Youssef Kobo: ‘Bijna iedereen met migratieroots gaat ervan uit: niemand wil mij, ik ben nergens welkom. Dat zit er diep in’

Sociaal ondernemer Youssef Kobo dicht met zijn organisatie A Seat At The Table de kloof tussen het bedrijfsleven en jongeren met migratieroots. Ze hoeven van hem allebei geen aai over de bol te verwachten. ‘Al vijftien jaar lang hoor ik in die ivoren torens van bedrijven in hartje Antwerpen of Brussel: we vinden ze niet. Dat is hetzelfde als dat ik in de Sahara rondloop en zeg: ik vind geen zand.’

Er zijn twee marketingoorlogen bezig, analyseert Youssef Kobo in zijn recent verschenen boek. Een war on talent en een culturele oorlog. Aan de ene kant staan de bedrijven, die moeite hebben met het vinden van personeel. Aan de andere kant staat gen Z, die het niet langer accepteert als ze in een bedrijf werken waar diversiteit alleen zichtbaar is in de kuisploeg of kantine.

A Seat At The Table brengt de twee samen. Een kleine organisatie met weinig middelen, maar met een belachelijk tempo en een bak ambitie. Het zit Kobo weleens in de weg, als bedrijven tussen neus en lippen vragen of hij ‘even’ een poel sollicitanten kan regelen met een migratieachtergrond. Typisch, zegt Kobo. ‘Sommige bedrijven willen een gebrek aan diversiteit morgen opgelost zien, maar willen er niet in investeren. Een mailtje naar mij met het verzoek om de vacature te verspreiden, is geen strategie.’

- Bij het bedrijfsleven ziet u veel goodwill, maar nog altijd weinig strategie om een diverse werkvloer te creëren. Er is al veel gezegd, veel geschreven, maar blijkbaar nog niet genoeg gedaan. Waarom lijkt er niks veranderd?

KOBO «Heel simpel: organisatiecultuur. Een quote waar ik bij zweer is: ‘Culture eats strategy for breakfast.’ Organisaties zullen zijn wat ze zijn en veranderen nauwelijks. In België blijven we graag in onze bubbel. Ik word het hele jaar door uitgenodigd op recepties en evenementen. Ik kan op voorhand al voorspellen wie ik ga tegenkomen, wie de sprekers zijn en wat de thema’s. We kijken niet over ons wereldje.»

- Uw doel is om jongeren met een migratieachtergrond vooruit te stuwen. Met mentorprogramma’s, opleidingen en events verbindt u hen aan het bedrijfsleven. Waarom specifiek deze doelgroep?

KOBO «In België zijn veel organisaties gericht op jongeren uit kansarme omgevingen of met migratieroots. Mijn frustratie was vroeger: dat is bezigheidstherapie, ze van de straat houden. Tof, we gaan voetballen, op de PlayStation, maar wat gaat dat veranderen in hun leven? Al die jeugdhuizen en voetbalclubs staan in hun eigen buurten en wijken. Wat ga je daarvan leren? Niks. Je blijft in Antwerpen-Noord, Schaarbeek, in Molenbeek. Ik groeide op in een wijk in Mechelen, die gekend stond om criminaliteit en drugsdealers. Als dat je enige referentie is – jonge gasten die stoer doen en in de criminaliteit gaan – is dat wat je aspireert. Mijn ogen zijn opengegaan omdat ik buiten mijn eigen wijk ging. Mijn theorie is altijd geweest: haal jongens en meisjes uit die wijk, zet ze tussen nieuwe mensen. Dat doen we bij A Seat At The Table. Ik wilde iets in elkaar steken voor jongeren met ambitie»”

«Ik was al tien jaar ad hoc aan het connecteren, en kreeg veel berichten van jongeren met een migratieachtergrond. Ik voelde me altijd slecht naar hen toe: ik ken zoveel mensen, maar kan je alleen maar introduceren. Daarom richtte ik ASATT op. Zeven jaar geleden was ik op een conferentie in Marrakesh en plots zei iemand: If they don’t give you a seat at the table, bring a folding chair. Dat was mijn ‘ah-moment’, dat was ik altijd aan het doen, mezelf uitnodigen. Zo ben ik vooruit geraakt in het leven. Dit geldt ook voor de jongeren waar ik nu mee werk. Ze hebben veel ambitie, maar hebben dat van huis uit niet meegekregen. Ze hebben het talent, maar niet de tools. »

- Wat is het verschil tussen deze jongeren en hun medestudenten en collega’s?

