Zin in Zen: Chantal Pattyn 'Geluk is iets van twee seconden, om de zoveel tijd'

Nethoofd in de wolken, netneus in de wind, netvoeten in het zand. Chantal Pattyn, ‘Pompidou’-presentator en Klara-manager, trekt naar een niemandsland bij De Panne telkens wanneer druk-druk-druk onvermijdelijk leidt tot stuk-stuk-stuk.

Met een brede glimlach en dito zwaai wijst Chantal Pattyn (47) me haar zenplek aan: een doorgang in een duinengordel, een sluipweg naar het strand, een toegangspoort tot totale rust. Ze trapt haar zilveren boots uit, hoewel die perfect matchen met haar jasje, en loopt blootsvoets het strand op: ‘Ik heb graag zand tussen mijn tenen en zout op mijn huid.’ Zin in zand.

Chantal Pattyn «Aan zee valt alle ritme weg, kan ik de kloktijd loslaten, komt er voelbaar zuurstof binnen. Dan wordt alles flou. Er is ook tijd en ruimte zat voor mijn zoon: fietsen, samen eieren bakken, aan het strand zitten, wandelen, voorlezen en lezen, zwemmen, over golfjes springen…

Ik ben deels aan de kust opgegroeid; zolang ik me kan herinneren, gingen we op vakantie naar zee. Mijn ouders hadden eerst een studiootje in Koksijde en later een appartement in De Panne. In Koksijde speelden mijn broer en ik in de duinen met de kinderen van de straat, in De Panne was ik al zwaar aan het puberen. Ik zal nu bekentenissen moeten doen waar mijn ouders nog niet van weten, maar, hey, dan had mijn mama me maar op een ander moment op de wereld moeten zetten: ik ben geboren in mei ’68, het zit dus simpelweg in mij (lacht).»

HUMO Het strand als vrijhaven.

Pattyn «Ik had allerlei ontsnappingsroutes ontwikkeld en was ook gespecialiseerd in een bevrijdende sprong vanop de eerste verdieping. Zo kon ik onder meer naar het legendarische Seaside Festival, dat alsof het voorbestemd was in De Panne plaatsvond. Ik was 15, dronk voor het eerst bier, rookte mijn eerste sigaret. Bij de Virgin Prunes stond ik helemaal vooraan en Gavin Friday kwam op in een kanten jurk. Zoiets had ik op het internaat bij de Grauwe Zusters Franciscanessen nooit gezien. En vervolgens hief hij die jurk ook nog eens op. Mijn hele initiatie op één dag: bier, sigaretten en de edele delen van Gavin Friday. Later op de avond leerde ik ook nog dat er iets als stagediven bestond. Een legendarische zaterdag, ik denk dat het vanaf toen eigenlijk om zeep was (lacht).»

Chronisch uit balans

Pattyn «Ik ben nu nog even in een slow mode, maar half augustus begint het weer en dan zal het onvermijdelijk doordenderen tot eind juni. Ik leef militair, extreem georganiseerd. Dat moet wel, want ik leef alleen met mijn zoon. Het vergt een constante organisatie om tegelijk te kunnen functioneren als nethoofd van Klara, presentator van ‘Pompidou’ en moeder. Dat betekent dat je constant tien schoteltjes in de lucht moet zien te houden. Ik krijg het dan ook maar moeilijk stil in mijn hoofd, ik lijd sinds mijn 15de aan slapeloosheid. Een nachtrust van acht uur is eenvoudigweg onmogelijk en uitslapen kan ik niet, ik krijg ten andere rugpijn als ik lang in bed lig.»

HUMO Brengt die rusteloosheid je uit balans?

Pattyn «Maar nee, ik ben simpelweg chronisch uit balans (lacht). Ik vind in balans zijn ook niet zo interessant, ik doe niet mee met die obsessie van deze tijden. Geen probleem voor mij dat iedereen in evenwicht en geaard wil zijn, maar ik verkies een permanente vorm van extase. Maar iedereen moet zelf zijn gebruiksaanwijzing een beetje ontdekken, er is niet één juiste of goede manier om te leven.»

HUMO Heb jij daar lang over gedaan?

