na het politieke werkjaar
‘Ze heeft Jambon verraden’: de Vlaamse ministers beoordeeld door drie Wetstraat-watchers
Hoe hebben ze dit werkjaar gepresteerd, de Vlaamse ministers? Drie Wetstraat-watchers (Linda De Win, Bart Eeckhout en Carl Devos) gingen in discussie over het negental: ‘Is dat niet wat hard, Bart’? Onze politieke redactie velde daarna een eigen eindoordeel.
Niet geschikt voor de job - en de omstandigheden hielpen ook niet
Bart Eeckhout (politiek commentator De Morgen): «Is Jambon een miscast?»
Linda De Win (ex-Villa Politica): «Het enige antwoord is ‘ja’.»
Carl Devos (professor politicologie aan de UGent): «Inderdaad.»
De Win: «Jambon heeft wel het excuus dat hij amper het regeerakkoord mee heeft onderhandeld. Tot een paar weken voor de eedaflegging wist hij niet eens dat hij minister-president zou worden.»
«Ik zie hem nog staan, vóór corona, bij zijn eerste Septemberverklaring in 2019: alles zou anders worden. N-VA zei dat al voor de tweede keer, want Geert Bourgeois (de voorganger van Jambon, TP/SK) ging Vlaanderen ook compleet veranderen. Veel heb ik daar nog altijd niet van gemerkt.»
Eeckhout: «Plus est en nous, zei hij nochtans tijdens die eerste Septemberverklaring...»
Devos: «‘Sterke Jan’ was in de federale regering na de terreuraanslagen een succesvol crisismanager. En hij moest het beter doen dan Bourgeois. Die was een degelijk bestuurder, maar hij gaf de Vlaamse regering geen extra glans. Die arme Jan Jambon kon zeer moeilijk aan die dubbele verwachting voldoen.»
De Win: «Die ‘arme Jan Jambon’... Je bent te mild, Carl.»
Devos (onverstoorbaar): «Jambon I is een voortzetting van de coalitie van Bourgeois, maar toch was er geen vlotte overgang. In zijn regering zat het meteen scheef tussen Open Vld en N-VA. Tijdens corona kwam daar een existentiële vraag bovenop: moest Jambon zich in het Overlegcomité constructief opstellen of moest hij er met de Vlaamse vlag zwaaien? Samengevat: hij is er niet geschikt voor én hij had de omstandigheden tegen.»
Eeckhout: «In De Tijd zei N-VA-voorzitter Bart De Wever: ‘De minister-president zaagt dikke planken, maar de fijne afwerking is niet zijn ding.’ Die desavouering is toch ongezien? Jambon lijkt het ook zelf te hebben opgegeven.»
Devos: «Je ziet aan elke beweging dat hij weet dat het stopt in 2024. Ook zijn partij fluistert nu al, halfweg de legislatuur, dat niet hij, maar Zuhal Demir de volgende minister-president wordt. Zeer uitzonderlijk allemaal.»
Eeckhout: «Hij blijkt bovendien een politicus uit de vorige eeuw. De man probeert voor de ploeg te spelen, maar zijn prominentste regeringslid – Demir – gaat in tegen de consensus die hij probeert te bewaken. Zij was de junior-minister, maar ze heeft hem overvleugeld. Mocht hij genoeg ampleur hebben, dan was dat nooit gebeurd.»
De Win: «Mag ik nog iets positiefs zeggen? Ik gun hem wel de eer voor het stikstofakkoord en de bouwshift.»
Devos: «Bourgeois, die beschouwd wordt als een betere bestuurder, heeft die akkoorden niet kunnen sluiten.»
De Win: «Jambon zat wel in Davos tijdens het debat over het stikstofakkoord. Dat kun je niet maken: hij wil enkel de bestuurder zijn, verheven boven alle conflicten. Maar een minister-president moet zich in het parlement durven te verantwoorden.»
Devos: «Hij heeft zijn viceminister-presidenten toen uitgestuurd om het op te lossen.»
