Zeg, hoe staat het er ondertussen voor met dat coronavaccin?

Op tientallen plekken in de wereld wordt koortsachtig gewerkt aan een coronavaccin. Hoe goed gaat dat ons straks beschermen? Is het veilig? En wanneer is het er? Negen vragen en antwoorden over hét vaccin.

1. Weten we al zeker dat er een vaccin komt dat werkt?

“Nee, dat weten we nog niet,” tempert Leonoor Wijnans, senior beoordelaar en vaccinexpert bij het Nederlandse College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), de verwachtingen. Van de meer dan tweehonderd vaccins die wereldwijd worden ontwikkeld, zijn er nu vijf in fase 3, waarbij op grote groepen mensen wordt getest. “Wat we van die vaccins weten is dat ons afweersysteem er een reactie op geeft en wat de bijwerkingen zijn. Maar we weten nog niet hoe goed de vaccins gaan werken, bijvoorbeeld bij risicogroepen, of hoelang ze werken. Ook moeten we meer inzicht krijgen in de veiligheid.”

Bij de fase-3-tests, die aan de gang zijn in landen als Brazilië, Zuid-Afrika en de VS, krijgt een grote groep mensen het vaccin toegediend en een andere groep een placebo (een niet werkzaam middel). Uiteindelijk moeten genoeg mensen uit beide groepen het virus oplopen om te zien of het werkt, en hoe precies. Hoelang dat duurt, ligt aan de hevigheid waarin het virus woedt in de testregio’s. Wijnans: “Pas als de resultaten van fase 3 beschikbaar zijn, kunnen we iets zinnigs zeggen.”

2. Hoeveel bescherming zal een vaccin straks bieden?

De heilige graal voor vaccinmakers is een middel ontwikkelen dat volledige immuniteit geeft. “Dat betekent,” zegt moleculair viroloog Marjolein Kikkert van het LUMC in Leiden, “dat er geen virusgroei meer is in het lichaam, dat je geen ziektesymptomen meer hebt en je geen andere mensen kunt besmetten.”

Bij coronavirussen is het volgens Kikkert relatief eenvoudig om een vaccin te ontwikkelen dat ‘in elk geval iets van bescherming’ geeft. “Maar het is zeer de vraag of we op zo’n korte termijn in de buurt komen van die totale immuniteit.”

Dat denkt Leonoor Wijnans (CBG) ook. “Het lijkt mij heel hoog gegrepen. We zien dat een natuurlijke corona-infectie bij mensen met milde klachten leidt tot een beperkte opbouw van antistoffen in het afweersysteem. Het kan zijn dat een vaccin het beter doet, maar het is lang niet zeker.”

De meest realistische verwachting is misschien wel dat er een vaccin ontwikkeld wordt dat heftige ziekteverschijnselen bij een deel van de gevaccineerden afzwakt.

3. Hoelang zijn we straks na vaccinatie beschermd?

Dat is moeilijk te zeggen, want er is nog niet eens een vaccin. Van andere coronavirussen is het bekend dat iemand die ziek is geweest na verloop van tijd zijn immuniteit weer verliest, zegt Kikkert. “Of dat ook bij een vaccin zo is, weten we niet. Je kunt de reactie van het lichaam op een virus niet zomaar vergelijken met de reactie op het vaccin.”

Toch is het goed mogelijk dat ook na vaccinatie de immuniteit weer daalt. Maar dat de antistoffen afnemen, betekent niet dat ons lichaam het virus volledig ‘vergeet’ en bij een volgende infectie weer net zo ziek wordt. Wijnans: “Het kan zo zijn dat het lichaam bij een tweede infectie zegt: ‘Hé, dit virus ken ik’, en heel snel zelf een enorm leger antilichamen produceert. Dat zou mogelijk voldoende kunnen zijn om een tweede infectie te stoppen.”

Hoelang een vaccin bescherming biedt, weten we waarschijnlijk nog niet als het ‘op de markt’ komt. Kikkert: “Dat wordt niet getest in de proeven die nu lopen, simpelweg omdat we de tijd niet hebben. Nu wordt onderzocht óf een vaccin werkt. Hoelang het werkt, dat ontdekken we later pas.”

4. Heeft iemand die op de intensive care heeft gelegen en is hersteld van corona, ook nog een vaccin nodig?

“Dat is de vraag,” zegt moleculair viroloog Kikkert. “Iemand die van de ic komt, is heus stevig immuun. Dus je mag verwachten dat hij in elk geval een tijd niet gevaccineerd zal hoeven worden. Hoelang, dat weten we nog niet precies.”

5. Klopt het dat ouderen moeilijker te beschermen zijn dan jongeren?

Kikkert: “Dat klopt. Natuurlijk is iedere oudere verschillend, maar gemiddeld zie je dat het lichaam slijt en het immuunsysteem ook. Dat maakt het moeilijker om ouderen immuun te krijgen tegen een ziekte. Het kan helpen om een vaccin bij ouderen meerdere malen toe te dienen, met een aantal weken ertussen.” Wijnans: “Of een hogere dosering.”