Pattyn «Ik heb er zelf één moeten schrijven, want ik zit niet al te eenvoudig in elkaar. Ik vond het bij momenten lastig om met mezelf te leven, wat moet dat dan voor anderen niet zijn? Verbaast het dat ik alleen ben? Geen mens houdt het met me uit (lachje).

»Die chronische onrust is mijn drive, ’t is alsof ik altijd limieten moet opzoeken. Ik word weleens gek als ik mezelf om twee uur ’s nachts nog bezig zie. Maar ’t is de aard van het beest, ik heb nooit anders geweten. Op mijn 20ste studeerde ik kunstgeschiedenis, speelde ik theater, volgde ik lessen Italiaans, deed ik er ook nog filosofie bij en begon ik voor Studio Brussel te werken. En er was ook nog tapdans (lacht). Ik was een ADHD’er vóór dat label uitgevonden was.»

HUMO Je had je veel praktische ellende kunnen besparen als je geen nethoofd was geworden.

Pattyn «Ik ben natuurlijk niet voor de radio gaan werken om nethoofd te worden. Wat een woord, ten andere: nethoofd – alsof er ook iets als een vieshoofd bestaat. Die term is indertijd bedacht toen er geklaagd werd dat er bij de VRT te veel managers rondliepen. Toen ze er een aantal ‘nethoofd’ genoemd hebben, viel het plots mee met het aantal managers. Hilarisch.

»Tja, ze hebben het me gevraagd en ik heb ‘ja’ gezegd. Omdat ik natuurlijk wel een hoop praktische stress kan hebben, ik ben geen wussy. Omdat het moment ernaar was: ik had zeventien jaar gepresenteerd en de laatste vijf jaar daarvan voor ‘Alinea’ elke dag een interview van een uur afgenomen. Omdat ze wisten dat ik een teamspeler ben: ik ben geen radiomaker die alleen met zijn eigen programma bezig is, bij Studio Brussel al ging ik Jan Hautekiet uitleggen dat een T-shirt voor meisjes een ander model behoeft dan één voor jongens en vroeg ik meteen Walter Van Beirendonck om een ontwerp. Omdat radio over meer dan programma’s gaat en al die facetten van een net me boeien.»

HUMO Maar je ging het radiomaken missen?

Pattyn «Na verloop van tijd wel, al besefte ik het zelf niet. En toen was op een memorabele dag heel mijn boîte ziek en moest ik dus in allerijl een uitzending vanuit het net geopende Middelheim-museum overnemen. Ik zat aan de andere kant van het land en heb me met mijn iPhone voorbereid in de file richting Antwerpen, maar die twee uur presentatie voelde zoals seks na jarenlange onthouding: ge-wél-dig! Toen me kort daarop werd voorgesteld ‘Pompidou’ dan maar zelf te presenteren, heb ik dan ook niet getwijfeld.

»Ik wist dat het gekkenwerk zou worden, al heb ik sindsdien een fantastische zakelijk coördinator gekregen. Maar ik hol vaak naar de studio aan het eind van een hele dag vergaderen na een nacht van vier uur. En dan ligt mijn lat ook nog eens hoog: ik wil zo goed mogelijk voorbereid zijn, ik wil alles gelezen en gezien hebben wat in de uitzending aan bod komt. Maar ik ben om vijf uur, net voor de uitzending, wel altijd compleet rustig. Zou dat programma mijn medicijn zijn? In elk geval werk ik zo hard omdat ik het gewoon dolgraag doe en er gelukkig van word. Ik weet dat veel mensen hun werk tegen hun zin doen, maar ik wil geen van hen zijn. Een jaar of wat voor ik naar Klara verhuisde, werd mijn slapeloosheid erger en voelde ik me niet goed meer bij wat ik deed. Toen heb ik gewoon beslist bij Studio Brussel te vertrekken.»

HUMO Een burn-out?

Pattyn «Zou best kunnen, maar misschien was het eerder een bore-out.

