Zeven jaar na Utøya: in de lik bij Anders Breivik: 'Het enige wat hem rest, is zijn tijd uitzitten'

Zondag 22 juli is het zeven jaar geleden dat Anders Breivik 77 slachtoffers maakte met zijn aanslagen in Oslo en op het eiland Utøya. Het verhaal van de overlevers wordt verteld in de film ‘Utøya – 22 juli’, die na de zomer bij ons uitkomt, dat van Breivik zelf komt later aan bod in een nieuwe film op Netflix.

Anders Breivik zit nu een gevangenisstraf uit van 21 jaar, die nog verlengd kan worden. Hij had de Noorse staat voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens gedaagd omdat zijn behandeling mensonterend zou zijn en zijn isolement gelijkstaat met marteling. Die klacht is op 23 juni afgewezen.

HUMO Is de zaak nu definitief van de baan?

Åsne Seierstad «Ja. Hij had dezelfde klacht al ingediend bij de rechtbank in Oslo. Toen heeft hij deels gewonnen, maar het Noorse Hooggerechtshof ging in beroep. Dat proces verloor hij, waarop hij op zijn beurt weer in beroep ging bij het Europees Hof. Daar heeft hij nu ook ongelijk gekregen, en daar stopt het. Het enige wat hem rest, is zijn tijd uitzitten.»

HUMO Hij zit 23 uur per dag alleen in zijn cel, één uur mag hij eruit.

Seierstad «Dat klopt. Maar zijn cel is geen klein kamertje, ze bestaat uit drie kamers: een slaapkamer met tv, een lees- en studeerkamer en een kamer met fitnesstoestellen, om het tekort aan beweging te compenseren. Hij probeert zich natuurlijk als slachtoffer voor te doen, maar hij is vooral een zeer gevaarlijke misdadiger, iemand die 77 mensen vermoord heeft. Zo’n gevangene zal men in België ook niet doorsnee behandelen.

»Tijdens zijn zogenaamd mensonterende behandeling krijgt hij veel aangeboden. Hij mag zoveel boeken hebben als hij wil. Hij mag een priester, een dokter en een psycholoog zien. Hij mag zelfs met sociale wetenschappers in discussie gaan, maar dat weigert hij, ‘want dat zullen wel cultuurmarxisten zijn.’ Ja, dan zoekt hij dat isolement toch zelf.»

HUMO Mag hij bezoek ontvangen?

Seierstad «Hij mag familie en vrienden zien, maar hij weigert dat bezoek omdat de gevangenisdirectie hem niet toelaat ook neonazi’s op bezoek te hebben. Dat is toch een onvoorstelbare eis? Natuurlijk wordt dat niet toegestaan. En zo zit hij ‘geïsoleerd’ en mag hij zogezegd niemand zien.

»Hij mag ook corresponderen per brief. Een tijdlang heeft hij een pennenvriendinnetje gehad, maar dat contact heeft hij afgebroken omdat ze niet meeging in zijn nationaalsocialisme.»

[LOGIN_SCREEN]

HUMO Aan de universiteit van Oslo staat hij ingeschreven als student politieke wetenschappen, hij volgt schriftelijke cursussen.

Seierstad «Ik denk dat hij daarmee gestopt is. In de rechtbank liet hij optekenen dat hij door zijn isolement mentaal niet fit genoeg is om die studies voort te zetten.»

HUMO In september 2015 dreigde hij ermee in hongerstaking te gaan tegen zijn behandeling.

Seierstad «Daar heeft de directie droog op gereageerd: ‘Je wil in hongerstaking? Goed, doe maar. Weigeren te eten is een mensenrecht.’ Hij krabbelde snel terug.»

HUMO Heeft hij e-mail?

Seierstad «Nee, hij moet schrijven met een tikmachine en al zijn brieven worden gelezen en gecensureerd.»

HUMO U hebt ook brieven van hem gekregen.

Seierstad «De eerste was drie jaar geleden. Soms staan er persoonlijke zaken in, maar vaak zijn het doorslagjes van zijn manifesten. Die stuurt hij op naar meerdere kranten, tv-zenders en journalisten. Heel vaak gaat het over zijn politieke partij, de NFP (Noorse Fascistische Partij, red.), een partij die alleen in zijn hoofd bestaat en die één lid telt.

»Niemand drukt één letter van die brieven af. Zo goed als niemand in de Noorse media spreekt nog over hem. Het nieuws over zijn zaak bij het Europees Hof kreeg in de Noorse kranten maar enkele alinea’s.»

HUMO Dat moet hem dwarszitten, de extreme narcist die altijd de schijnwerpers zoekt.