Wat als het vaccin dat straks als winnaar uit de bus komt alleen werkt bij jonge mensen? “Je kunt er dan voor kiezen om alleen die groep te vaccineren, of mensen die in de zorg werken,” beaamt Leonoor Wijnans. “Maar let op, zij zouden dan nog steeds het virus kunnen verspreiden, dat ligt echt aan de kwaliteit van het vaccin. Dus dan zou je de ouderen nog steeds niet beschermen.” Het ideaalplaatje is nog steeds dat ouderen (en andere kwetsbaren) straks als eersten in de rij komen. Zij waren het immers die dit voorjaar in groten getale in het ziekenhuis belandden, niet de jongeren.

6. Bevat een vaccin dat wordt goedgekeurd nog addertjes onder het gras?

Met een duur klinkend Engels woord noem je het enhancement: dat mensen die gevaccineerd zijn tegen een virus juist heftiger reageren op dat virus, en veel zieker worden. Uit het verleden is een aantal voorbeelden bekend, zegt Kikkert, zoals dengue (knokkelkoorts). “Maar mede daardoor hebben we behoorlijk veel informatie over waar je op kunt letten. We begrijpen dat steeds beter, waardoor we het redelijk uit kunnen sluiten.”

Toch blijft het een zorg, zegt CBG-beoordelaar Wijnans. “Het wordt tot nu toe heel goed gemonitord in alle vaccinstudies die we zien. Tot nu toe zijn er geen aanwijzingen dat het optreedt. Maar dat zegt niet alles, het stelt ons nog niet helemaal gerust. Als in de studies onder mensen die nu worden uitgevoerd, blijkt dat proefpersonen mét het vaccin vaker of heftiger ziek worden dan diegenen zonder het vaccin, dan worden de studies meteen stopgezet.”

Ook nadat een vaccin is goedgekeurd, zou het kunnen dat sommige mensen niet zo reageren op het middel als verwacht en gehoopt. Wijnans: “Er zijn altijd onzekerheden. Als miljoenen mensen een vaccin krijgen, kan het bij een paar mensen nog altijd verkeerd uitpakken. Mocht er aanleiding voor zijn, dan wordt er door gezondheidsautoriteiten meteen ingegrepen.”

7.Kan het virus muteren (veranderen), waardoor een vaccin waardeloos blijkt?
Wijnans: “Er zijn mutaties, dat is de natuur van virussen. Maar die lijken tot nu toe geen effect te hebben op de vaccins die ontwikkeld worden. Het griepvirus is wat dat betreft veel slordiger, dat verandert elk jaar zodanig dat er steeds een nieuw vaccin moet worden gemaakt. Dat lijkt bij Covid-19 minder snel nodig.”

8.Hoe weet ik zeker dat het vaccin straks veilig is?
We hebben het volgens kenners kleine risico van enhancement al benoemd. Maar als je bedenkt dat het ontwikkelen van een vaccin normaal gerust vijftien jaar duurt, waarom zou je een razendsnel gemaakt coronavaccin straks dan vertrouwen? Kikkert kan het zich wel voorstellen, dat mensen in elk geval kritisch zijn op een toekomstig vaccin. “Het gaat heel hard. Zo hard, dat je denkt: gebeurt het wel secuur genoeg? Maar ik blijf benadrukken: we hebben in Europa heel strenge regels. Daar valt echt niet op af te dingen. Aan al die regels moet worden voldaan, voordat een vaccin wordt toegelaten.”

Leonoor Wijnans is namens het CBG betrokken bij de beslissing of vaccins op de Europese markt worden toegelaten. “Ondanks de snelheid is het níet zo dat we lagere eisen stellen. De ontwikkelaars gaan sneller en wij proberen daarin als autoriteiten mee te denken. Maar onze beoordeling is hetzelfde, we doen géén concessies, geen enkele. We willen dezelfde studies hebben en die moeten worden uitgevoerd onder evenveel mensen. Ik snap dat mensen kritisch zijn. Dat zijn wij ook. Sterker: het is ons beroep.”

Straks, als de data er zijn, zullen autoriteiten als het CBG er transparant over zijn, belooft Wijnans. “Dan laten we alles zien: hoe goed werkt het, bij hoeveel procent van de mensen, wat zijn de bijwerkingen, wat de onzekerheden? Dan kan iedereen zijn of haar eigen afweging maken. Ik hoop dat mensen dan snappen waarom we een vaccin goedkeuren, en daarop durven vertrouwen. Nu is dat moeilijk, want er ís geen vaccin.”

9. Wanneer is er een vaccin?

De ontwikkelaars van het Oxford-vaccin hebben goede hoop dat zij nog dit jaar hun middel op de markt kunnen brengen. Eerder spraken zij zelfs over september of oktober. Maar volgens Leonoor Wijnans, die de verschillende vaccintrajecten in de wereld op de voet volgt, is dat echt te ambitieus. “De belangrijkste factor is de vraag wanneer er genoeg mensen in de onderzoeksgroepen besmet raken met het coronavirus, om te kijken of het vaccin werkt. Daarna moeten de resultaten worden beoordeeld en kunnen wij als autoriteiten beslissen of het vaccin wordt toegelaten op de Europese markt. Die beoordeling zullen wij natuurlijk zo snel mogelijk maken. Maar: wel heel zorgvuldig.” Dus of er dit jaar al een vaccin is? Het lijkt onwaarschijnlijk.

(AD)