»Ik ga niet beweren dat ik me aldoor kiplekker voel. Dat zou ook niet kunnen. Op zich is er structureel niks mis met me – nu ja, dat is een beetje te sterk uitgedrukt (lachje) – maar geregeld weigert een ledemaat nog te bewegen. Een osteopaat kan dan geen hulp bieden, ’t zijn ontstekingen ten gevolge van stress. Dan bezoek ik een wonderdokter, die me achttien inspuitingen met natuurlijke cortisone geeft, waarvan een zware in mijn bekkengewricht. En tien minuten later loop ik weer rechtop.

»Twee dagen voor het Klarafestival begon, was het weer eens zover. Ik was kapot van het werken en van de tristesse, wat ik me eigenlijk niet kan permitteren; ik kan simpelweg geen week in mijn bed gaan liggen janken. Op het werk zal niemand iets gemerkt hebben van mijn droefenis. Op één van die moeilijke dagen had ik een dubbelgesprek met Herman Selleslags en Stephan Vanfleteren. Die vroeg me hoe het was, waarop ik antwoordde: ‘Heel slecht, maar we maken een mooie uitzending.’ En het was een fantastische uitzending – ik hoefde trouwens helemaal niks te doen, ik heb die twee gewoon laten praten. Kortom, ik functioneer ook met verdriet.»

HUMO Zou een beetje sport op z’n tijd je niet goed doen?

Pattyn «Ik huldig het principe van Churchill: ‘No sports.’ Wanneer zou ik het ook moeten doen? Ik kan moeilijk tegen mijn zoon van 7 zeggen: ‘Ik ga even gaan joggen, hè, schat.’ Of hij moet mee, en hij moet al zo vaak mee naar tentoonstellingen. Maar goed, zo ontloop ik tenminste verrekkingen. Ik heb al genoeg aan mijn ontstekingen.

»Nee, natuurlijk zou ik beter aan sport doen. Ik ben de afgelopen maanden ook een keer of vijf lessen pilates gaan volgen. Ik had het eerder ooit geprobeerd, maar helaas in een women only-fitness in hartje Brussel: allemaal ijdele wijven die constant in de spiegel keken, ik wilde meteen zo ver mogelijk weg. Waar ik het nu doe, is er niet eens een spiegel. Perfect! Ik ben er beland op aanraden van een fantastische vrouw die voor Needcompany werkt. Ze vroeg aan de toog van het Klarafestival hoe het met me ging en ik antwoordde: ‘Val dood. Ik heb liefdesverdriet en mijn rug doet vreselijk veel pijn.’ Waarop zij: ‘Die man, dat zien we later nog wel. Maar aan die rugpijn gaan we volgende week beginnen.’ En ik had inderdaad het gevoel dat die pilates wel iets voor mij is, omdat het ontspanning via inspanning is. Ik heb dus goede voornemens voor september.»

Non, rien de rien

Het is hoog tijd voor een garnaalkroket, wat Pattyn binnen de kortste keren madeleinegewijs bij wijlen haar oma Elodie brengt: ‘Zij woonde bij ons in en was mijn godin. Vóór mijn ouders dat appartement hadden, ging ik met mijn oma op hotel in De Panne. Ik herinner me dat ik altijd vreselijk veel peterselie bij mijn garnaalkroket kreeg. En dat ik om de drie dagen een kleinigheid mocht gaan kopen in boetiek De Zeewind, waar ze de hele Holly Hobbie-collectie te koop aanboden.’ Die oma speelt een cruciale rol in Pattyns flirt met religie.

Pattyn «Ik wou non worden. Ik was totáál gegrepen door al die katholieke verhalen. Helemaal in de ban.

»Op een dag kwam ik huilend thuis, omdat de juf van het eerste leerjaar tijdens de voorbereiding op de eerste communie had verteld dat ze een man aan een kruis genageld hadden. Ik had nooit eerder van het passieverhaal gehoord, mijn ouders waren niet katholiek. Verder was een zekere zuster Liliane belangrijk, in mijn herinnering zag ze eruit als een engel. Door haar zag ik het klooster als een prima manier om als vrouw een zelfstandig leven te leiden – de begijnen waren niet toevallig de eerste feministen. Daarom wilde ik ook per se Latijn gaan studeren: ik zat in die misboeken te kijken en wilde alles begrijpen. Ten andere, mijn eerste kunstboek kreeg ik van een non: de titel was ‘Jezus’ en het stond vol illustraties van het werk van Fra Angelico en Masaccio. Ik was verkocht!»