Eeckhout: «Dat fijne spel tussen parlement en regering, daar geeft hij weinig om. Eigenlijk heeft De Wever gelijk: hij managet de afwikkeling van een akkoord niet goed. Echt de antipode van Elio Di Rupo. Zijn ministers werden hoorndol van hem omdat hij elke voetnoot zelf wilde kennen.»
Devos: «Ik hoor wel dat hij voor de bouwshift en het stikstofakkoord op de details zat. Vier boerderijen hebben daar de boel doen keren. Daarna is het hem helemaal ontglipt.»
Eeckhout: «Toch vraag ik me af of de details hem eigenlijk interesseren. Bij zijn bevoegdheid ‘cultuur’ zie je hetzelfde. Het is een anekdote, maar ik hoorde dat hij bij de uitreiking van filmprijzen de winnaar al had verklapt voor de enveloppe openging. Pijnlijk toch? Hij beschouwt cultuur als een hobby, hij is een operaliefhebber...»
De Win: «Dat is een beetje hard. Maar ik vraag me toch af of N-VA per se cultuur wilde om het niet aan de linkse culturo’s over te laten.»
Eeckhout: «Ja, N-VA wilde bewijzen: wij kunnen dat ook. Wie cultuur beheert, kan de Vlaamse identiteit mee vorm geven. Maar hij presteert zwak op dat departement. De grote schok van de karige subsidies moet bovendien nog komen.»
De Win: «Dat minister-presidentschap zat van bij het begin gewrongen. Weet je nog hoe hij begon, met die uitspraak ‘da gade gij nie bepalen’? Dat was echt fout.»
Eeckhout: «Hij heeft nogal de neiging om het verkeerde te zeggen.»
Devos: «Vergelijk hem met Alexander De Croo. Die kan een parlement echt meeslepen. Of Charles Michel. Bij hem wist je exact wanneer het applaus zou uitbreken. Een regeringsleider moet een tribunespeler zijn, maar dat ligt niet in Jambons aard.»
‘Ze heeft Jambon verraden’
Devos: «Welke Hilde? De oude of de nieuwe?»
Eeckhout: «Laten we beginnen met de oude! Het zijn harde woorden, maar Crevits heeft Jambon verraden. Zij heeft protesterende landbouwers aangeraden bezwaar aan te tekenen tegen het stikstofakkoord dat ze zelf ondertekende.»
De Win: (heel stil) «Is dat niet typisch voor tsjeven? Oei, kan dat uit het artikel? (algemeen gelach) Ik vind dat je overdrijft, Bart. Ze blijft toch achter het akkoord staan?»
Devos: «Ze hinkt op twee benen. Ze toonde zich loyaal aan het stikstofakkoord – ze heeft bevestigd in het parlement dat er niks fundamenteels aan zal wijzigen – en wilde het protest kanaliseren via dat openbaar onderzoek. Vergeet niet onder welke immense druk cd&v moet leven.»
De Win: «Ze komt uit West-Vlaanderen, waar de boeren enorm sterk staan. Ze heeft al gezegd dat dit het moeilijkste is wat ze ooit gedaan heeft.»
Devos: «Maak het eens mee dat er een familie voor je staat met drie generaties boeren die hun boerderij moeten opdoeken. De landbouwers spelen ook een bepalende rol in het culturele en politieke ecosysteem van landelijk Vlaanderen. Trek die boerderijen weg en veel mensen zullen zich verweesd voelen. Haar begrip voor de boeren matcht ook perfect met het nabijheidsdiscours van cd&v. Ze kan dit not without a fight opgeven.»
Eeckhout: «Volledig mee eens. Voor N-VA kan dit ook een probleem zijn, wat Zuhal Demir onderkent.»
De Win: «Jullie maken er te veel een plattelandsidylle van. Waarom zegt Crevits niet gewoon tegen die boeren: we hebben geen keuze, we moeten dit doen van Europa?
Devos: «Geen enkele minister durft de koude waarheid te zeggen. Ook N-VA niet.»
De Win: «Vergeet niet: ze was ook minister van Werk. De jobbonus heeft ze binnengehaald, maar die werkzaamheidsgraad van 80 procent, dat zal niet lukken. Daar schuift ze de verantwoordelijkheid mijns inziens te veel af op de federale regering. Als minister van Werk had ze te weinig smoel. Of ben ik nu te hard?»
