Wordt Moldavië het volgende slachtoffer van de Russische agressie?

Het uiterst kwetsbare Moldavië probeert neutraal te blijven in de oorlog in Oekraïne. Op de grens met de afvallige republiek Transnistrië sluiten ze een Russische inval niet uit. ‘Ik wil er niet over nadenken, maar ik ben bang.’

‘Ik wil niet over oorlog horen en er ook niet over praten’, roept een man die met een stapel formulieren onder zijn arm uit het postkantoor komt. ‘Ik heb destijds gevochten.’ Hij beent haastig verder. ‘Géén oorlog.’

Destijds, dat is op de kop af dertig jaar geleden. De Sovjet-Unie was uit elkaar gevallen, en Moldavië werd een onafhankelijk land. Maar een piepkleine strook ten oosten van de rivier Dnjestr (Nistru in de Moldavische variant van het Roemeens) wilde daar niet bij horen, en kreeg de steun van Rusland. Dat deel behoorde immers niet tot het Moldavië van vóór de Sovjet-Unie, was de redenatie. Het stukje, een tiende van de oppervlakte van het land, was van Oekraïne.

De onenigheid leidde eind 1990 tot een gewapend conflict van bijna twee jaar, met ruim duizend doden als gevolg. Dankzij de Russische hulp won het nietige Transnistrië de strijd. Het republiekje, met hoofdstad Tiraspol, riep de onafhankelijkheid uit, met Russisch als voertaal. De zelfstandigheid wordt door geen enkel land erkend, zelfs niet door Moskou. Maar de Russen hebben er wel 1500 militairen gelegerd, die een grote hoeveelheid wapens en munitie bewaken. Daarnaast dragen ze met zo’n 300 man bij aan een vredesmacht, waarin verder 200 Oekraïners en Moldaviërs zitten.

‘Of de Russen komen? Ze zijn er al’, zegt supermarktbeveiliger Sergiu Tataru (26) in het dorp Cosnita, terwijl hij een klant naar binnen laat. Hij wijst in de richting van de volgende stad, enkele kilometers verderop. Net als zes andere dorpen ligt Cosnita weliswaar in Transnistrië, maar staat het onder controle van de Moldavische regering, die in de hoofdstad Chisinau gevestigd is. Deze dorpen waren het toneel van zware gevechten in de jaren negentig. Wie ze vanuit Chisinau wil bereiken, moet de Nistru oversteken, en komt op de brug langs een controlepost met soldaten met de Russische vlag op hun uniform.

Maar 50 kilometer naar Odessa

Die situatie maakt de Moldaviërs uitermate kwetsbaar. Maar ook Tataru mijdt de onderwerpen invasie en oorlog liever. Wel beseft hij dat de mogelijkheid van een nieuw conflict hier niet onwaarschijnlijk is. Het ligt immers in de lijn der verwachting dat Rusland vroeg of laat de Oekraïense havenstad Odessa aanvalt. Vanuit daar is het nog maar 50 kilometer naar Transnistrië. Je hoeft geen militair strateeg te zijn om te bedenken dat het voor Moskou makkelijk én aantrekkelijk is om veroverd Oekraïens gebied daarmee te verbinden. ‘En dan de rest van Moldavië in? Het zou kunnen. We zijn een klein land, maar we zullen ons verdedigen.’

Tataru valt even stil. Dan zegt hij dat hij drie kinderen heeft - een van vijf, een van twee en een van vier maanden. ‘Mijn vrouw zal dan met hen moeten vluchten, ik zal blijven om te vechten. Ik kan me er geen voorstelling van maken. Je werkt hier je hele leven om een huis te kunnen bouwen. Mijn moeder woont al twintig jaar in het buitenland, elke cent zit in dat huis. Misschien moeten we het straks wel opgeven.’ Hij doet het hekje weer open voor een nieuwe klant. ‘Ik wil er niet over nadenken, maar ik ben bang.’

In de school tegenover de supermarkt is Sergiu Bazga (45), die verantwoordelijk is voor de verwarming van het gebouw. Hij laat zien wat de oorlog van dertig jaar geleden nog dagelijks voor hem betekent: hij verloor zijn linkerhand. ‘We hebben de Russen hier niet nodig. We kunnen prima ons eigen leven bepalen, we leven niet meer in de Sovjet-Unie. Ik heb het destijds met eigen ogen gezien: Russische soldaten zijn meedogenloos. Ze gaan volle kracht vooruit, en doden iedereen die ze in de weg staat. Jong of oud, het maakt ze niet uit.’