HUMO Hoe is dat beloftevolle verhaal geëindigd?

Pattyn «Achteraf bekeken is me op mijn 12de een heuse depressie op de nek gevallen, ten gevolge van een verdriet dat ik niet aankon. Eerst stierf mijn opa, ik moest nog 12 worden. Hij lag opgebaard in zijn bureau, met de rouwkapel aan de deur. Tegenwoordig moet je naar een mortuarium om iemand te groeten in een grote koelkast, een architecturale miskleun meestal, maar indertijd was het volgens mij veel beter geregeld. In elk geval vond ik het als kind ongelofelijk om mee te maken: mijn dode opa lag opgebaard, wij liepen daar rond en het leven ging door.

undefined

'Ik had heftig en véél tot God gebeden, en toch stierf mijn geliefde oma en moest ik mijn vormsel zonder haar doen. Toen heb ik tegen God gezegd: 'Val dood''

»Maar terzelfdertijd werd mijn oma Elodie ziek – kanker, een ziekte waarvan de naam toen niet werd uitgesproken. Ze stierf, terwijl ik heftig en véél tot God gebeden had, haar ontzettend vaak in het ziekenhuis opgezocht had, stripverhalen en tekeningen voor haar gemaakt had tot de ziekenhuismuur vol hing. En toch stierf ze en moest ik mijn vormsel zonder mijn geliefde oma doen. Toen heb ik tegen God gezegd: ‘Val dood.’ Een paar maanden later ging ik naar dat internaat in Roeselare, maar het katholicisme daar bracht geen zoden meer aan de dijk: ik leefde in onmin met God.»

HUMO En het is nooit meer goed gekomen?

Pattyn (schudt het hoofd) «Ik ben niet wat Etienne Vermeersch ooit denigrerend ‘een ietsist’ genoemd heeft: ik denk niet dat er wel ergens iets zal zijn, nee, ik denk simpelweg dat er niets is. Ik mis het geloof ook niet. Ik hoef geen leven na de dood, ik vind één leven meer dan genoeg. Net het feit dat ik doodga, geeft me een grote verantwoordelijkheid om er hier iets van te maken. Ik heb het opgelost door een paar levens tegelijkertijd te leven – het Vidal Sassoon-principe van ‘two in one’. We moeten het nú doen, Bart, niet later. Ik ben ook totaal niet geïnteresseerd in oud worden.

»Maar dat alles betekent niet dat ik geen spiritualiteit kan ervaren. Ik ben immers, zoals alle mensen, geen uitsluitend rationeel wezen. Zo ben ik, voor iemand die zwaar van haar geloof gevallen is, wel heel veel kerken gaan bezoeken (lacht). Toen ik vorige week uren door prachtige Amerikaanse landschappen reed, ervoer ik iets spiritueels, zonder dat ik naar boven moest kijken om iets of iemand daarvoor verantwoordelijk te stellen of – begot – te danken.»

HUMO Is kunst niet simpelweg jouw religie?

undefined

Pattyn (blaast) «Voor een stuk wel, al is dat me te voor de hand liggend en cliché. Maar vanzelfsprekend hangen in onze cultuur katholicisme, theater en kunst samen. Toen ik als klein meisje naar de Bloedprocessie in Brugge ging, was ik totaal van mijn melk. Maar die ervaring komt dus wel bovendrijven als ik werk van Romeo Castellucci zie. Onlangs ben ik gaan kijken naar ‘Mount Olympus’, de 24 uur durende voorstelling van Jan Fabre, en werd ik overvallen door het gevoel deel uit te maken van een ritueel. En ja, na 23 uur liepen de tranen me over de wangen. Dat heeft natuurlijk te maken met de grote emotionaliteit die kunst in me kan losmaken. De beste ervaringen in mijn leven heb ik te danken aan liefde en kunst, die twee staan voor mij op gelijke hoogte. Ik denk dat ik soms via de kunst naar het leven kijk, in plaats van direct naar het leven zelf.