Devos: «Ze heeft de pech dat de werkzaamheidsgraad op 76 procent zit. Die last miles tot 80 procent zijn de lastigste. En de samenwerking met de federale regering loopt, los van haar akkoord met Frank Vandenbroucke, echt heel stroef. Wat mij meer stoort, is de VDAB.»
De Win: «Die dienst valt volledig onder haar controle en functioneert slecht.»
Devos: «Crevits is wel een vakvrouw...»
Eeckhout: «De zeven sloten waarin Wouter Beke tegelijk liep, zal zij weten te ontwijken.»
De Win: «Net na haar aanstelling als welzijnsminister doken er weer problemen op in enkele crèches. Meteen schoot ze in actie. Intussen zijn er zelfs enkele gesloten.»
Devos: «Crevits staat nu voor een strijd die ze nog nooit heeft moeten voeren. Ze had altijd bevoegdheden met voldoende geld. Nu niet. Ze gaat in haar eigen departement geld moeten vinden om – denk aan de beperkte indexatie van de kinderbijslag of de vele zorgnoden – aan alle vragen te voldoen.»
Eeckhout: «Cd&v heeft fouten gemaakt in het Vlaams regeerakkoord die heel tastbaar zijn voor gezinnen. Daar is zij eveneens verantwoordelijk voor.»
Niet meer dan een schepen van Wegenwerken
Devos (cynisch): «Een minister met enorm veel verwezenlijkingen. Op iedere werf op onze Vlaamse wegen is ze te vinden!»
Eeckhout: «Als dat de maatstaf is, wordt het ministerschap een schepenambt. De publieke opinie oordeelt streng over Beke tijdens de coronacrisis, dus moet ze ook streng zijn voor de stijging van de verkeersongevallen onder Lydia Peeters. De minister zat natuurlijk niet zelf in al die auto’s, maar er is een groot gebrek aan urgentie om de verkeersveiligheid te verhogen.»
De Win: «Vergeet niet dat ze eigenlijk minister geworden is omdat Gwendolyn Rutten (toenmalig Open Vld-voorzitter, TP/SK) niet wilde. Toen moest er iemand in Limburg gevonden worden.»
Devos: «Het departement Mobiliteit heeft haar voorgangers – denk aan Hilde Crevits en Ben Weyts – vaak electoraal succes opgeleverd. Voorlopig slaagt zij daar niet in. Waar is de modal shift die er moest komen? Wanneer nemen we afscheid van Koning Auto? De files zijn helemaal terug, de verkeersdoden stijgen en talloze infrastructuurwerken kampen met ontspoorde begrotingen. Zelfs bij Open Vld wordt gezegd: Peeters rendeert niet.»
De Win: «Door corona namen heel veel mensen het openbaar vervoer niet meer. Wat heeft ze eigenlijk al gedaan om die terug te halen? Bij De Lijn loopt het evenmin van een leien dakje. Ze heeft eventjes lef getoond en geopperd dat rekeningrijden misschien toch geen slecht idee is – maar dat heeft ze dan meteen weer ingeslikt.»
Devos: «Nog een misser: het heeft ontzettend lang geduurd voor ze een oplossing had voor de leerlingen uit het buitengewoon onderwijs die acht uur per dag op de schoolbus zaten. We hebben het hier over een groep relatief zwakke mensen. Het is toch waanzinnig dat die kinderen nu nog steeds zo lang onderweg zijn?»
‘De vijfjescultuur van het onderwijs’
De Win: «Bourgeois (N-VA) klaagde in de vorige regering al over de ‘zesjescultuur’...»
Eeckhout: «... en het is een vijfjescultuur geworden. Al is dat niet allemaal de schuld van deze minister. Stop de persen: de commentator van De Morgen zegt dat Weyts niet alle schuld treft! We mogen hem wel aanrekenen dat hij en zijn partij het lerarentekort totaal onderschat hebben.»
Devos: «Niemand heeft het de voorbije twintig jaar nodig gevonden om er iets aan te doen.»