KOBO «Wat evident is voor de gemiddelde Vlaamse middenklasse, is voor deze jongeren niet evident. Ik heb twee fenomenale ouders, ik heb alles aan hun te danken. Maar mijn startpositie was anders dan die van mijn klasgenoten: mijn vader is analfabeet, mijn moeder is vanaf haar 13de van school gegaan. Ik krijg dat niet uitgelegd aan academici, arbeidsmarktexperten en beleidsmakers. Ze hebben geen affiniteit met de doelgroep waar ze over spreken, ze zijn niet in armoede opgegroeid. Ze gaan uit van egaal migratieonderwijs in België en Vlaanderen. Ik had klasgenoten die vertelden over hun hobby’s en die gingen skiën. Ik kwam mijn straat niet uit. Wat is vakantie? Wat zijn verjaardagen? Wat zijn al die concepten? Experten hebben geen flauw idee wat er achter die muren en in die buurten gebeurt.»

- Wat onderschatten experts dan met name?

KOBO «Deze jongeren hebben een totaal gebrek aan zelfvertrouwen. Bijna iedereen met migratieroots gaat ervan uit: niemand wil mij, ik ben nergens welkom. Dat zit er diep in. Je hebt jongens en meisjes die elke dag moeten lezen hoe rot hun religie is en hoe rot hun achtergrond. Of ze actualiteit intensief consumeren of er nooit mee in contact komen, ze weten hun hele leven: je bent verdacht, je bent slecht, je bent een probleem in de samenleving, niemand wil u. De meeste van die boodschappen zijn impliciet, het hoofddoekendebat en debatten over migratie en integratie bijvoorbeeld. Uw gemiddelde Fatima, Mohammed, Ahmad heeft een andere kijk op nieuwsmedia dan uw gemiddelde Sofie, Peter en Annemarie. Ze zijn niet anders gewend dan zich iedere dag te moeten verdedigen.»

- Daar is de afgelopen jaren veel aandacht voor geweest. Heeft dat dan niets verbeterd?

KOBO «Neen, absoluut niet. De initiatieven die er voor deze jongeren zijn houden hen even van de straat. Maar je neemt hen niet serieus met een pizza-avond. Sociale opwaartse mobiliteit faciliteer je maar op één manier: door arbeidsmarktonderwijs. Niet met PlayStation en voetbal. Ik ben daardoor geobsedeerd, daarom ben ik begonnen met ASATT. Ik wil die jongens en meisjes opportuniteiten geven. We brengen hen in contact met de grootste namen, een netwerk opbouwen is nieuw voor hen. Ik wil alleen de CEO, de voorzitter van de raad van bestuur, de eurocommissaris, de generaal, de ambassadeur, de minister. Onder die lat gaan wij niet. We tonen ze elke dag: de absolute top van deze samenleving maakt tijd voor u.»

- Waar zitten die opportuniteiten?

KOBO «Drie zaken in België stemmen me gunstig. Er is veel goodwill in het bedrijfsleven, we leven in een welvarende regio met veel jobkansen en er is veel jong, divers, onontgonnen talent. We slagen er niet in die drie te connecteren. Iedereen blijft in zijn kot. Er is geen strategie bij bedrijven, ze wachten op toeval.»

- Een gebrek aan diversiteit is meestal geen kwade opzet, maar een gebrek aan aandacht, stelt u in uw boek. Klassieke jobadvertenties zijn passé, bedrijven moeten nieuw talent op Instagram en TikTok vinden.

KOBO «Ik hoor al tien jaar lang: we vinden ze niet. Altijd op zo’n onheilspellende manier, alsof het een groot intrige is. Dan sta ik op, loop ik naar het raam en zeg: ‘Kom eens, kijk eens.’ Stilte, altijd stilte. Al vijftien jaar lang hoor ik in die ivoren torens van bedrijven in fucking hartje Antwerpen of Brussel: we vinden ze niet. Dat is hetzelfde als dat ik in de Sahara rondloop en zeg: ik vind geen zand. Ik vind het een fenomenale prestatie om een bedrijf van schaal te zijn in twee van de meest diverse steden van de wereld en ik neem de lift in uw bedrijf en op elke afdeling: niks, niks, niks.»

- Diversiteit is toch geen vinkje om te halen, dat hangt toch onlosmakelijk vast met een kwalitatief bedrijf willen zijn anno 2023? Universiteiten zitten vol met divers talent.

KOBO «Dat is niet de reflex die de meeste mensen maken. Kijk naar uw krant. Van De Morgen kun je perfect objectief zeggen: hier is een krant die al 30 jaar aan de juiste kant van het debat staat en wakker ligt van de diverse samenleving. En dan open je de deur op de redactie en zie je nul diversiteit. Snap je het verschil? Als een progressieve krant er al niet in slaagt, hoe kunnen we dat dan van conservatieve bedrijven verwachten, van een groep die het niets uitmaakt of het probleem niet herkent?»

- De nieuwe generatie accepteert dit niet meer, stelt u. Is dat hoopvol voor de komende tien jaar?

