Zo overleef je de komende economische tsunami: ‘Iedere Belg moet zich financieel zorgen maken’

Het slechte nieuws: na de coronagolven volgt gegarandeerd een economische tsunami. Het goede nieuws: je kunt je tegen zulk ontij wapenen. Maar moet je nu je geld onder je matras verstoppen, of het net laten rollen? Kun je léren sparen, zelfs met een notoir gat in je hand? Bestaan er slimme investeringen in crisistijd? Humo's Survivalgids voor de Coronacrisis beantwoordt al uw vragen. 'Je moet dat kunnen: tevreden zijn met het feit dat je eens een jaar niet op reis gaat, of dat het nieuwste type auto niet op je oprit staat.'

Liever luisteren naar dit verhaal? Hieronder de door Blendle ingesproken versie

HUMO 'De ergste klappen voor de economie moeten nog komen,' is de teneur in het nieuws. Wanneer mogen we nu écht van een recessie spreken?

ERICA VERDEGAAL (Co-auteur van 'Crisis. Wat te doen? Van rood naar groen!') «Een recessie begint officieel wanneer je twee kwartalen op rij met een krimpende economie te maken krijgt. Dat zal in het najaar het geval zijn.»

GEERT NOELS (econoom) «Nonsens. Een recessie is wat we nú al volop meemaken: een significante achteruitgang van de economie.»

HUMO Wat leren vroegere financiële crisissen ons?

VERDEGAAL «Dat zo'n periode wel vijf tot zeven jaar kan duren. Aandelenmarkten reageren altijd heel snel: ze lopen op de troepen vooruit. Maar het effect op je geldzaken thuis, dat merken we meestal pas later. Een pak jonge mensen heeft een flexibele baan. Velen van hen worden nu zonder pardon ontslagen en kunnen plots stukken minder consumeren. Daardoor gaan bedrijven failliet, verliezen nog meer mensen hun job: het is een vicieuze cirkel.»

MARIEKE HENSELMANS (Co-auteur van 'Crisis. Wat te doen? Van rood naar groen!') «Er is wel een verschil qua sfeer. Bij de vorige crisis was de bankensector de oorzaak, nu een virus. De banken hebben intussen hun lesje geleerd: ze laten een vriendelijker gezicht zien en geven uitstel van betaling.»

VERDEGAAL «Deze keer kunnen we niemand de schuld geven. Ja, mensen protesteren tegen de maatregelen, maar eigenlijk is dat onzinnig. Je kunt Covid-19 niet z'n gang laten gaan. Als mensen massaal ziek worden, breekt er paniek uit en is er niemand die nog zal durven te investeren of consumeren. Wat je ook doet, de economie heeft in elk scenario last van Covid-19.»

NOELS «Wat deze crisis zo uniek maakt, is dat wíj, mensen, haar hebben veroorzaakt - als reactie op het virus. Het is onze beslissing geweest om alle niet-essentiële sectoren lam te leggen. België is het beste voorbeeld van hoe het níét moet: volgens de OESO hebben we één van de hardst getroffen economieën ter wereld. Al onze relanceplannen mogen trouwens in de koelkast, nu we niet eens een tweede golf hebben kunnen voorkomen.»

HUMO Helaas is het te laat om te emigreren: wie van de Belgen moet zich economisch zorgen maken?

NOELS «Iedereen. De belastingbetaler zal voor deze crisis opdraaien. En meer specifiek: de middenklasse. De rekening komt bij haar terecht, terwijl ze ook nog eens het risico loopt op jobverlies.»

VERDEGAAL «In een crisis is de grootste risicococktail: hoge schulden gecombineerd met een laag inkomen. Maar je loopt ook risico als je een fikse huishuur hebt en je inkomen plots kwijtraakt. Op bespaarboeken.nl en ericaverdegaal.nl kun je gratis testen hoe crisisbestendig je situatie is. We geven je code rood, oranje of groen, en bieden ook oplossingen.

»Wat er allemaal meetelt voor je score? Of je een duidelijk overzicht hebt over je geldzaken, of je op het punt staat te scheiden... Maar de twee grootste factoren zijn: hoe zeker ben je van je inkomen, en hoe groot is de buffer op je rekening?»