»Vorige week heb ik lang in The Art Institute of Chicago rondgehangen. Toen ik daar voor het werk van Georgia O’Keeffe en Matisse – twee van mijn favorieten – stond, was ik weg van de wereld. Een bizarre emotionele ervaring van dankbaarheid, verhevenheid en, ja, ook melancholie. Die collectie daar is trouwens fantastisch. Meteen toen ik binnenkwam, was het al recht in de roos: een kruisiging van Francisco de Zurbarán, één van mijn favoriete barokke schilders. Een totaal foute ultrakatholiek, eigenlijk, maar zijn werk is van een onvoorstelbare schoonheid. Ik heb heel veel van hem gezien, overal ter wereld: als ik weet dat ergens een Zurbarán hangt, rijd ik daar desnoods 400 kilometer voor om. Oké, op een bepaald moment is hij van Sevilla naar Madrid gegaan, waar hij zich in leven gehouden heeft door het schilderen van echt wel veel te roze madonna’s met kind. Maar die bijna fundamentalistische periode voordien is subliem. Dan sta ik daar voor een schilderij en ben ik intens gelukkig. Ik denk aan niets anders meer. En dan moesten nog topwerken van El Greco, Barnett Newman en Ellsworth Kelly komen... Toen ik buitenkwam, was het alsof ik een halve meter boven de grond zweefde. Ik ben met mijn compagnon de route een pisco sour gaan drinken. Om even niets te zeggen.»

Slow radio

Dat bezoek aan Chicago maakte deel uit van een architectuurtrip, zo blijkt uit een rondgang langs de foto’s op de iPhone van Pattyn. Voornamelijk Frank Lloyd Wright en Mies van der Rohe, tien dagen lang. Het record: 28 huizen van Wright op één dag. ‘Meer dan de helft te voet en de laatste 13 met een taxi. Die chauffeur begreep er niks van: hij moest voortdurend stoppen, waarna zijn twee passagiers het struikgewas indoken om foto’s te nemen van huizen waar hij al vijftien jaar nietsvermoedend was langsgereden.’

Ook Wrights befaamde Fallingwater in Pennsylvania heeft Pattyn gezien: ‘Vier dagen voor onderweg geweest, maar het was het waard. Ik had in Pennsylvania ook een huis van Wright gevonden waar we konden logeren, op vijftien minuten rijden van Fallingwater. Boven mijn budget, maar zoals vaker dacht ik: alles voor de kunst. En we hadden er alle tijd van de wereld. Een verademing na Fallingwater, waar je wegens de grote belangstelling toch een beetje als vee doorheen gejaagd wordt.’

HUMO De kerken steeds leger, de musea steeds voller.

Pattyn «De kerken liepen al leeg in de jaren 80, maar toen heb ik niet bepaald een grote toeloop in de musea gezien. Ik denk dan ook niet dat het ene het andere vervangt. Mensen zoeken onophoudelijk naar zingeving en daar doen marketeers hun voordeel mee. Zingeving is vandaag – sorry – ook marketing: musea lopen toch vooral vol voor blockbusters, zoals bijvoorbeeld Tate Modern ze kan organiseren.

»Bij ons zijn de grote successen van het afgelopen seizoen Berlinde De Bruyckere in het S.M.A.K. en Michaël Borremans in Bozar. Het werk van Berlinde komt niet toevallig emotioneel heel direct binnen en het succes van Borremans zit ’m in de ongelofelijke esthetiek en het licht surreële. Ik vond het twee prachtige tentoonstellingen, maar kunst die wat moeilijker en conceptueler is, niet meteen al haar geheimen prijsgeeft, geen onmiddellijke emotionele connectie mogelijk maakt, lokt nog altijd moeilijk volk. Dat is ook niet onlogisch: als je echt op niveau met kunst bezig wil zijn, vereist dat kennis, moet je moeite doen, lezen, tijd investeren. Zo simpel is het. Maar ik weet wel zeker dat de kennis van kunst net eerder afneemt.»

HUMO Die volle musea schetsen een bedrieglijk beeld?

