. Zit je daar over in, dat mensen gaan zeggen: met euthanasie moet je niet lachen?

EELEN «Er zitten onderwerpen in die dichter hij de tragiek dan bij de humor liggen. En die euthanasie is misschien wel het pijnlijkste. Maar het is niet onze bedoeling de mensen ook eens aan het lachen te brengen met een taboe-onderwerp, nee, onze bedoeling is zo’n situatie uit te vergroten. En de uitvergroting ontstaat als dat gezin toelaat dat de televisie komt, dat de televisie getuige wordt van hun discussie ‘of bompa nu moet gaan of niet moet gaan’. Dan gaat het dus niet meer over die stervende bompa, dan gaat het en dat geldt in feite voor heel ons programma - over de groteske gevolgen als je een tv-ploeg in huis haalt. Dit maar om te zeggen dat ze me zeker niet moeten interpelleren bij het euthanasiedebat (lacht).»

Lees verder onder de video

HUMO Wat kunnen de groteske gevolgen zijn van een tv-ploeg in huis?

EELEN «Dat men gedwongen wordt spontaan te zijn en ‘gewoon te doen’ terwijl dat eigenlijk onmogelijk is. De gewone man moet dan verder afwassen of middageten maken, maar ondertussen staan er drie onbekenden op te loeren met een schijnwerper, een camera en een patat van een microfoon in de buurt. En het resultaat is steeds hetzelfde: altijd zie je die mensen met een zekere schichtigheid zichzelf spelen in hun eigen huis. Het hangt ook van de reporters af. In Watou-Vroenhoven (een rubriek in ‘Man Bijt Hond’, red.) gaat men met een zekere schroom naar binnen, maar er zijn human interest-programma’s waar de camera tollend en draaiend en wentelend door de gang snelt: daar valt men met de deur in huis, daar overvalt men de mensen. En dat gaan we in de verf zetten. Wij beschikken immers ook over een brutale reporter die boenk! bij de mensen gaat binnenvallen.

»Ik weet ook zeker dat veel van die gefilmde mensen in al die human interest-programma’s absoluut geen zicht hebben op de eindmontage en dus absoluut geen idee hebben van hoe de televisie dat stukje film zal verwerken. In ‘Man Bijt Hond’ zat ooit een item over een dierencrematorium, en je ziet die menskes met hun dode lievelingsbeest afkomen, dat was schoon om zien. Dat oeverloze verdriet van mensen die een heel leven lang van die hond hebben gehouden. Maar dan heb je daar al meteen een paar schaamteloze details die de tv toont: hoe de mensen daar aankomen met die hond in een zwarte plastic vuilniszak of in een grote sportzak niet een rits (lacht), daar wordt een soort van perverse aandacht aan besteed.

»In een volgende sequentie maken we dan kennis met de stoker van het crematorium. Een fors gestoppelde man die toch ook blijkt te kunnen meegaan in dat verlies en dat verdriet. Maar dan komt het slot en dan zie je die nogal grote zwarte hond in dat vuur gezwierd worden als betrof het een zak kolen. Dat was geen bruut opzet, zo’n beest kun je niet anders in een oven stoppen, maar ik wil toch aannemen dat de eigenaars van dat dier geschokt zullen zijn als ze dat volledige item op tv te zien krijgen. En daarover gaat ‘In de Gloria’. Over die onvoorziene schokken die mensen met de televisie kunnen meemaken.»

Het emo-moment

HUMO Wie is er met de Gewone Man op tv begonnen, denk je?

EELEN «Ik ben geen socioloog of cultuurwetenschapper, ik kan moeilijk zeggen wanneer die gewone man zijn weg naar het scherm gevonden heeft, maar vroeger zat hij in human interest-programma’s die ééns per week op het scherm kwamen, zoals ‘Echo’ en ‘Terloops’ op de BRT. Nu kan je de gewone man in élk programma tegenkomen. Zelfs in de verkiezingsuitzending van de VRT zat een waarzegster!»

HUMO Is de opkomst van de Gewone Man er niet gekomen met het ontstaan van de VTM en de regionale televisie?

EELEN «De VTM is er in elk geval als eerste mee gaan uitpakken dat de zender ‘één grote familie’ was en ja, dan krijg je familietaferelen natuurlijk. Zij hebben ook de ooggetuigen van ongevallen in hun journaals binnengebracht. En vervolgens zijn de Jambersen en de Goedeles aan hun opmars begonnen. Het einde is intussen nog niet in zicht. Onlangs had je weer een gezinsdrama: hop, de vriendin van het slachtoffer moest meteen komen huilen voor de camera. Van de VRT nota bene! Qua nieuwswaarde is dat nihil, maar ze hadden haar toch maar. Ik vind dat schokkend en ik begrijp absoluut niet wat dat in een journaal komt doen.

»Heb je onlangs ‘De Gouden Schoen’ gezien op de VTM? Dat gaat dus over sport en humor, maar nu hebben ze daar ook al hun emo-moment. nodig. Het vertrekpunt is niet: volgende week gaat voetballer Hasi van Racing Genk voor het eerst naar Kosovo om zijn moeder en het graf van zijn vader te bezoeken: nee, het vertrekpunt is: we hebben een emo-moment nodig. Kan Hasi volgende week misschien eens naar zijn dierbaren in Kosovo gaan?!»

