Zijn we voorbereid op gasschaarste? ‘Het is de vraag of alternatieven van de EU realistisch zijn’

Nu Rusland de gaskraan dichtdraait voor Polen en Bulgarije groeit de onrust in andere Europese landen. Hoe geraken we snel af van het Russische gas? ‘100 miljard kubieke meter gas vervangen doe je niet zomaar.’

“De gaskraan dichtdraaien naar Europese landen, dat had Rusland tot hiervoor nog niet gedaan. Eigenlijk kun je nu niks meer uitsluiten.” Professor Internationale Politiek Thijs Van de Graaf (UGent) kijkt, net als heel Europa, met verbazing naar de Russische beslissing om geen gas meer te leveren aan Polen en Bulgarije. Rusland stopte de gaslevering naar eigen zeggen omdat Polen en Bulgarije niet in roebels wilden betalen, zoals president Vladimir Poetin heeft geëist. Zowel de Poolse als de Bulgaarse regering reageerden geruststellend: ze hadden zich op dit moment voorbereid en komen niet direct in gasnood te zitten.

Ook België wordt door deze boycot niet geraakt in zijn gasvoorraad. Al kunnen we uiteraard wel geraakt worden door prijsstijgingen op de Europese gasmarkt. Woensdag schoot de gasprijs tijdelijk met 24 procent de hoogte in, al leek die later op de dag – mede door de eerder laconieke reacties uit Bulgarije en Polen – alweer te stabiliseren.

Waarschuwing

Toch is de gasboycot een duidelijke waarschuwing voor andere Europese landen die weigeren in roebels te betalen, zoals Duitsland. “Het zou deel kunnen uitmaken van de Russische verdeel- en heersstrategie”, zegt Van de Graaf. “Traditioneel stelt Duitsland zich gematigder op tegenover Rusland dan landen als Polen, die heel anti-Russisch zijn. Maar de jongste weken zie je dat Duitsland zich, onder andere met extra wapenleveringen en een olieboycot richting Rusland, zich ook harder opstelt. Maar waar een olieboycot van Rusland voor Duitsland nog verteerbaar is, weet Rusland ook dat Duitsland niet zomaar het Russische gas zou kunnen vervangen dat via Nord Stream het land instroomt.”

Dat Europa voor 40 procent van zijn gastoevoer afhankelijk is van Rusland, wordt met de dag problematischer. Want wat als een in het nauw gedreven Rusland zover gaat om de Nord Stream-pijpleiding stil te leggen, of de gaskraan naar de hele Europese Unie dicht te draaien? Om die reden verklaarde de Europese Commissie in maart om tegen eind dit jaar twee derde minder gas te importeren uit Rusland.

Maar is dat ook realistisch? “100 miljard kubieke meter gas vervangen, dat doe je niet zomaar”, zegt Van de Graaf. “Het is maar de vraag of we dat gaan halen.” Zo wil de EU de helft van de 100 miljard kubieke meter Russisch gas vervangen door lng, vloeibaar gas dat aangevoerd kan worden via schepen. Voor een deel daarvan kijken we naar de Amerikanen. Eind maart werd bekend dat de EU een akkoord heeft om dit jaar minimaal 15 miljard kubieke meter lng uit de Verenigde Staten te importeren.

Daarnaast kijkt de EU voor extra import naar landen uit het Midden-Oosten, zoals Qatar. Alleen is het nog lang niet zeker of Europa ook voldoende lng kan binnenhalen, want meestal is dat gas al verkocht aan andere landen onder langetermijncontracten. “Wat overblijft zijn de zogenaamde spot cargoes, de voorraden die niet onder langetermijncontracten verkocht zijn. Maar die werden sowieso al geleverd aan Europa”, zegt Van de Graaf.

Extra gasterminals

Op verschillende plekken in Europa worden nu extra gasterminals gebouwd om lng aan te voeren. “Maar wat je helaas niet in de hand hebt, is het aantal beschikbare lng-schepen”, zegt energie-expert Machiel Mulder (Rijksuniversiteit Groningen). “Europa opereert nu eenmaal niet in het luchtledige. Als in landen als Brazilië de waterkrachtcentrales stil komen te liggen door lange droogtes, zullen ook zij meer lng willen importeren.”

Er is dus een reële kans dat de EU lng-voorraden moet overkopen die bijvoorbeeld voor Aziatische landen bestemd waren. De vraag is tegen welke prijs. “Ook zonder Russisch gas is de kans dus groot dat de prijzen verder stijgen”, zegt Mulder.

Naast lng wil de Europese Commissie flink investeren in biogas als duurzaam alternatief voor aardgas. “Dat gaat meestal om kleine installaties bij landbouwbedrijven die werken met organisch materiaal als slib, mest en huis- en tuinafval", zegt Mulder. “Als je daarin investeert, kan dat toch 10 tot 20 procent van het Europees gas voorzien.”

Energietransitie

Maar vooral is het volgens de EU zaak om de energietransitie naar hernieuwbare energiebronnen te versnellen. Een vijfde van het Russisch gas moet vervangen worden door stroom uit wind- en zonne-energie. “De versnelling van de energietransitie is meer dan ooit essentieel om zowel importafhankelijkheid af te bouwen als onze burgers te beschermen tegen hoge energieprijzen”, liet ook minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) weten in een reactie op het nieuws uit Polen en Bulgarije.

Van der Graaf heeft twijfels hoeveel sneller die transitie kan. “Je ziet vandaag al dat er heel wat problemen zijn met de aanvoerketen en om snel vergunningen voor nieuwe installaties te verkrijgen.”

Daarom zouden we volgens hem nog meer moeten inzetten om de vraag naar gas te doen dalen. Zoals in Nederland, waar de overheid met de campagne ‘Zet ook de knop om’ mensen aanspoort om de thermostaat in huizen en kantoren lager te zetten. “We zouden dringend meer mensen moeten laten overstappen op warmtepompen en inductieplaten. Dat wordt nog steeds gezien als te duur voor veel mensen, maar met de huidige gasprijzen is op gas blijven leunen duidelijk ook geen optie.”

(DM)