Pattyn (knikt) «Ook het respect voor kunst is niet bepaald evenredig toegenomen met de stijgende bezoekersaantallen. ’t Is terug très bon ton om met kunst te lachen, om het allemaal maar irrelevant te vinden. Zo ben ik verbijsterd door de agressie die Jan Fabre en Luc Tuymans nog oproepen. Toen ik tijdens de ‘Mount Olympus’-marathon een aantal posts op mijn Facebookpagina zette, kreeg ik botte reacties als ‘Wat zit je daar nu een volslagen established kunstenaar als Jan Fabre te verdedigen?’ De hele kwestie rond het vermeende plagiaat van Tuymans vond ik nog onwaarschijnlijker. Ik was ronduit gechoqueerd, ik weet immers dat het géén plagiaat is – simpelweg omdat wie de kunstgeschiedenis een beetje kent, weet dat appropriation al eeuwenlang de normaalste zaak van de wereld is. Nadat ik een hele ‘Pompidou’-uitzending aan dat geval gewijd had, was de agressie op mijn Facebookpagina niet in te dijken.

undefined

'Wat moet je met een werk dat het neoliberalisme van onze samenleving op de korrel neemt en voor miljoenen dollars verkocht wordt? Dat valt niet te rijmen'

»CEO’s en topvoetballers die veel verdienen worden geadoreerd, maar Fabre en Tuymans worden nog altijd met de nek aangekeken. Dat ergert me mateloos. Los daarvan is het wel zo dat de kunstmarkt tegenwoordig desastreus huishoudt. Het ís in die wereld zwaar scheef aan het lopen. Ik heb voor de Klara-site een uitgebreid verslag van de Biënnale van Venetië geschreven en soms kon ik het niet laten het daar ook over te hebben. De kunstmarkt is zo ongelofelijk machtig dat het subversieve van kunst eigenlijk al op voorhand geneutraliseerd wordt. Wat moet je met een werk dat het neoliberalisme van onze samenleving op de korrel neemt en voor miljoenen dollars verkocht wordt? Dat valt niet te rijmen. Het maakt ook kunstenaarscarrières kapot, ik heb van zeer dichtbij meegemaakt hoe die logica mensen kan veranderen en onderuithaalt. Ik heb zwaar verdienende kunstenaars horen zeggen dat ze het krankzinnig vinden dat er meer voor hun werk betaald wordt dan voor dat van een oude meester. De slinger moet dringend terug in de richting van het immateriële.»

HUMO Probeer je met Klara het goede voorbeeld te geven?

Pattyn «Klopt. Precies daarom heb ik Klara heel nadrukkelijk als ‘slow radio’ geconcipieerd. Hoe harder de werkelijkheid wordt, hoe groter de nood aan een zachtere omgeving is. Ik zie Klara als een antidotum. Bijvoorbeeld omdat er een limiet aan het rationele denken is en mensen snakken naar schoonheid. Of omdat we bij Klara niet geven om de waan van de dag. Omdat we de luisteraar de mogelijkheid bieden tot rust, verrijking en inzicht. Dat voel ik ook aan de puur emotionele mails die bij Klara binnenlopen. Bart Stouten is voor veel luisteraars zalf op de ziel.»

HUMO Denk je dat kunst de wereld kan redden?

Pattyn «Nee, maar ’t is wel mooi om het te blijven ambiëren. Alleen de mens zelf kan de wereld redden natuurlijk, mocht hij een beetje meer moed hebben.

»Kunst wordt me te vaak fout ingezet, alsof kunst op zich niet meer volstaat. Kunst moet blijkbaar een soort van return on society opleveren. Hoe groter de vragen over de op apegapen liggende wereldeconomie en het om zich heen grijpende terrorisme, hoe nadrukkelijker het appel aan de kunst om maatschappelijk verantwoord te zijn. Maar moet kunst de problemen oplossen waar economie en politiek tekortschieten? Zo werkt het toch niet? Daarvoor is kunst niet gemaakt. Maar kunst kan wel een aantal individuele levens redden. Zoals het mijne.»

HUMO Kunst als eerste hulp bij liefdesverdriet?