Eeckhout: «Het lerarentekort werd gewoon niet als een prioriteit gezien. De onderwijskwaliteit was dat wel: N-VA zou orde op zaken stellen en het Vlaamse onderwijs redden. De partij dacht: als we ons verzetten tegen de pretpedagogen, zal het probleem wel opgelost raken. Het bleek toch iets complexer dan dat.»
De Win: «Weyts krijgt de tanker niet gekeerd, dat klopt. Maar dat ligt niet alleen aan hem.»
Devos: «Hij is de minister van de deelakkoorden en de proefprojecten. Op zich is dat niet slecht: in zo’n teer weefsel als onderwijs moet je niet met een bot mes tekeergaan. Maar de toestand is acuut. Eigenlijk is daar allemaal geen tijd voor.»
De Win: «Toch nog iets positiefs: Weyts heeft het fenomeen van de eeuwige student teruggeschroefd. En tijdens de coronacrisis vocht hij hard om het onderwijs open te houden – weliswaar soms tegen beter weten in. Onbegrijpelijk is wel dat hij nooit werk maakte van een echt ventilatiebeleid in de scholen. Wat was daar nu zo moeilijk aan?»
Devos: «De problemen op onderwijs zijn slecht nieuws voor N-VA. Onderwijs is sinds 1988 een Vlaamse bevoegdheid, maar je kan niet zeggen dat dit departement uitstekend bestierd is. Integendeel: het valt geweldig tegen. Dat is de dikke merde van het hele Vlaamse beleidsniveau: veel zit al twintig jaar vast. Mobiliteit, onderwijs, klimaat, vervuiling, inburgering: je vraagt je af waarom we die staatshervormingen eigenlijk nodig hadden.»
Te veel tikjes tegen zijn knieën
De Win: «Waar zitten in godsnaam de liberalen in deze regering? Waar is Somers?»
Devos: «Hij kroonde zichzelf van meet af aan tot minister van Samenleven en kwam als minister van Lokale Besturen met een lokaal klimaatplan. Daarna deemsterde hij snel weg.
«Die Vlaamse regio’s die hij uittekende, zijn wel een goede zaak. Het is weliswaar weer op z’n Vlaams geregeld, maar er zit nu toch een zekere lijn in die wirwar van intercommunales en whatever-zones. Met zijn politieke hervorming – denk aan de half rechtstreekse verkiezing van de burgemeester – gaat hij evenwel de geschiedenis van Vlaanderen niet herschrijven. Al kan de afschaffing van de opkomstplicht op termijn wel een serieuze impact hebben.»
De Win: «Op Integratie heeft hij goed gepresteerd: de rust bij het Agentschap Integratie en Inburgering is terug. Maar, vraag ik mij af, waarom is hij niet meer bezig met onze superdiverse bevolking? Ja, er zijn de praktijktests, maar die mogen niet eens zo heten. Er hangen ook geen sancties aan vast.»
Eeckhout: «Hij was het koekoeksei in die regering, die eigenlijk te rechts is voor het beleid waar hij voor staat. Hij moest een vooruitstrevend eiland zijn in die centrumrechtse coalitie. Maar die ambitie kreeg een flinke tik tegen de knieën door de ontwikkelingen rond Sihame El Kaouakibi. Er zijn te veel pijnlijke beelden van hen samen. En Somers’ idee van samenleven wordt geassocieerd met wat zij deed. Dat bleek achteraf vooral een manier om zelf rijk te worden.»
Devos: «Hield hij zich bewust schuil na haar val? Het lijkt er toch op.»
De Win: «Somers sleept ook het dossier van de mislukte fusie tussen Mechelen en Boortmeerbeek mee. Eigenlijk had hij zich daar niet mee mogen bemoeien.»
Eeckhout: «De Wever voert een gelijkaardige operatie uit met Borsbeek, eveneens een licht vijandige overname. Somers dacht misschien: als De Wever dat mag, dan ik ook.» (lacht)
Devos: «Wat hij gedaan heeft – terwijl hij aan de knoppen zit van de Vlaamse regelgeving én titelvoerend burgemeester is van Mechelen – is echt niet oké. Somers kreeg dan ook een reprimande van de Vlaamse ombudsman. Het is toch behoorlijk ambetant wanneer een minister op zijn eigen domein teruggefloten wordt. En een toonbeeld van politieke vernieuwing en burgerinspraak was dat ook niet meteen.»