Hij houdt er daarom rekening mee dat de Russen na Oekraïne doorstoten, Transnistrië en Moldavië in. ‘Mensen hier kunnen wel zeggen dat dat overdreven is, maar dat dachten we een paar weken terug ook nog over een inval in Oekraïne. Niemand wil het erover hebben, maar overal merk je dat mensen er in stilte mee bezig zijn. In de winkel is het schap met zout leeg. En ik zie mensen allemaal lucifers en houdbaar voedsel kopen.’

Militair neutraal

Iedereen beseft: het kleine en arme Moldavië, grofweg 300 bij 100 kilometer en met zo’n 2,5 miljoen inwoners, is uiterst kwetsbaar. Het land is sinds zijn onafhankelijkheid militair neutraal, waardoor het geen leger van betekenis heeft opgebouwd. ‘Zo’n drieduizend man groot is het leger, vooral infanteristen. En deels zijn het geen beroepssoldaten, maar dienstplichtigen. Ons leger is niet op een inval toegerust’, zegt Victor Juc, directeur van het juridisch, politicologisch en sociologisch onderzoeksinstituut van de Moldavische wetenschapsacademie in Chisinau.

Toch acht hij de kans klein dat Russische soldaten binnenkort zijn land binnen banjeren. ‘Er is geen reden voor, Moldavië provoceert op geen enkele manier. De regering doet bijvoorbeeld niet mee aan de westerse sancties tegen Moskou.’ Logisch: het laatste wat Chisinau wil, is dat het op de Russische lijst van ‘onvriendelijke’ landen terechtkomt. Niet alleen is er veel onderlinge handel, ook is Moldavië volledig afhankelijk van Russisch gas.

In oktober riep de regering de noodtoestand uit, toen Gazprom de prijs met 50 procent verhoogde. De eeuwige vlam bij het monument voor de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in Chisinau ging uit om geld te besparen. Omgekeerd exporteert Moldavië veel medicijnen, fruit en wijn naar Rusland.

En die aanvraag voor het EU-lidmaatschap dan, die Chisinau vorige week haastig indiende? ‘De EU biedt geen militaire bescherming, dus die aanvraag is tegen niemand gericht’, vindt Juc.

Van twee walletjes eten

Maar er is nog een reden waarom Juc een Russische aanval vooralsnog onwaarschijnlijk lijkt: ook Transnistrië zit er niet op te wachten. De Russische bescherming heeft een prijs: Tiraspol is volledig afhankelijk van wat Moskou wil. ‘Die inlijving zou betekenen dat ze hun relatief vrije rol kwijt zijn.’ Veel inwoners van Tiraspol gaan dagelijks op en neer naar Chisinau voor hun werk. Moldavië erkent hun Transnistrische diploma’s. En voor gas betalen ze niets: Gazprom stuurt de rekening rechtstreeks naar de Moldavische hoofdstad.

Tegelijkertijd deelt Tiraspol mee in de ontwikkelingsgelden die Moldavië van de Europese Unie ontvangt. Chisinau stuurde een partij coronavaccins. En Transnistriërs beschikken vaak over een waaier aan documenten: een Moldavisch, een Russisch en vaak ook een Roemeens paspoort - en met die laatste dus ook een EU-paspoort. De schimmige status van hun republiekje biedt hun zo het voordeel dat ze van twee walletjes kunnen eten. Maar die positie zijn ze als onderdeel van Rusland kwijt.

Toch kan Moskou, op logische gronden of niet, besluiten Moldavië te bezetten, zegt ook Juc. De aanvallen op Oekraïne tonen immers aan dat ratio niet per se het uitgangspunt is. ‘In Transnistrië zullen ze geen tegenstand ondervinden. Ten westen daarvan wel. Maar als Rusland het besluit neemt, dan gaat het simpelweg gebeuren.’