Pattyn «Het werkt aan twee kanten, onvermijdelijk. Dat kunst me totaal onderuit kan halen, impliceert dat als ik ondermijnd word door verdriet, kunst die emotie alleen maar groter maakt. Een aantal maanden geleden was ik in het Matisse-museum in Le Cateau-Cambrésis en ik kon domweg niet meer kijken. Dan doet zelfs een subliem schilderij pijn. Verdriet moet je verwerken en pas dan komt de rest.»

undefined

undefined

'Ik geloof niet meer in die ene zaligmakende liefde, nee. Ik geloof in verbintenissen met mensen'

Manipulator en strateeg

Opnieuw bekijken we foto’s op de iPhone, dit keer van het strandfeestje voor de zevende verjaardag van haar zoon – ‘stilaan legendarische bijeenkomsten’: ‘Hij is jarig op 11 juli, de Vlaamse feestdag, hoewel hij uitgerekend was voor 21 juli, de nationale feestdag. Toen ik voelde dat ik die 21ste niet ging halen, hoopte ik nog op quatorze juillet (lacht).’ Pattyn roemt het retorisch vernuft van zoonlief: ‘He beats me, die kleine asshole.’

Pattyn «’t Is de man van mijn leven en zo gedraagt hij zich ook (lacht). Een paar maanden geleden vroeg hij nog, in z’n blootje in de badkamer staand – een beetje contraposto, zoals ik het graag zie op renaissanceschilderijen: ‘Mama, heb jij eigenlijk een man nodig?’ Daar kon ik zo meteen niks op antwoorden. Op dat moment dacht ik inderdaad misschien beter van niet, maar dat wilde ik niet aan zijn snotneus hangen. Dus ging hij gewoon verder: ‘Mama, ik heb liever dat jij geen man hebt. Wij hebben het samen toch fijn? Ik doe je geen verdriet en ik slaap bij jou en onze voetjes zijn altijd warm.’ En dan huppelde hij terug naar zijn speelgoed, mij verbijsterd achterlatend. ’t Is een kleine filosoof, intussen zet ik mijn dialogen met hem op mijn Facebookpagina. Ze oogsten meer likes dan alles wat ik over kunst post (lacht).»

HUMO We moeten het nog over geluk hebben.

Pattyn «Aan geluk doe ik niet meer, Bart. Dat is een luxe die ik me niet kan permitteren.

»Twee jaar geleden heb ik Dirk De Wachter leren kennen en na een uitgebreide mailconversatie heb ik ’m gevraagd om voor mij radio te maken. Ik vond dat Klara zich dringend met het geluk moest bezighouden, als antidotum voor wat enkele mineure auteurs daarover aan het doen waren – ik noem geen namen. Dat programma bevestigde wat Dirk al jaren zegt: je moet niet met geluk bezig zijn. Welnu, ik heb zijn raad opgevolgd.»

HUMO Je hebt het eerder wel geprobeerd?

Pattyn «Natuurlijk, zoals iedereen. En ik ben met mijn kop tegen de muur gelopen. Mijn leven is moeilijk en hard, maar ik heb dolle pret. Ik betaal wel een zeer hoge tol, fysiek bijvoorbeeld. En ik heb geen leven zoals andere mensen. Mijn broer is in Leuven economie gaan studeren en is getrouwd met zijn tweede vriendin. Zo kan het dus ook. Dat is geweldig, samen gaan kamperen en voor elkaar zorgen. Maar bij mij is het dus niet zo gelopen. Dat was natuurlijk niet de bedoeling: ik heb geen kind op de wereld gezet om het hoofdzakelijk alleen op te voeden. Een kind heb je samen met iemand. En als het dan anders loopt, doet dat heel veel pijn.»

HUMO Zou je jezelf gelukkig noemen?

Pattyn «Met vlagen. Geluk is voor mij iets van twee seconden, om de zoveel tijd.