HUISHOUDBOEKJE

HUMO Die buffer blijkt voor veel Belgen een probleem. Een recente peiling van verzekeraar NN Belgium wees uit dat 55 procent van de Belgen niet genoeg geld heeft om drie maanden te overbruggen. Een kwart heeft zelfs geen spaargeld. Is dat alarmerend?

NOELS «Een kanttekening: spaargeld fluctueert tijdens een mensenleven. Ik heb nu een goeie buffer, maar ik heb ooit een fase gekend dat ik bij die 55 procent zat. Er zijn ook mensen voor wie de ouders de buffer zijn. En als een ambtenaar geen buffer heeft, is dat veel minder risicovol dan als een zelfstandige er geen heeft.

»Maar goed, niet nadenken over een buffer is altijd risicovol, crisis of niet.»

VERDEGAAL «Waarom zitten zoveel mensen krap bij kas? Omdat bedrijven talloze slimme manieren hebben om ons - ook via onlineadvertenties - allerhande spullen aan te smeren. De helft van ons bruto binnenlands product komt uit consumptie. We worden continu verleid om dingen te kopen. Daar geen neen tegen kunnen zeggen, is een eerste belangrijk probleem.»

HENSELMANS «Een tweede belangrijke oorzaak van geldproblemen is een gebrek aan overzicht. Te weinig mensen weten hoe ze ervoor staan. In de jaren 1950 werd in de gezinnen met een huishoudboekje gewerkt. Vader was kostwinner, moeder beheerde het huishoudbudget. Toen kwamen de hippies in de sixties en werd het uncool om met je uitgaven bezig te zijn. De laatste decennia betalen we ook nog eens steeds minder met cash.»

SARA VAN WESENBEECK (budgetcoach, auteur van 'Hack je budget. 365 tips om meer uit je geld te halen') «Met de kaart betalen is risicovoller: neurologisch onderzoek heeft aangetoond dat je dan de pain of paying - 'de betaalpijn' - veel minder voelt. Je zult dus sneller geld uitgeven met de kaart dan wanneer je briefjes door je handen laat gaan.»

HUMO In de eerste lockdown gingen we verwoed onze huizen schoonmaken. Nu moeten we grote schoonmaak houden in onze financiën, zegt het boek 'Crisis! Wat te doen?'

HENSELMANS «Veel mensen zijn bang van cijfers, maar overzicht leidt altijd tot inzicht, en inzicht tot oplossingen. Ik heb genoeg mensen gezien met schulden die altijd hun kop in het zand staken. Tot ik met hen ging samenzitten. Je kunt er een kick uit halen om alles op te lossen. Het is gewoon leuk om slimmer met geld om te gaan.

»Veel financiële informatie staat nog steeds op papier, dus schaf om te beginnen zes mappen aan: voor werk en pensioen; belastingen; wonen; verzekeringen; bezit en schuld; en persoonlijk. En dan: ordenen maar!»

VAN WESENBEECK «Er zijn veel onlinetools om je inkomsten en uitgaven op te lijsten - virtuele huishoudboekjes, als het ware - maar er is niets mis met alles op papier bij te houden. Neem een blad en maak daarop twee tabellen: wat komt er maandelijks binnen, en wat gaat er buiten?»

HENSELMANS «Deel de uitgaven ook weer op in twee tabellen: vaste lasten en keuzekosten - die laatste zijn je uitgaven aan voeding, verzorging, kleding en vrije tijd. Maak een plannetje voor de komende maand en zet om te beginnen een bedrag op je spaarrekening. Want wie gewoon wacht tot er iets overblijft aan het eind van de maand, houdt niks over. Het devies moet zijn: pay yourself first.»

VAN WESENBEECK «Idealiter zet je aan het begin van de maand, via een automatische opdracht, 10 procent van je inkomen opzij. Raak niet ontmoedigd als die ruimte er niet is. Al zet je maar 20 euro opzij: het is een begin.

»Vervolgens licht je al je kosten door. De tarieven voor gas en elektriciteit zijn flink gedaald: je kunt veel geld winnen door van leverancier te veranderen. Soms tot 600 euro. Op vreg.be kun je de prijzen vergelijken. Ga ook door je map 'verzekeringen' om zeker te zijn dat je voor niks dubbel verzekerd bent. En ga altijd na: kan het goedkoper?»