Geen Ruslandhaat

Intussen herbergt Moldavië zo’n 85.000 ontheemden uit Oekraïne. Ook inwoners van Cosnita zijn begaan met hun lot en herbergen vluchtelingen. Wie denkt dat er daarom een wijdverspreide Ruslandhaat heerst, zit ernaast. Veel mensen hebben Russisch bloed of familie in Rusland, en net als elders in Moldavië wordt naast het lokale dialect van het Roemeens volop Russisch gesproken.

Behalve de Moldavische media volgt Bazga, van de schoolverwarming, ook Roemeense, Oekraïense én Russische media om op de hoogte te blijven van de situatie aan de andere kant van de oostgrens. ‘Allemaal bestoken ze ons met propaganda’, zegt Bazga, en hij schudt zijn hoofd. Wie vertrouwt hij het meest? ‘De Oekraïense vluchtelingen hier in het dorp. Van hen, en via hun familie, kan ik uit de eerste hand horen wat er gebeurt.’

Een dorp verderop, in Dorotcaia, is de school net uit. Leerlingen lopen met hun rugzakjes in de vrieskou tegen de snijdende wind in, door de verder vrijwel verlaten straten. Stuk voor stuk groeten ze, zoals gebruikelijk in de dorpen hier, vriendelijk de onbekende bezoeker.

‘Onze leraren hebben ons een paar dagen geleden bij elkaar geroepen’, zegt Madalina (15) in een zijstraat, net als alle andere behalve de hoofdweg onverhard. ‘Ze hebben ons uitgelegd dat het logisch is dat we bang zijn, maar dat het goed is om kalm te blijven. Er is immers nu geen oorlog.’ Haar zusje Gabriela (14) vertelt hoe ze het op school hebben over de vluchtelingen uit Oekraïne, en hoe belangrijk het is ze onderdak te bieden. ‘We hebben ook kleding ingezameld. En toiletartikelen en dekens.’

Een stuk verderop trekt een lerares haar sjaal omhoog tegen de kou. Ze wil pertinent haar naam niet geven - in Transnistrië worden docenten die in het Roemeens onderwijzen vervolgd, zegt ze. En ook al staat Cosnitu nu onder controle van Chisinau, je weet maar nooit. Als haar moeder niet langdurig ziek was geweest, was ze gevlucht, zegt ze. Haar dochter woont in Frankrijk, haar zoon wacht op zijn Roemeense paspoort.

Niemand boos maken

De lerares hoopt dat de internationale woede en protesten Moskou stoppen. Maar ook bij de lerares is geen sprake van haat jegens de Russen of Transnistrië. Ze heeft daar familie, en ook in Rusland. ‘Sancties, ja dat is makkelijk als je ver weg zit in Duitsland of Nederland. Wij moeten niemand boos maken, laten we absoluut neutraal blijven.’

Aan het begin van de hoofdstraat ligt de kruidenierszaak van Valentina Nikolajeva (64). Tegenover haar winkel staat het met EU-geld gerestaureerde cultureel centrum van Cosnitu, met een geveltekst in het Roemeens. Ernaast het herdenkingsmonument voor de dorpelingen die omkwamen in de Tweede Wereldoorlog - in het Russisch. Drie bonkige mannen komen naar buiten en stappen in een stokoude beige Lada met kentekens van Transnistrië.

‘Ik ben niet bang’, zegt Nikolajeva binnen, terwijl ze een stuk kaas afweegt voor een klant. Vanwege de meedogenloze kou heeft ze ook in de winkel haar jas aan en haar muts op. ‘Ik heb geen zin om weg te gaan, dat heb ik in de jaren negentig ook niet gedaan. Natuurlijk weet ik wat oorlog is, mijn man kreeg een kogel door zijn elleboog tijdens de vorige.’

Maar Nikolajeva ziet simpelweg geen reden om zich zorgen te maken. ‘Wij zijn neutraal, we kiezen geen enkele kant. We moeten ons nu richten op het opvangen van de vluchtelingen, dat is onze plicht.’ Om er subtiel aan toe te voegen: ‘Mijn man is destijds behandeld aan zijn verwondingen in Kiev. Gratis. Dat zal ik nooit vergeten.’ Ze vertelt het allemaal in het Roemeens. Als de klant afgerekend heeft, pakt ze haar telefoon van de toonbank. Tijd om het nieuws te kijken, van de Russische zender NTV.

(Trouw)