Minister met twee gezichten
Eeckhout: «Of ze de volgende minister-president wordt? Mensen zoals wij horen daar een half zinnetje over en kunnen daar een urenlange analyse over maken.»
Devos: «Maar wat weten wij daar eigenlijk van?» (lacht)
De Win: «Ze heeft zich toch maar mooi op de kaart gezet met twee departementen waar ze niks mee had. Soms is ze te onstuimig – of té activistisch – in haar strijd tegen PFOS, de megastallen en de Boerenbond, maar was ze dat niet, dan gebeurde er wellicht niks. Haar verzet tegen de gascentrales, daar heb ik wel een dubbel gevoel bij.»
Devos: «Helemaal mee eens. Er is twijfel: is ze echt tegen die centrales omwille van hun hoge uitstoot? Of wil ze de federale regering koeioneren? Bij N-VA hoor ik wel: Engie heeft een nieuwe aanvraag voor een vergunning ingediend voor de gascentrale in Vilvoorde. Die nieuwe centrale zal veel minder stikstof uitstoten. Lukt dat, dan zal ik zeggen: well done, Zuhal.»
De Win: «Haar klimaatambities moeten wel hoger liggen. Ze houdt die bescheiden omdat ze weet dat de mensen zullen moeten investeren in allerlei zaken waar ze het nut niet van inzien. Daar geeft ze het eigenlijk al op voorhand op. De eisen voor renovaties bijvoorbeeld, die liggen toch veel te laag?»
Eeckhout: «Klopt als een bus. Ze is een minister met twee gezichten. Zo overtuigd als ze is dat ze geen gascentrale kan zetten omdat dat negatief is voor het klimaat – waar ze een punt heeft –, zo terughoudend is ze om gezinnen te beschermen tegen de klimaatverandering die er hoe dan ook aan komt. Met haar strijd tegen stikstof gaat ze volgens mij wel in tegen haar eigen electoraat. Plat gezegd, veel van haar kiezers denken: moeten we boerderijen sluiten voor een paar braamstruiken?
Devos: «Ze gedraagt zich als halve outsider in die Vlaamse regering – waarbij ze gemakshalve vergeet dat haar partij sinds juli 2004 mee bestuurt. Maar inderdaad, al haar shitdossiers zijn mee de erfenis van vorige regeringen. Stikstof, PFOS, bouwshift, wateroverlast, de terugdraaiende tellers: ze pakt dat wel aan met een Sturm und Drang. Waarmee ze haar coalitiepartners én soms zelfs haar partijgenoten verontrust. Om minister-president te worden, moet je wel bruggen bouwen naar je coalitiepartners. (fijntjes) Daar zal deze legislatuur geen geweldige investering in blijken.»
De Win: «Ventilus pakt ze wel goed aan. Ze stelde een intendant aan, ze praatte met de omwonenden, ze neemt veel tijd om te beslissen.»
Devos: «Daar ben ik het niet mee eens. Ze wordt voorgesteld als iemand die eerst handelt en dan het verhaal verzint om dat te dekken. Volgens mij klopt dat niet: ze is veel beredeneerder dan ze zelf doet uitschijnen.
«Kijk naar haar aanpak van Ventilus. Ongetwijfeld heeft ze vanuit Antwerpen, met de ervaring van Oosterweel, de raad gekregen: neem de omwonenden mee in je verhaal. Die burgerbewegingen rond Ventilus – ik ken daar wat mensen – zeggen vlakaf: wij hebben fondsen om jaren te procederen. Bovendien is West-Vlaanderen het zorgenkind van N-VA: ze scoren daar nu al slecht én hun Vlaamse kopstuk, Wilfried Vandaele, stopt ermee.»
‘Delivert’ voor zijn partij
Eeckhout: «Hij geeft duidelijk een rechts-conservatieve invulling aan het sociale woonbeleid. De wachtlijsten voor sociale woningen perkt hij in door minder mensen recht te geven op zo’n woning. Zo komt hij tegemoet aan de klachten van heel wat Vlamingen: velen hebben niet graag sociale woningen in hun buurt. Diependaele ‘delivert’ dus voor zijn partij.»
