Wikipedia bestaat 20 jaar: ‘Het wordt steeds lastiger om te zien hoe betrouwbaar een bron is’

Wikipedia wordt twintig. De makers van de online encyclopedie hebben in die jaren veel geleerd. Vooral hoe ze onzin zo snel mogelijk weer moeten verwijderen.

Je kunt wel stellen dat Wikipedia inmiddels volwassen is, zegt Sandra Rientjes, directeur van Wikimedia Nederland. De Nederlandstalige versie van de online encyclopedie bestaat zaterdag precies twintig jaar, maar een feest komt er niet, want: ‘Tja, covid’. De directeur van de vereniging die de online encyclopedie sinds 2006 ondersteunt, is vooral trots op de ervaring die de makers in die tijd hebben opgebouwd. ‘En op het vertrouwen dat we krijgen vanuit de samenleving.’

Uit een onderzoek dat Wikimedia zelf initieerde blijkt dat 73 procent van de Nederlandstaligen Wikipedia wekelijks of dagelijks raadpleegt. Ze omschrijven de encyclopedie als ‘praktisch’, ‘behulpzaam’, ‘betrouwbaar’, ‘onafhankelijk’ en ‘objectief’. ‘Eigenlijk was het onderzoek bedoeld voor intern gebruik, maar de resultaten waren zo leuk dat we toch hebben besloten om ze te delen’, zegt Rientjes.

De vlucht van nepnieuws en samenzweringestheorieën

Dagelijks werken er zo’n tweeduizend vrijwilligers, bekend als Wikipedianen, aan de ongeveer 2 miljoen artikelen die de site inmiddels rijk is. Rientjes vertelt dat ze vooral hechten aan de kwaliteit van de inhoud en erkent dat het er in de afgelopen jaren met al dat nepnieuws niet makkelijker op is geworden. ‘Gelukkig was er voordat nepnieuws en samenzweringstheorieën een vlucht namen al veel ervaring met het verwijderen van onzin.’

Omdat iedereen aan Wikipedia kan werken, zijn de Wikipedianen erg druk met het controleren van de in totaal 16.000 aanpassingen per dag. Iedereen wil zijn stokpaardje wel op Wikipedia kwijt en dat vergt veel factchecken. ‘De gemeenschap is vrij rücksichtslos: als het onzin is, gaat het weg. Het wordt wel lastiger om te zien hoe betrouwbaar een bron is. Er zijn nepnieuwssites die er heel echt uitzien.’

‘Het streven is altijd neutraal te zijn’

Wikipedia pretendeert niet te weten wat de waarheid is en er is in de artikelen ook ruimte voor voortschrijdend inzicht, legt Rientjes uit. ‘De inhoud kan veranderen op basis van discussies in de samenleving. Denk daarbij aan onderwerpen als racisme en slavernij. Die artikelen bewegen mee. Wij brengen in kaart wat betrouwbare bronnen over een onderwerp zeggen en soms worden er ook verschillende standpunten belicht in een artikel.

‘Wikipedia is niet perfect, er gaan soms dingen mis en er staan ook weleens fouten op. Maar het streven is altijd om neutraal te zijn, en op feiten en bronnen gebaseerd.’

Wikipediaan Hanno Lans: ‘Ik vind het vooral superinteressant’

De basishouding van een Wikipediaan is dat je alles wil onderzoeken, zegt Nederlander Hanno Lans (48). Zelf houdt hij zich nu een jaar of vijf bezig met Wikipedia en is hij dol op controversiële onderwerpen, zoals de trans-Atlantische slavenhandel of de zwartepietendiscussie. Ongeveer een uur per dag bewerkt hij pagina’s, achterhaalt hij bronnen en praat hij mee over onderwerpen die ter discussie staan.

‘Bijvoorbeeld de avondklok. Een controversieel onderwerp omdat het werd vergeleken met de Tweede Wereldoorlog. Maar ik dacht: volgens mij is hij veel ouder. En inderdaad, uit mijn onderzoek bleek dat de avondklok ongeveer uit de middeleeuwen stamt, toen de stadsmuren ontstonden. Bij het luiden van de klokken werden de poorten gesloten en kwam je de stad niet meer in, of uitsluitend nog tegen betaling.

‘Een van de basisregels is dat er een betrouwbare bron moet zijn, maar soms is het ingewikkeld om dat te controleren. We gebruiken vooral dagbladen en nationale omroepen. Of oude kranten, maar dan weet je nooit of dat volgens de huidige inzichten nog klopt. Zo zijn we bijvoorbeeld door de jaren heen heel anders gaan denken over Nederlands-Indië.

‘Het is lastig dat niet alle bronnen vrij toegankelijk zijn. Over institutioneel racisme bestaan allerlei onderzoeken, maar die publicaties worden niet vrijgegeven, of alleen in een boek. Juist bij controversiële onderwerpen heb je behoefte aan vrij beschikbare informatie om naar te verwijzen om het maatschappelijk debat goed te kunnen voeren. Het zou enorm helpen als ook oude boeken worden gedigitaliseerd en wetenschappelijk onderzoek vrij beschikbaar komt.

‘Een andere basisregel is dat we altijd neutraal schrijven. Dat vind ik soms lastig met iets ergs zoals bijvoorbeeld de kindertransporten van kamp Vught naar Westerbork en Sobibor. Dan moet je heel droog schrijven: ‘er gingen zoveel kinderen aan boord en die werden vergast’. Je mag niet schrijven hoe verschrikkelijk dat was. In dit geval heb ik er maar een paar dagboekfragmenten bij geciteerd.

‘Ik ben niet alleen Wikipediaan omdat het nobel werk is, ik vind het vooral superinteressant. Mijn laatste aanpassing ging bijvoorbeeld over een slechtvalk in een oude PTT-toren in Haarlem. Die torens voor telefonie stonden door heel Nederland en werden ook internationaal met elkaar verbonden tot het Eurovisienet waarmee Europese televisieuitzendingen mogelijk werden. En zo kom je vanzelf terecht bij het Eurovisiesongfestival. Dat vind ik dus echt prachtig.’

(Trouw)