KOBO «Een mooi voorbeeld vanuit uw huis. VTM communiceerde in 2021 het nieuwe tv-seizoen. Op het dak van DPG stonden dertig VTM-gezichten, dertig witte mensen uit alle tv-programma’s. Gen Z ging los op de socials. Die generatie zegt: ik zit hier op een plek met 500 man personeel en de enige diversiteit is in de kantine of de kuisploeg:‘It doesn’t vibe with me.’ Maar dit probleem lost zichzelf niet op, want er is een groot verschil met who decides and who works. De top van een bedrijf is vaak wit, grijs, 55+. Die zijn nog altijd aan het zuchten dat ze een vrouw in een panel moeten zetten, of in hun raad van bestuur.»

- U houdt niet alleen bedrijven een spiegel voor, maar ook jongeren met een migratieachtergrond. Voor zelfmedelijden is bij u geen plaats. ‘Grijp de kansen, want ze zijn er. Kom niet af met die bullshit dat het hier moeilijk is’, stelt u.

KOBO «Het probleem met deze jongens en meisjes, hoe briljant ze ook zijn, is: ze gaan er allemaal van uit dat niemand hen wil. Als we dan koffiedrinken, vraag ik een beetje door. Het verhaal is altijd hetzelfde: ‘Ik vind geen job, geen stage, niemand wil mij.’ Als ik dan doorvraag, blijkt bij 80 procent dat ze niks hebben geprobeerd. It’s a big bad war. Ik ken het. Maar klagen over racisme en discriminatie gaat u niets vooruithelpen. Doe uw Twitter- en Instagram-posts, ga naar die betogingen en zet kwesties op de kaart, maar neem je leven in handen. Wat je nodig hebt is ambitie, zelfredzaamheid en ondernemerschap. Nobody is going to save you.»

- Maar u stelt tegelijkertijd wel dat ze vaak een zwaar rugtasje meesjouwen.

KOBO «Er zitten veel trauma’s. De backoffice van uw gemiddelde jongedame of jongeheer met migratieroots gaat bijna nooit zijn wat je denkt. Ik ben zelf die persoon lang geweest. Heel presentabel, vlotte babbel, aan het werken op een mooie plek. Maar achter die voordeur zit chaos. Ik hoor tragische verhalen: Jongeren die een heel gezin onderhouden, zware schulden hebben, thuis nog vertaler zijn en mee gaan naar ziekenhuisafspraken van hun ouders. Veel issues die een modale middenklasser niet heeft. Daar is de samenleving niet op ingespeeld.»

- U krijgt vaak berichten van jongeren die zich bij u melden vanaf de werkvloer, waar ze zich een buitenbeentje voelen. Wat zegt u tegen hen?

KOBO «Ik vertrek vanuit een bepaalde realiteitszin die niet voor uw gemiddelde lezer hetzelfde zou zijn. Onze profielen hebben niet dezelfde luxe als uw Sofie en Peter. Neen, ze moeten bedenken hoe dat op hun cv overkomt als ze veranderen van job, en hebben financieel ook niet de luxe om te stoppen. Ik probeer te kijken hoe ernstig het is en hoeveel zo’n persoon aankan.»

«Van mij zou je verwachten dat ik adviseer: ga gewoon iets anders doen. Maar dat is gesproken vanuit een positie van privilege. Als het slechts een paar opmerkingen over religie zijn, heb ik de neiging om te zeggen: oh, is het dat maar. Dat is een verkeerde reactie, maar sorry, een racistische opmerking is gewoon standaard. Van micro-agressie zeg ik: take it, het is Vlaanderen, dat gaat niet veranderen. Het is nu eenmaal vechten om tot de middenklasse te geraken. Als het ernstig is, ga ik met hen op zoek naar een nieuwe job.»

«Mijn boodschap is: we zijn al dertig jaar de discussie aan het voeren, er verandert niks. Hier zitten de opportuniteiten en dit is wat je zelf kunt doen om vooruit te komen in het leven. Ik kom zelf uit een activistisch milieu, het is alleen maar klagen. Maar vroeg of laat moeten de rekeningen betaald worden. We moeten een middenklasse creëren, en niet in de marge een debat gaan voeren over discriminatie. We zoeken naar verontwaardiging. Guys, we krijgen deze shit nog niet opgelost, waarom maken we ons druk om K3 die in hun film een Egyptisch pakje draagt?

- U ligt daar niet wakker van?

«De arbeidsmarkt en onderwijs, daar lig ik wakker van. Maar wat K3 draagt of dat iemand misgenderd is… (valt even stil) Ik heb empathie voor iedereens gevoelens, maar het wordt elk jaar meer niche. Er gaat veel energie naar die woede en verontwaardiging. Dat is perfect voor de handvol racisten in de samenleving, die horen graag meer over alle crazy dingen waar links zich druk om maakt. Want het houdt de aandacht af van de echte problemen. De samenleving verandert amper op armoede, uitsluiting, discriminatie en achterstelling. Why the fuck zou ik me druk maken over iemand die een lezing geeft, of wat iemand draagt?»

(DM)