HENSELMANS «Het goeie nieuws is dat je altijd kunt besparen. Geef eens één maand slechts de helft van je normale budget uit aan voeding, kleding en vrije tijd - zie het als een brandoefening. Lukt het? Probeer het dan nog een maandje.»

VAN WESENBEECK «De Amerikaanse auteur David Bach noemt het the latte factor. Volgens hem kun je miljonair worden door neen te zeggen tegen de koffies, broodjes en koffiekoeken die je dagelijks meegrist in het station of aan de benzinepomp. Nu, ik geef liever een realistischer voorbeeld (lacht). Een gezin van vier dat boterhammen met beleg en een waterfles of thermos koffie meeneemt naar het werk of de school, bespaart dagelijks makkelijk 2 euro per persoon. Woensdagen en schoolvakanties niet meegerekend, komt dat neer op 32 euro per week, 128 euro per maand en 1.536 euro per jaar.

»Houd ook eens een week - met het hele gezin - alle kassabonnetjes bij. Zo zie je waar het geld naartoe sluipt. Voor velen is het niet de grootte van het inkomen die bepaalt hoe financieel gezond je bent, maar je gedrag. En gedrag kun je veranderen. Tijdens de lockdown hebben we gedragingen aangeleerd die we beter niet meer afleren: kort en alleen winkelen in de supermarkt voorkomt bijvoorbeeld impulsaankopen.»

KANONNENVOER

HUMO Onze goede voornemens - consuminderen, lokaal kopen, de planeet redden - hielden niet lang stand na afloop van de eerste lockdown.

VAN WESENBEECK «Het is nochtans goed om lessen te trekken en goeie lockdowngewoontes aan te houden: stel een weekmenu op, en op basis daarvan een boodschappenlijstje. Kijk ook op de onderste schappen in de supermarkt, waar de goedkopere merken staan. Besef dat prijzen die eindigen op '9' je doen kopen, net als het procentteken.»

HUMO Hoe komt het dat de ene mens slimmer met geld omgaat dan de andere?

VAN WESENBEECK «Kinderen die al vroeg leren omgaan met geld, hebben later minder financiële problemen, zo wijzen studies uit. Zakgeld is een ideaal leermiddel.

»Maak ook je normen en waarden over geld kenbaar aan je partner. Bij de start van een nieuwe relatie wordt te weinig over geld gepraat, terwijl het tot grote frustraties leidt als je er na verloop van tijd achter komt dat je partner een gat in zijn of haar hand heeft.»

HENSELMANS «Tip voor wie een lakse partner heeft: als je je financiën voortaan in al die mappen gaat ordenen, doe dat dan demonstratief in de huiskamer, mét de papieren van je partner erbij.»

HUMO Wanneer is je buffer groot genoeg? Als je drie maanden kunt overbruggen?

VAN WESENBEECK «Idealiter zijn het er zes. Ik wéét dat zelfs drie maanden onmogelijk is voor veel mensen. Het credo van budgetbeheer luidt: beter iets dan niets. Begin vandaag aan die buffer. Het geeft rust in je hoofd, maar ook de vrijheid voor een sabbatical, ooit.

»Je hebt er alle baat bij om je financiële IQ op te krikken. Een studie van de Nederlandse Bank - de tegenhanger van de Belgische Nationale Bank - heeft uitgewezen dat er een vermogensverschil is van 80.000 euro tussen de 25 procent mensen met de minste kennis van geldzaken en de 25 procent mensen met de meeste kennis. Je hoeft daarom écht geen beursgoeroe te worden: wat bijleren over geld volstaat. Er zijn er genoeg die het wél kunnen. Een pak mensen heeft net flink gespaard tijdens de eerste lockdown.»

HUMO Zowel in Nederland als in België werd er erg veel gespaard van april tot juni. 'Het komt erop aan de Belgen zo ver te krijgen dat ze dat opgepotte geld weer beginnen uit te geven,' schreef beurskrant De Tijd. Moet ik mijn geld uitgeven om de economie te steunen?