Devos: «Een stille werker. Wordt wat onderschat. Voor de begroting gebruikt hij ook de klassieke truc – hij houdt grote investeringen erbuiten – maar goed, dat doet iedereen. Hij houdt zijn boekhouding in vergelijking met andere overheden wel relatief op orde.»
De Win: «Hij heeft toch enkele fiscale hervormingen doorgevoerd, zoals de afschaffing van de woonbonus en de verlaagde registratierechten.»
Devos: «En hij geeft elke uitgave van de Vlaamse overheid momenteel een kritische screening. Daar win je geen enkele kiezer mee, maar het kan een belangrijke ingreep zijn om de Vlaamse uitgaven te rationaliseren.»
Eeckhout: «Hij stoot daar op de ader van de Vlaamse ziekte: er zijn te weinig middelen om de hoofdzaken op orde te zetten, terwijl elk departement met subsidies strooit. Voert hij die oefening eerlijk uit, dan gaan we nog wat meemaken.»
‘Benjamin Who?’
Devos: «Tja, die heeft weinig bevoegdheden om een verschil te maken. Ik heb op zijn website gespiekt naar wat hij zoal doet.»
De Win: «Ik had genoteerd dat...»
Eeckhout: «... hij mensen bij de VRT te vroeg op pensioen laat gaan?» (lachen alle drie luid)
De Win: «Bij de crisis rond Peter Claes heeft hij CEO Paul Lembrechts laten ontslaan, maar liep hij te veel aan het handje van de voorzitter van de raad van bestuur.»
Devos: «Daarna heeft hij die voorzitter (Luc Van den Brande, TP/SK) wel buitengesjot.»
Eeckhout: «Een minister van Media is een machteloos man. Hooguit kan hij voogd spelen over de VRT.»
De Win: «Hij heeft het besparingsplan voor de VRT toch goedgekeurd? Recent bleek ook uit het jaarverslag hoeveel sommige BV’s verdienen. In Nederland heb je de Balkenende-norm: wie door de staat betaald wordt, mag geen hoger loon dan de premier hebben. Zou Dalle dat hier niet kunnen lanceren?»
Eeckhout: «Hij heeft in de coronacrisis wel de stem van de jongeren laten horen.»
De Win: «Dat klopt! Maar voor de meeste mensen is hij toch ‘Benjamin Who?’»
Devos: «Dalle is heel clever. De man die de fijne kneepjes van de financieringswet kent. De Thomas Dermine van cd&v. Maar hij haalt uit zijn beperkte bevoegdheden ook niet wat er in zit. Onlangs liet hij wel trots weten dat de Brusselnorm behouden blijft; er gaat weer een miljard van Vlaanderen naar de hoofdstad. Helaas denken veel Vlamingen dan: shit, dat is een miljard te veel.»
Een gevaar voor de cohesie
Eeckhout: «Cd&v heeft een minister gekozen die de problemen van de Vlaamse regering eerder zal uitdiepen dan oplossen. En ik zeg dat met alle respect voor hem. Hij komt uit een rode stikstofzone, heeft een netwerk in de Boerenbond en zit in de kieskring van Zuhal Demir. De partij geeft daarmee aan dat ze de strijd om het stikstof wil aangaan.»
Devos: «Hij is ook burgemeester en Vlaams Parlementslid. Voor de interne partijbelangen is hij dus goed gecast, voor de cohesie in de Vlaamse regering is hij gevaarlijk. Maar dat deert cd&v precies niet: die partij probeert wanhopig alle gaten te dichten waardoor de kiezers weglekken. Er komt bovendien nog veel shit op de landbouwsector af met het nieuwe mestactieplan en enkele dwingende uitspraken van Europa.»
De Win: «In het Vlaams Parlement heb ik hem nooit opgemerkt, al komt dat allicht ook door corona. Maar hij gaat niet de grote stemmentrekker zijn; Kinrooi is een hele kleine gemeente.»
Eeckhout: «Let op, hij komt uit een familie van stemmentrekkers.»
(DM)