Seierstad «Daarom wilde hij al die processen voeren. Tijdens het proces over zijn aanslagen, in 2012, heeft hij enorm veel aandacht gekregen. Er kwam toen kritiek dat de media hem een platform en te veel aandacht gaven. Dat vond ik onterecht. Die man en zijn ideeën moest je tot op de draad uitzoeken. Maar na dat proces is de aandacht gestopt. Of hij nu één of honderd manifesten opstuurt, hij is geen nieuws meer. Dat is een wijze reactie van de media. De families van de slachtoffers krijgen hun zoon of dochter niet terug en moeten verder met hun leven. Hij krijgt zijn vrijheid niet terug en moet zijn celstraf uitzitten.»

HUMO Intussen veranderde hij zijn naam in Fjotolf Hansen.

Seierstad «Sinds vorig jaar heet hij zo. Fjotolf is een onbestaande voornaam en Hansen is een familienaam waarvan er duizenden zijn. Hij wilde van naam veranderen omdat mensen alleen maar vooroordelen hebben bij de naam Anders Breivik. Ik vind het een vreemd en onbegrijpelijk maneuver.»

HUMO Zijn eerste brief kreeg u op 12 november 2015, de dag voor de aanslagen in Parijs. U hebt toen een column geschreven over de gelijkenissen tussen de IS-terroristen en Breivik.

Seierstad «Breivik wilde een zuiver Noorwegen, zonder moslims. Maar wie viel hij aan? Progressieve jongeren van de Arbeiderspartij, die in een multiculturele samenleving geloven. IS zei dat de aanslagen een vergelding waren voor de Franse militaire betrokkenheid in Syrië, maar wie vielen ze aan? Jonge concertgangers en mensen nabij het voetbalstadion die naar de multiculturele Franse ploeg gingen kijken. Breivik wil een samenleving met een homogeen blank ras en een christelijke cultuur. IS wil een samenleving met alleen de islam als godsdienst. Allebei wilden ze tolerante nestbevuilers uit de weg ruimen, om hun gedachtengoed te laten triomferen. Dat is precies wat de nazi’s ook dachten: ‘Als wij een zuiver ras willen, moeten we ons ontdoen van al het vuil dat zich in de samenleving heeft opgehoopt.’»

Netflix

HUMO In februari ging de film ‘Utøya – 22 juli’ in première in Berlijn. Hij komt pas in het najaar naar de Belgische filmzalen, maar in Noorwegen was hij al te zien. Ik las al kritiek: ‘pure horror’ en ‘te weinig respect voor de families van de slachtoffers’.

Seierstad «Dat klopt niet. De reacties in Noorwegen waren overwegend positief. Ik vond ’m ook goed. De film focust op de overlevenden die zich probeerden te verstoppen tijdens de 72 minuten waarin Breivik kampeerders neerschoot. Verschillende overlevenden vonden de film ook goed. Hij is rauw en hartverscheurend, maar zij zeiden dat de werkelijkheid ‘nog veel erger was’.»

HUMO In het najaar zou er ook een film op Netflix komen, gebaseerd op uw boek ‘Eén van ons’.

Seierstad «Ja, ik heb ook geholpen bij de contacten met een aantal familieleden van de slachtoffers.»

HUMO Gaan echte familieleden en overlevenden een rol spelen in de film?

Seierstad «Nee, maar de rollen en de dialogen zijn wel gebaseerd op echte personen en hun getuigenissen. Zij hebben dus hun goedkeuring moeten geven voor het script.»

HUMO In ‘Utøya – 22 juli’ is Breivik slechts een schim, maar in de Netflix-film zal hij een hoofdrol spelen, want uw boek volgt zijn leven van toen hij een kind was tot aan de aanslagen. Gaan we hem dan ook op zijn boerderij bommen zien maken?

Seierstad «Dat zul je allemaal zien. En hoe hij zijn hele leven afgewezen werd, en uiteindelijk voor geweld kiest. Het wordt zeker een politieke film. Ik heb met de Britse regisseur Paul Greengrass gesproken, en ik heb vertrouwen in zijn aanpak.»

HUMO De zomerkampen voor jongeren van de Arbeiderspartij op Utøya zijn hervat in 2015. Sommige ouders vonden het toen kwetsend dat er opnieuw gekampeerd, gegeten en gefeest ging worden op dat zwaar beladen terrein.

Seierstad «Sommige jongeren wilden er al in 2012 opnieuw kampen organiseren, maar dat was zeker te vroeg. Ook 2015 was voor sommige familieleden nog te snel. Anderzijds is het begrijpelijk dat jonge mensen voortvarend zijn. En die zomerkampen bestaan al decennialang. Het zijn politieke kampen, met muziek en sport, maar vooral met politieke workshops. Als die kampen ophouden te bestaan, heeft Breivik gewonnen. Intussen zijn de plooien tussen de organisatoren en de families weer gladgestreken.

»De herinnering is ook nergens ver weg. Over de oude cafetaria werd een modern nieuw gebouw opgetrokken, waarin sommige relicten (kogelgaten in de muur, een piano waarachter sommigen zich verborgen, red.) bewaard gebleven zijn, en op het hoogste punt van het eiland staat een mooi herdenkingsmonument. Het eiland is nu een plaats die tot nadenken stemt, en zo is het goed.»