VERDEGAAL «Alleen als je heel veel geld hebt. Als je krap zit, raad ik het je absoluut af. Je bent toch geen kanonnenvoer? Of wil je per se op je grafsteen: 'Ze heeft de economie gered'?

»Als consumenten minder uitgeven, heeft dat ook een nut. Bedrijven die al niet goed bezig waren, gaan failliet, omdat ze sowieso niet levensvatbaar waren. Bij grote bedrijven moeten ze dan weer besparen op minderwaardige producten en onzinnige managementfuncties. De consument hoeft dus helemaal niks te steunen. Hij moet juist, zoals de eerste moderne econoom Adam Smith zei, handelen uit eigenbelang. Let jij dus maar op je eigen geldzaken, dan let de economie wel op zichzelf.»

NOELS «Ik hoed me voor zulke veralgemeningen. Ja, er zal een stukje verduurzaming zijn, ongezonde bomen zullen omvallen. Maar gezonde ook. We hebben de afgelopen maanden minder uitgegeven aan 'vertier en reizen'. Je kunt dat makkelijk zien in de zoekgeschiedenis van Amazon of Google: er zijn bijvoorbeeld veel minder reiskoffers verkocht. Met als gevolg dat er ontslagen vielen bij Samsonite in Oudenaarde.

»In de economische krimp van 10 procent zitten jobs en sectoren die honderd jaar geleden misschien niet bestonden, maar die voor ons intussen wél essentieel zijn: pretparken, allerlei diensten, festivals... We zijn geen planten, hè.»

HENSELMANS «Mijn advies: maak zelf uit waar je geld aan wilt geven. Kies bijvoorbeeld voor kleinere winkels, laat de supermarkten links liggen - die hebben toch al megawinsten geboekt door corona.»

HUMO Geert Noels vroeg onlangs op Twitter: 'Denk dit weekend eens extra aan uw lokale winkelier, wees gul met een fooi, geniet van de kleine dingen. Onze eigen kleine relancepolitiek!' De consument moet dus kiezen tussen zijn eigenbelang en de morele plicht om de lokale handel te steunen.

NOELS «Je kunt die uitgaven óók zien als eigenbelang. Lokale winkels zorgen voor de leefbaarheid van je omgeving. Ze sponsoren vaak je sportclub. Alleen zul je dat pas beseffen als het allemaal wég is.»

HUMO Bioboeren en hoevewinkels kenden een hausse tijdens de lockdown. Maar als er één iemand nog rijker geworden is door corona, dan Jeff Bezos van Amazon.

NOELS «Sowieso is mijn bezorgdheid dat we massaal online kopen. Ja, het is goedkoper. Maar de amazonisering draagt niks bij aan je lokale community. Ik ben geen kneuterige econoom van onder de kerktoren, ik heb het genoeg gezien in het buitenland: hoe dat lokale ecosysteem van winkels verdwijnt. Dus denk er toch maar eens over na.»

WINSTKANSEN

HUMO We hebben het nog niet gehad over de grootste maandelijkse kost: wonen. Het adagium van de generatie van mijn ouders - nooit méér dan één derde van je maandloon uitgeven aan wonen - is niet meer haalbaar.

HENSELMANS «En toch moet je altijd denken: kan ik het betalen? En zelfs: kan ik het betalen als ik of mijn partner werkloos worden? Het is je eerste levensbehoefte, en daar moet je niet mee gokken. Ook niet met onderverhuur via Airbnb, want dat systeem is door corona in elkaar geklapt. Het is ook niet verstandig om een te duur huis te kopen omdat je erop gokt dat huizen steeds duurder worden en dat er dus ooit winst in zit.»

HUMO De Nederlandse huizenprijzen daalden met 20% in de vijf jaar na de crisis van 2008. In België stegen de huizenprijzen voortdurend. Zal deze crisis voor een daling zorgen?

NOELS «Goed nieuws voor huizenbezitters, slecht nieuws voor starters: onze markt is stabieler dan de Nederlandse. Wij hebben hier nooit onze hypotheken gebruikt om te beleggen in aandelen, wat in Nederland wél is gebeurd. Akkoord, Vlaamse huizen zijn té duur in vergelijking met de kwaliteit, maar de rente is zodanig laag dat de huizenprijzen in sommige categorieën zelfs nog zijn gestegen.»

