Zonen zonder moeder: Dave Eggers & Sufjan Stevens

Op zijn emotioneel verpletterende nieuwe plaat ‘Carrie & Lowell’ verkent Sufjan Stevens het vreselijke gevoel van verlies dat hij ervoer na de dood van zijn moeder Carrie. Met Dave Eggers praat hij over z’n uit zijn hengsels hangende kindertijd, over hoe lastig het hem viel de plaat te maken, en over hoe hij verwacht dat de songs hem live eindelijk een zekere opluchting zullen brengen.

Terwijl de grijze East River verderop langzaam voorbijtrekt, terwijl de witte rook van een verre fabriek één wordt met de witte winterlucht en terwijl een eenzaat in een grijze jas over het terrein van de kerncentrale aan de overkant van de straat slentert, toont Sufjan Stevens ons – in zijn studio op de vierde verdieping – decennia oude homevideo’s van zijn familie. Een verzameling geesten die levendig bewegen op onhoorbare muziek.

Er is een grootvader, een tante, een oom, een neef. ‘Dát is Carrie,’ zegt hij, terwijl hij naar zijn moeder wijst. In de korte Super 8-clips oogt ze als een knappe jonge vrouw met donker haar en grote, behoedzame ogen. In één van de filmfragmenten staat ze, samen met haar broers en zussen, achter een verjaardagstaart voor zich uit te grimassen – zichtbaar ongemakkelijk voor het oog van de camera. In een ander filmpje staat ze op een strand, opnieuw behoedzaam, af en toe een glimlach. In een laatste clip danst ze traag met een rijzige man, bijna een kop groter en veel luchthartiger, een man met heldere ogen en een pas geschoren hoofd. Het is Stevens’ vader Rasjid, en voor zover de zanger het kan inschatten is het de film van hun huwelijksnacht. Carrie en Rasjid dansen langzaam, haar hoofd tegen zijn borstkas, terwijl zijn gezicht oplicht en hij grijnzend rondkijkt, naar Carries Griekse familieleden die vrolijk om hen heen dansen. Met zijn grote ogen en pas geschoren schedel lijkt hij de omgeving voor zich te willen innemen. Carrie houdt haar ogen gesloten, het oor dicht tegen het hart van haar nieuwe echtgenoot, blij met de mogelijkheid even te kunnen ontsnappen naar een veilige plaats in haar binnenste.

undefined

'Hoeveel familiale waanzin Stevens als kind ook heeft meegemaakt, het heeft in wezen ook hém voortgebracht: een mens met een Muppet-pet, in staat tot buitengewone muziek'

We bevinden ons in Stevens’ studio in Williamsburg, en van buitenaf stuurt New York een blauw licht door alle kleine kamertjes, met hun houten vloeren en hun oosterse tapijten. Stevens draagt hoge basketbalschoenen en een rode baseballpet, met daarop de beeltenis van Animal van The Muppets. Hij blijkt warm, benaderbaar en opvallend welbespraakt. Om ons heen: piano’s, keyboards, gitaren, ukeleles, het gereedschap van een multi-instrumentalist die bekendstaat om de wilde verscheidenheid van zijn output – van de weelderige popmuziek op ‘The Age of Adz’ tot de experimentele noise op ‘Enjoy Your Rabbit’.

Beluister 'The Age of Adz' integraal:

Beluister 'Enjoy Your Rabbit' integraal:

undefined

Belangrijker, evenwel – zeker voor iemand die, zoals ikzelf, opgegroeid is in Illinois – is dat Stevens ook de auteur is van de waanzinnige dubbelplaat die hij opdroeg aan de meest luisterrijke van alle VS-staten: het land van Lincoln. De plaat ‘Come On Feel the Illinoise’ is bekend bij een opmerkelijke hoeveelheid Illinoisians, van het stedelijke Chicago tot het landelijke Rantoul, en als de staat ooit een officiële dubbelaar aanduidt om al zijn gloriën en tragedies te bezingen, is de kans groot dat het deze songcyclus wordt, geschreven door een man uit Michigan.

Beluister 'Come On Feel the Illinoise' integraal:

undefined

Stevens schreef ook voor díé staat een plaat, maar het plan er één te wijden aan elk van de vijftig staten heeft hij intussen opgegeven – hij was er mee zoet geweest tot hij een flinke tachtiger was. Nu beweegt hij zich rusteloos voort door tal van genres, van symfonisch tot elektronisch – al ziet hij zichzelf nog steeds bovenal als een folkverteller.

Zijn nieuwe plaat, ‘Carrie & Lowell’, een terugkeer naar de verhalende songschrijverij, is een ontzagwekkend en zielsverwoestend meesterwerk, geïnspireerd door de dood van zijn moeder, Carrie, in 2012. Het bevat van de mooiste muziek over verlies die ooit gemaakt werd, en enkele van de meest directe studies van het thema ‘dood’ uit de popgeschiedenis. Het is een brutale, hartstochtelijk trieste, ongenadig uitputtende plaat waarnaar je, omdat ze zo voortreffelijk en vakkundig gemaakt werd, toch gemakkelijk dagen na elkaar kunt luisteren.