»Kijk, ik heb allerlei zeer triestige en traumatiserende ervaringen in mijn leven meegemaakt. Ik zit vol littekens, mijn ziel is aan alle kanten gekrast. Maar ik denk dat ik uiteindelijk toch veel talent heb om te leven: ik hou van mijn vrienden, ik ben alleen met radio en kunst bezig, ik zie mijn kind doodgraag.

undefined

'Geen probleem voor mij dat iedereen in evenwicht en geaard wil zijn, maar ik verkies een permanente vorm van extase'

»Het is een leven van hoogtes en laagtes. Maar verdriet heeft niks te maken met ongelukkig zijn; verdriet is sterk gebonden aan iets of iemand – een verlies leidt nu eenmaal tot rouw. Maar ik kan me kapot amuseren en professioneel bergen verzetten terwijl ik ontzettend verdrietig ben. Ik geloof ten andere in een leven dat constant uit improviseren bestaat: alleen wie flexibel is, zal overleven. Dat schrijft ook Peter Sloterdijk. Maar in deze tijden raken steeds meer mensen uit hun hengsels, en niet iedereen kan om met het wegvallen van zekerheden.

»Ik hield van een man, een pak ouder dan ik, die door professionele pech totaal uit balans raakte en uiteindelijk niet meer van het leven hield. Mijn levensdrang en constante improvisatie was zijn slechte medicijn. ’t Is tragisch hoe privélevens bepaald worden door externe factoren. Lees Paul Verhaeghe.»

HUMO Geloof je nog in de liefde?

Pattyn (lachje) «Daar ging het Klarafestival over: ‘If Love Could Be’ was het thema. Bij één concert op het Klarafestival ben ik weggegaan, omdat het bijna fysiek pijn deed om naar die muziek te luisteren. Ik kreeg geen adem meer. Ik ben naar huis gegaan en heb de rest via de radio beluisterd. Die afstand had ik nodig. Dat komt ook omdat muziek bij mij fel binnenkomt: ik kan naar de opera gaan en drie dagen later nog totaal uit de haak zijn. ’t Is ook erg, hoor, als je zo open staat voor de dingen (lachje).

»Ik geloof niet meer in die ene zaligmakende liefde, nee. Ik geloof in verbintenissen met mensen. Ik vertrek zaterdag met mijn zoontje naar Frankrijk, er komen zestien vrienden af – van 7 tot 70. Dat wordt leuk, ik heb een fantastische vriendenkring. En die ket, die gaat in die vriendenkring dan scouten voor mij. Toen we onlangs iets zaten te drinken met een vriend die ik al heel lang ken, vroeg hij hem of hij bleef logeren (lacht). Maar net zo vroeg hij aan mijn ex-vriend, heel open: ‘Blijf jij logeren? Ik vind dat niet leuk.’ En dan: ‘Mama, kan hij niet op de logeerkamer? Dan heeft hij ook meer plek.’ ’t Is een kleine manipulator en een groot strateeg. Kortom, hij bewaakt de poorten van ons huis. Misschien is het allemaal wat overdreven; door alles wat gebeurd is, is de band met dat kind maniakaal. Zo slaapt hij nog altijd bij mij in bed, wat alle psychiaters afraden. Ik heb nu, voor het derde jaar op rij, de afspraak dat hij op 1 september naar zijn eigen bed verhuist.»

HUMO Hoe zit het met de zin van het leven? Is je zoon het onderwerp van die zin?

Pattyn «Ik weet niet eens of ik voor mezelf leef. Ik leef voor hem en in functie van mijn werk.

»Mijn leven zit boordevol zin. Maar ik weet niet wat dé zin is; ’t is iets multigefacetteerd, ’t zit in alles. Als ik daar een gemeenschappelijke noemer voor moet vinden, kies ik voor extase. Dat heb ik het liefst, verschrikkelijk intens. Zoals het beeld van de heilige Teresa van Avila door Bernini in de basiliek van Santa Maria della Vittoria in Rome – zo zitten we toch weer bij het geloof. Dat is míjn beeld, ik zou er heel graag heel vaak net zo bij liggen. En zo nu en dan overkomt me dat ook.»

De netogen blinken, ondanks het gebroken nethart en de wankele netrug. Ik begrijp nu ook de finesse van haar zilveren jasje – ’t is eigenlijk een gestileerd branddeken, zelfbescherming tegen het constante vonken in het nethoofd.