HUMO Ook mensen mét geld piekeren zich suf in tijden van crisis: ze zijn bang om geld te verliezen.

VERDEGAAL «De mens is nu eenmaal behept met 'verliesaversie': die zorgt ervoor dat de pijn die je voelt als je een bepaalde som kwijtspeelt, veel sterker is dan de blijdschap die je voelt als je diezelfde som ontvangt. Verliesaversie zorgt er ook voor dat mensen effecten die in waarde zijn gedaald te lang vasthouden, in de vaak ijdele hoop dat de waarde weer zal stijgen.»

NOELS «Het is ook perfect te begrijpen dat mensen met geld volop piekeren: ze hebben zich vroeger vaak dingen ontzegd voor hun appeltje voor de dorst, en de overheid staat al klaar om dat appeltje te schillen. Want bij mensen die níét hebben gespaard, valt er niks te rapen. Een crisis wordt altijd voor een groot deel betaald met spaargeld.»

HUMO Twaalf jaar na de kredietcrisis staat er tot 100.000 euro veilig op onze spaarrekening bij een Belgische bank - daar staat onze overheid borg voor. Wie meer spaargeld heeft, zet het dus best bij meerdere banken, in schijven van 100.000 euro?

NOELS «Zelfs die 100.000 euro is maar veilig 'in theorie'. Vermenigvuldig 100.000 euro met het aantal Belgen met een spaarboekje bij een Belgische bank, en dan zie je onmiddellijk dat de overheid die borgstelling nooit kan waarmaken. Waarom hanteert onze overheid dan die limiet? Het enige wat een bank nu failliet kan doen gaan, is een run op de bank: mensen die massaal hun spaargeld opnemen. Die 100.000 euro houdt de mensen rustig, zodat er geen run komt.

»De kans is vandaag aanzienlijk groter dat je je spaargeld zult kwijtraken aan allerlei belastingen die uit deze crisis zullen voortvloeien, of door inflatie. Spaarboekjes zijn in vorige crisissen altijd een goed idee geweest, maar met de negatieve rente en geen uitzicht op beterschap bieden ze nu geen langetermijnoplossing.»

HUMO Jaarlijks verlies je nu al 69 euro per 10.000 euro geparkeerd spaargeld. Wat zijn betere investeringen? Goud geldt als een veilige haven.

VERDEGAAL «Geen enkele expert kan écht voorspellen wat de effectenbeurzen gaan doen, of de prijzen van goud, bitcoins of andere beleggingsproducten. Bovendien grijpen opportunisten onzekere tijden altijd aan om hypes te creëren. Ten tijde van de kredietcrisis gebeurde dat volop met goud: eurobiljetten zouden door hyperinflatie eindigen als wc-papier, waarop nerveuze consumenten en beleggers zich op goud stortten. De goudprijs steeg van zo'n 23.000 dollar per kilo in 2008 naar maar liefst 60.755 dollar in juli 2011. Maar daarna ging het vijf jaar lang bergaf.»

HUMO De goudprijs is historisch hoog. Op 5 augustus 2020 werd de symbolische drempel van de 2.000 dollar per troy ounce (31,1 gram) overschreden.

VERDEGAAL «Ja, en zo zal de goudprijs op en neer blijven gaan. Ik vind dat je beter een beleggingsstrategie kiest voor de lange termijn, die je in zowel goede als slechte tijden kunt aanhouden.»

NOELS «Er is niks mis met 5 procent van je vermogen in goud te steken. Dat is een heel oud gebruik: juwelen of gouden munten werden vroeger doorgegeven, van generatie op generatie. Het was de bedoeling dat je dat koffertje nooit moest openen, maar als je écht aan de grond zat, kon je je leven wél heropstarten met dat goud. Die reboot-functie is nog altijd een goed idee. Je moet in goud alleen géén manier zien om je pensioen bijeen te sparen.