‘Spirit of my silence,

I can hear you

But I’m afraid to be near you

And I don’t know where to begin

And I don’t know where to begin’

Dit zijn de eerste woorden van de eerste song: ‘Death with Dignity’, en ze spreken over de verwarring die Stevens voelde na de dood van zijn moeder, over zijn onvermogen om het volledig te bevatten, laat staan het in muziek te vatten. ‘Ik begon songs op te nemen als onderdeel van het rouwproces, als een manier om het zin te geven,’ zegt hij. ‘Maar het schrijven en het opnemen bleken niet de balsem op de ziel die ik ervan verwacht had. De twijfel en de treurigheid namen enkel toe. Het werd een in complete duisternis gezwachteld jaar. In het verleden had mijn werk altijd een zeer wederkerige kwaliteit – ik stopte er iets in, en kreeg iets terug. Niet deze keer.’ Dat hij alsnog in staat bleek tot een plaat met zo veel samenhang en tederheid is een aanzienlijke verwezenlijking, zeker gezien de diepe, ingewikkelde relatie die hij met Carrie had gehad.

Sufjan & Lowell

Zij trouwde jong, en kreeg haar vier kinderen in snelle opeenvolging. Haar echtgenoot, Sufjans vader, was lid van de religieuze Subud-groep. (De geschoren schedel in de homevideo van hun huwelijksnacht is het resultaat van een Subud-ritueel.) Carrie en Rasjid waren zeven jaar getrouwd. Maar in 1976 – Sufjan was toen 1 jaar, zijn broers en zussen allemaal jonger dan 10 – verliet Carrie de familie, zonder zich erover uit te spreken of ze ooit zou terugkomen of zelfs maar contact houden. Later hertrouwde zijn vader, en het gezin verhuisde gedurende Sufjans kindertijd voortdurend doorheen Michigan, nu eens trouw aan het Subud-geloof, dan weer even niet. Er was nooit genoeg geld, en zijn vader werd een strikte patriarch van een sterk uiteenlopend gebroed. ‘We werden door hem behandeld als huurders,’ zegt Stevens, ‘Het was een familiale, met spuug bij elkaar gehouden knoeiboel.’

Ook Carrie huwde opnieuw – met een man die Lowell Brams heet, en het was door en dankzij Lowell dat Carrie een nieuwe, aarzelende aan-en-afrelatie met haar kinderen opbouwde. Lowell stond erop visites te organiseren, telefoontjes in te plannen, en hij vatte een bijzondere interesse op voor Sufjan. Er was geen muziek in het huis dat Stevens deelde met zijn vader en stiefmoeder – platen noch stereo – maar Lowell, een amateurmuzikant en een enthousiaste platenverzamelaar, liet hem kennismaken met Leonard Cohen, Frank Zappa, Judee Sill, Nick Drake, Mike Oldfield en The Wipers.

Beluister 'When It's Over' van The Wipers:

Hij bezocht Stevens vaak tijdens diens kinder- en middelbareschooltijd, zond hem mixtapes, en toen Stevens aan de universiteit zijn eigen bands oprichtte, stond Lowell dikwijls in het publiek, klaar met positieve, concrete kritiek.

‘Er was zo weinig samenhang in onze opvoeding,’ zegt Stevens. ‘Geen gevoel van trouw aan een stamboom of aan bloed. Maar Lowell was er altijd.’ Lowell runt nu Stevens kleine platenlabel, Asthmatic Kitty, vanuit zijn huis in Wyoming.

Carrie en Lowell scheidden in 1984, maar hielden contact. Toen Carrie stierf, voelde Stevens zich emotioneel en creatief compleet onthecht. Hij werkte samen met Serengeti aan een hiphopplaat, werkte aan een project voor het ballet. Hij probeerde zichzelf af te leiden, bezig te blijven. ‘Ik had er in die tijd behoefte aan mijn eigen gemoedstoestand te manipuleren. Wat ik in mijn werk deed, was het absolute tegendeel van hoe ik me voelde. Ik was nog niet klaar om toe te geven hoe hard haar dood mij had aangegrepen.’

Carrie & Lowell

Uiteindelijk begon hij er toch songs over te schrijven, maar nog steeds zonder de bedoeling de plaat ook op te dragen aan Carrie en Lowell – aan de moeder die was vertrokken en de stiefvader die was gebleven. Sterker: nadat hij al dertig demo’s had opgenomen, had hij nog geen idee van wat hij in handen had. ‘Het was een rommeltje. Het ontbrak me aan objectiviteit.’ Ook na negen platen weet hij nog niet hoe je een plaat bouwt uit een losse verzameling songs. ‘Elke keer als ik met iets nieuws start, voel ik me onwetend, ontoereikend. Het is altijd weer van nul beginnen.’ Doorgaans producet hij zijn eigen platen, maar deze keer richtte hij zich ervoor tot Thomas Bartlett, een bevriende muzikant die zich in een gelijkaardige existentiële toestand bevond: hij had recentelijk een broer verloren aan kanker. ‘Thomas nam alle schetsen en gaf er betekenis aan. Hij liet me ook weten wanneer iets onzin was. Hij zei: ‘Dit zijn jouw songs, dit is jouw plaat.’ Hij was genadeloos.’

undefined

undefined

'Ik geloof dat het moederschap heilig is' Sufjan Stevens

Het resultaat is een nauwsluitende cyclus van 11 songs, 42 minuten, tegelijk brutaal en bloedmooi, geobsedeerd door rouw en dood, maar bovenal cathartisch. Stevens is erin geslaagd uit chaos een afgelijnd, helder geheel te boetseren. ‘Op het einde had ik het gevoel dat ik het verdriet op de juiste manier geventileerd had. Het had de waardigheid die ik zocht.’