Lees verder onder de video

HUMO De tv zit de mensen op de hielen. Vroeger drong het tv-toestel elke huiskamer binnen. Nu is het de tv-ploeg die overal binnen wil. Kijk maar naar de vele docu-soaps.

EELEN «Dat is ook zo’n fenomeen! En het fascinerende is: ik zou niet willen dat ze bij mij al die huiselijke herrie komen filmen, maar bij een ander wil ik het wel eens van dichtbij zien. Dikwijls heb ik mijn twijfels of alles echt wel zo gebeurd is, ofwel of die mensen zich zo zijn gaan gedragen omdat de camera in de buurt was.»

HUMO Maar waarom wil de tv nu bij iedereen binnenkijken?

EELEN «Vanuit dat heel oude idee dat mensen graag naar andere mensen kijken.»

Lees verder onder de video

HUMO Maar er is toch een verschil tussen het poëtische mensen observeren van de filmer Bert Haanstra en wat we nu op tv te zien krijgen.

EELEN «Haanstra, dat is het registreren van een tijdsbeeld. Dat is alsof een filmer door een prentenboek vol mensen bladert. Zonder het verhaal te zoeken van wie is jaloers, wie heeft problemen, wie kan er hier voor een conflict zorgen. De stap die televisie nu gezet heeft, is veel indringender. Men filmt de mensen en hun gedrag niet alleen meer aan de buitenkant, men wil nu ook in de huiskamer én in het hoofd van die mensen kunnen kijken. Eigenlijk is die Gewone Man een godsgeschenk voor de televisie. Want je kunt nog jaren gewone mensen volgen, er is volk genoeg! En intussen moet je niet zitten wroeten op nieuwe ideeën voor het medium.»

HUMO Wanneer is zo’n human interest nu echte interesse, en wanneer wordt het voyeurisme?

EELEN «Als je op allerlei zij-effecten gaat inzoomen. Neem nu die mini-soap in ‘Man Bijt Hond’ over die eeuwelinge die ze filmden in de laatste dagen voor ze honderd jaar werd. Dat was een heel mooie soap, niks op aan te merken. In dat rusthuis van die honderdjarige was ook enige afgunst, wel, dat werd heel even aangeraakt en dat was voldoende. Maar als je zo’n afgunstige vrouw voluit haar verhaal zou laten doen, dan ben je verkeerd bezig. Dan ben je niet op zoek naar dat verhaal, dan ben je op zoek naar conflicten, en dan ben je in mijn ogen pervers bezig.»

Boer Charel

HUMO Sommige gewone mensen schoppen het intussen al tot BV. Boer Charel - bekend van ‘Jambers’ - opereert sinds kort in ‘Het Hart Van Vlaanderen’.

EELEN «Ja, en de BV’s komen zijn stal bezoeken! Dus dat is hier de human interest: dat Bekende Vlamingen stront gaan scheppen bij een boer die bekend is geworden via een ander human interest-programma. Daar kunnen wij geen parodie meer op maken. Dat is al de pure onnozelheid, het pure niks!»

HUMO Maar Boer Charel kan daar toch lol in hebben? Je kunt toch evengoed zeggen, láát die mensen op tv komen. Waarom zou je ze allemaal in bescherming willen nemen?

EELEN «Dat is waar. Maar het mag toch weleens gezegd worden welke machinaties de televisie soms toepast op die gewone mensen.»

Lees verder onder de video

HUMO Eigenlijk ben je al de hele tijd aan het kappen op die human interest-programma’s, maar wat zetten jullie er met ‘In de Gloria’ voor in de plaats?

EELEN «Euh, niks eigenlijk. Wij willen ook niks in de plaats stellen. Wij willen geen pedagogisch programma maken over de manier waarop human interest wel gebracht moet worden. Wij willen alleen maar laten zien en uitvergroten wat er op televisie zoal met de gewone man gebeurt. In ‘Hete Kussen uit Salou’ was bijvoorbeeld te zien hoe een meisje achter meerdere jongens aan zat maar verklapte ze aan de camera ‘mijn lief in België mag dat niet weten!’ Kijk, en dat interesseert ons. Zo’n kind flapt dat er heel naïef uit tegenover die camera, maar betekent dat dan ook dat de televisie daar misbruik van moet maken?»

HUMO Zoals in ‘Vaneigens’ hebben jullie ook nu weer ijzersterke acteurs en actrices: het is geweldig hoe ze hun doordeweeksheid spelen. Ze moeten wel een zeer scherp oog en oor hebben voor de gemeenplaats waarin wij leven.

EELEN «Elke keer wanneer we voor opnames bijeen zijn, vertellen we elkaar over mensen die we ergens gezien hebben, bij familie, op straat, in de krant of op tv. Dat is elke keer vertellen en nog eens vertellen. En dat komt omdat we die Gewone Man zo graag zien. Ik merk dat ook aan het plezier dat de acteurs hebben wanneer ze zich een bepaald gedrag eigen moeten maken. Onlangs draaiden we iets over twee treinfanaten, je kent ze wel, die mannen met hun grote spaanderplaten waarop half Zwitserland is nagebouwd. Wel, Frank en Lucas (Frank Focketyn en Lucas van den Eynde, red. ) zijn drie uur bezig geweest met het instuderen van dat spoorschema en het stipt op tijd laten vertrekken van al die treinen. En je ziet dat, ze doen die voorbereiding met plezier. En dat plezier is er omdat ze van hun vak houden én van die gewone mens die ze gaan portretteren.»