»Het is ook logisch dat de goudprijs nu op een historisch hoogtepunt zit. Door de coronacrisis drukken de centrale banken héél veel geld. Mensen vrezen dat hun geld daardoor aan waarde zal verliezen, dus zoeken ze hun toevlucht in dingen die hun waarde behouden: goud, grond, kunst. Corona zal nog een tijd aanslepen én de centrale banken hebben al gezegd dat ze de komende jaren nog veel méér geld zullen bijdrukken. Goud zal dus nog een tijdje gegeerd blijven.»

HUMO En wat met grond, huizen en kunst?

NOELS «Vastgoed wordt gegarandeerd een target van de overheid in deze crisis. Verplaats je in de geest van een politicus: belastingen heffen moet snel gaan, administratief eenvoudig zijn én veel opleveren. En welke zaken zijn makkelijk traceerbaar? Spaargeld, dividenden, coupons, vastgoed, huurinkomsten...

»Kunst is veel moeilijker te traceren en loopt dus minder risico om het slachtoffer te worden van de coronabelastingen. Ook op goud heeft de overheid minder zicht.»

BOVEN ONZE STAND

HUMO Nog beleggingstips in crisistijd?

VERDEGAAL «Denk er altijd aan dat de eerste bestemmingen voor je spaargeld zijn: schulden aflossen en een buffer aanhouden voor noodgevallen. Pas als je dán iets overhebt, kun je denken aan een tweede huis, de renovatie van je woning - een energiezuiniger woning is ook een investering! - of beleggen.»

NOELS «Leg ook niet al je eieren in één mand: in een crisis breken er eieren. Thrillseekers vinden ze té veilig, maar wie nu wil beleggen voor zijn oude dag, kan zijn toevlucht zoeken in beleggingsfondsen. Die beleggen je geld met een afgesproken doel: je investeert óf via aandelen óf via obligaties - telkens heel divers - of in een mix van beide. Bovendien vormen beleggingsfondsen aparte vennootschappen, kleine bootjes in de buik van het grote schip 'de bank'. Gaat de bank over de kop, dan varen die bootjes gewoon verder.»

HUMO Zijn bepaalde aandelen gestegen door corona?

NOELS «De technologiebeurzen staan nu veel hoger dan voor corona. De grote techbedrijven beleven zelfs een all time high, en zeker de gamingbedrijven: mensen hebben tijdens de lockdown massaal computerspelletjes gespeeld (lacht). Aandelen in de retail, de financiële sector, olie of nutsbedrijven doen het dan weer slechter.

»Die stijging van de grote techaandelen zal nog een tijd doorgaan. De politiek van Trump heeft een geweldige boost gegeven aan de techbedrijven: hij heeft de vennootschapsbelasting verlaagd en voerde een pro-aandeelhouderspolitiek. Hij heeft het onlangs wéér getweet: 'RECORD HIGH NASDAQ!' Trump heeft zijn lot verbonden aan de stand van de Dow Jones. Nu die heel hoog staat, hoopt hij dat de mensen denken: hij is nog zo slecht niet bezig. Trump is de grootste cheerleader van Wall Street. Dat is dystopisch: de rijen voor de voedselbedeling in de VS zullen alsmaar langer worden, terwijl Wall Street nog harder zal feesten.

»Ik vind het moreel verwerpelijk hoe die grote techaandelen hun waarde hebben zien stijgen in deze crisis, maar ze zíjn wel gestegen. En dat zal nog een tijdje doorgaan.»

HUMO Ik zag de afgelopen tijd veel buitenlandse vakantiehuizen te koop staan op Facebook, wellicht van mensen die ze niet meer verhuurd en dus niet meer afbetaald krijgen. Vroeger hadden alleen rijke mensen een tweede verblijf - die hoefden daarvoor niet te lenen, noch vakantiehuurders te zoeken. Zijn we met z'n allen niet te veel boven onze stand gaan leven?

NOELS «We zitten met een overheid die zelf allerminst het goede voorbeeld geeft, door maar schulden te blijven maken. Dan denken ook consumenten: blijven lenen is geen probleem! Ik ben veertig jaar geleden opgevoed in een heel ander klimaat. Toen klonk het: 'Schulden, pas daarmee op!' Je leende voor je huis, maar niet voor consumptiegoederen, laat staan om op reis te gaan. Je moet je realiseren dat jij geen overheid bent: als jij schulden maakt, zul je niet gered worden door de centrale banken.»