‘I forgive you mother,

I can hear you

And I long to be near you

But every road leads to an end

Yes every road leads to an end

Your apparition passes through me in the willows

And five red hens

You’ll never see us again

You’ll never see us again’

Het zijn de laatste woorden van ‘Death with Dignity’. Verder op de plaat neemt de intensiteit enkel toe.

Bekijk 'Death with Dignity' live in Philadelphia begin april:

undefined

Gezien de verbrijzelende emotionele impact van de muziek is het een voor de hand liggende vraag hoe Stevens zich voelt bij het vooruitzicht deze songs straks live te moeten brengen. In de lente vertrekt hij op tournee, en het is een natuurlijk instinct hem te willen beschermen van wat een lastige ervaring zou kunnen worden. Maar hij kijkt ernaar uit.

‘Ik putte zó weinig plezier uit het schrijven van deze plaat – ik heb het gevoel dat ik stilaan wat genot verdiend heb.’ Hij gaat de baan op met een kleine band, en dat zorgt mogelijk voor een buffer tussen zijn teksten en hemzelf. ‘Dat ik de ervaring op het podium met andere muzikanten kan delen, helpt. Dat ik me kan concentreren op de opvoering, de fingerpicking en de juiste intonaties, en dat ik vertrouwen kan scheppen uit mijn eigen falset, zorgt er hopelijk voor dat ik minder aan de inhoud van de songs ga denken.’

De fans – of ze nu live komen luisteren, dan wel liggend op de slaapkamervloer in hun eigen disfunctionele thuis – mogen niet vergeten dat dit in essentie een plaat over vergeving is. Want hoeveel familiale waanzin Stevens als kind ook heeft meegemaakt, het heeft in wezen ook hém voortgebracht: een mens met een Muppet-pet, in staat tot buitengewone muziek. Ik probeer Stevens deze theorie te verpatsen – dat wij, kinderen van de chaos, hoe dan ook dankbaar moeten zijn – wat we ook hebben ondergaan. Dankbaar voor het leven, en de weelderige waanzin ervan.

Stevens haalt diep adem. We kijken door het venster, naar de vrieswitte lucht, tegelijk leeg en vol van mogelijkheid. ‘Je geschiedenis kun je niet veranderen. Maar je kunt er wel voor kiezen de woede los te laten, je kunt kiezen voor het inzicht dat er geen perfecte manier bestaat om een persoonlijkheid uit te bouwen. Ik geloof dat het moederschap heilig is. Dat het werk van een ouder het werk van een heilige is – of je nu kiest er afstand van te nemen of niet.’

Ongelukkige moederdag

Zonen en moeders: als het misloopt, kun je maar beter hopen dat ze er liedjes over maken, en geen motel gaan uitbaten.

John Lennon - 'Mother' (1970)

In de openingssong van het ondraaglijk intense Plastic Ono Band richt John Lennon zich tot z'n moeder, die hem als baby bij z'n tante Mimi had achtergelaten. Als The Beatle op het einde de primal scream-therapie in de praktijk omzet, van je een glimp op van al het wereldleed van Altamira tot heden.

undefined

Pink Floyd - 'Mother' (1979)

Ook al niet bijster harmonieus: de relatie tussen Pink, de hoofdfiguur op Pink Floyds conceptuele dubbelaar 'The Wall', en z'n moeder. 'Hush now baby, baby, don't you cry. Mama's gonna make all of your nightmares come true. Mama's gonna put all her fears into you'. Er wordt gezegd dat de figuur van Pink dicht bij die van Roger Waters staat, maar dat is geen excuus.

undefined

The God Machine - 'Mama' (1994)

Weinig venten ooit zo om hun moeder horen roepen als Robin Proper-Sheppard op de tweede en laatste van The God Machine.

undefined

Fela Kuti - 'Coffin for Head of State' (1977)

Fela Kuti liet in 1977 de kist met het lichaam van z'n dode moeder afleveren aan de residentie van toenmalig militair leider Olusegun Obasanjo. Ze was gestorven nadat Nigeriaanse soldaten haar uit het raam van Fela's huis hadden gegooid tijdens een massale aanval op z'n commune Kalakuta Republic.

undefined

Bonus-track: Mr. T - 'Treat Your Mother Right' (1984)

Niks dan ellende hierboven? Laat het maar aan Mr. T over om de boel recht te trekken, fool!

undefined