VAN WESENBEECK «Je maakt beter geen extra schulden tijdens een crisis. Daar hoort ook je kredietkaart bij. Een tip tegen impulsaankopen: vries je creditcard in een beker water in. Tegen de tijd dat ze ontdooid is, wil je die jurk misschien niet meer. Stel bij een dure aankoop ook de vraag: kan ik die niet uitstellen?»

NOELS «Ik noem dat de 'mentale buffer'. Je moet dat kunnen: tevreden zijn met het feit dat je eens een jaar niet op reis gaat. Of dat het nieuwste type auto niet op je oprit staat.»

HUMO Groepsdruk speelt daarin een enorme rol. Misschien is dat een voordeel van social distancing: we hoeven ons minder aan te trekken van wat onze vrienden uitgeven.

VERDEGAAL «Het geeft de mens een veilig gevoel te kunnen doen wat iedereen doet. Maar kuddegedrag komt je in geldzaken vaak duur te staan: wat gegeerd is, is per definitie duur.»

VAN WESENBEECK «Ik noem dat in mijn boek het elfde gebod: 'Gij zult uw buren niet kopiëren.' Ga je door een moeilijke periode? Probeer dat bespreekbaar te maken in je familie of vriendenkring, in plaats van rondjes te blijven trakteren op café, omdat je niks durft te zeggen.

»Er heerst in Vlaanderen nog altijd meer schroom om over geld te praten dan in Nederland. Stress wegens geldzorgen is al zwaar, maar het taboe errond, zeker in Vlaanderen, maakt het nog zwaarder.»

ALLES KOMT GOED

HUMO Wie is in deze crisis het slechtste af: iemand met vast werk of een zelfstandige?

NOELS «De mensen die qua inkomenszekerheid het best zijn voorbereid op een crisis, zijn zij die diverse bronnen van inkomsten hebben. Freelancers kunnen daardoor nu beter af zijn dan iemand die al dertig jaar trouw bij hetzelfde bedrijf werkt en zijn werkgever failliet ziet gaan.»

VERDEGAAL «Als je in de evenementenbranche werkt, kun je het de komende jaren sowieso schudden. Vreselijk voor al die mensen.»

VAN WESENBEECK «Dit is dé periode om aan de slag te gaan met een talent dat je altijd al wilde ontplooien. In plaats van thuis door de laatste nieuwsberichten over corona te scrollen: volg een onlinecursus. Dat hoeft niet veel geld te kosten, en je kunt die nieuwe vaardigheid proberen te gelde te maken.»

HUMO Om het met de Oostenrijkse schrijver Stefan Zweig te zeggen: 'Elke crisis is een geschenk van het lot aan de creatieve mensen'?

HENSELMANS «De mensen die zich het makkelijkst door een crisis slaan, zijn zij die met weinig geld toch heel fijn leven. In ons boek hebben we ze de survivors gedoopt. Ze hebben misschien weinig geld, maar ze schamen zich niet. Ze wentelen zich niet in een slachtofferrol. De survivor heeft lak aan de massa, ook al zijn alle meubelen in huis van straat geraapt, hij is er trots op. Ik interviewde iemand die als cadeau bij een geboorte altijd een zelfgemaakte 'waardebon' geeft, goed voor een aantal babysitbeurten. Zo speelt ze in op wat haar vrienden en familie écht nodig hebben, wat de band alleen maar versterkt.»

HUMO Tot slot: komt het ooit weer goed?

NOELS «Zelfs zonder vaccin zal de economie na vijf jaar weer in haar plooi vallen. We moeten niet vrezen dat we nooit meer festivals of sportwedstrijden zullen bijwonen. Maar er zal hoe dan ook een stukje afsterven in ons rijke ecosysteem van concerten, horeca én middenstand.»

VERDEGAAL «In het ergste geval raak je misschien je huis en je baan kwijt, en moet je van een uitkering leven. Maar zelfs dan moet je maar denken: waar zou je liever wonen tijdens zo'n crisis? Hier ben je stukken beter af dan in Zuid-Amerika of in een Afrikaans land.»

HENSELMANS «Het is zoals John Lennon zei: 'Everything will be okay in the end. If it's not okay, it's not the end.»