Zweden bewapent zich tegen de Russen: ‘Het lijkt hier op sommige dagen wel een oorlogsgebied’

Zweden is zich tot de tanden toe aan het bewapenen om de nieuwe dreigingen in Europa het hoofd te kunnen bieden.

‘Vandaag waren de beschietingen intensief,’ schrijft de protestgroep Skärgårdsuppropet, het Archipel-appèl, eind februari op Facebook. Gedurende de middag en avond zijn in de zuidelijke archipel van de Zweedse stad Gothenburg onophoudelijk salvo’s te horen geweest. ‘De school op Brännö rapporteert dat kinderen zich uit angst voor de oorlog hebben verstopt. Het heeft het personeel veel tijd gekost ze te kalmeren.’

Het is een merkwaardige ervaring: de anders zintuiglijke idylle van de eilandengroep met verweerde rotsen, vergezichten over zee en de afwezigheid van verkeer, kan plotseling – en langdurig – worden verstoord door het indringende geknal van zwaar geschut.

Ondermaatse dialoog

In diezelfde archipel bevindt zich namelijk een legerbasis. Het afge­lopen decennium oefenden eenheden hier zo’n twintig dagen per jaar. De ­eilandbewoners stonden er niet om te springen, maar konden ermee leven. Vanaf dit jaar is dat aantal oefendagen opgeschroefd naar 115. In totaal mogen jaarlijks 1,3 miljoen schoten worden gelost. ‘Totaal onredelijk,’ vindt Klas Ålander, een Brännö-bewoner en mede-initiatiefnemer van Skärgårdsuppropet. ‘De dialoog tussen de ­autoriteiten en de bevolking was ondermaats.’

De actiegroep probeert het politieke besluit terug te draaien. Maar ze achten hun kans van slagen klein, zeker sinds Zweden heeft besloten tot een forse uitbreiding van het leger, wat ten grondslag ligt aan het nieuwe amfibieregiment in Gothenburg en de toename in militaire oefeningen.

‘Aanval niet uitgesloten’

Na een periode van zestien jaar waarin ‘een militaire aanval op Zweden onwaarschijnlijk’ werd geacht, is de houdbaarheidsdatum van deze opvatting bereikt. Het parlement noemt de veiligheidssituatie ‘verslechterd’. ‘Een gewapende aanval tegen Zweden kan niet worden uitgesloten,’ stelde de Zweedse Riksdag vast.

Sinds het begin van dit jaar geldt een volledige ommekeer wat betreft de risicobeoordeling van oorlog op Zweeds grondgebied. Daarom wordt het defensiebudget de komende vijf jaar opgeschroefd met 40 procent, tot 89 miljard Zweedse kroon (een kleine 9 miljard euro) in 2025. Dit is een verdubbeling ten opzichte van het defensiebudget in 2016. ‘We investeren in nieuwe militaire eenheden,' vertelt minister van defensie Peter Hultqvist, ‘en willen van 60.000 naar 90.000 mankrachten.’

In 2018 is in Zweden de dienstplicht heringevoerd. Alle 18-jarigen krijgen een oproep, jaarlijks worden vijfduizend van hen geselecteerd voor de militaire dienst. Dat aantal is nu opgeschroefd naar achtduizend. Er komen ook nieuwe jetfighters, onderzeeërs en langeafstandsraketten. Het land investeert in ‘innovatieve wapensystemen’ en maakt zich paraat voor moderne tactieken van oorlogsvoering, zoals een cyberaanval.

Nieuwe Koude Oorlog

Het nieuwe beleid is het gevolg van nieuwe dreigingen, aldus de minister: ‘Europa kent een nieuwe veiligheidssituatie. Kijk naar Georgië, de Krim, het lopende conflict in Oekraïne. Rusland voert meer militaire oefeningen uit, en de oefeningen worden van een complexer niveau.’

Zweden ervaart Rusland, hoewel impliciet, als grootste risicofactor. Die Russische dreiging richt zich niet ­direct op het land zelf, maar ‘op Zwedens buurlanden in de EU en de Navo’. De angst bestaat dat de militair-strategische positie van Zweden in Noord-Europa kan leiden tot een wedloop tussen de grootmachten om de controle over Zweeds territorium.

Het recente besluit van het Zweedse parlement over de legeruitbreiding betekent een zekere terugkeer naar het tijdperk van de Koude Oorlog. De strijdmacht krijgt weer een ‘oorlogsorganisatie’, wat inhoudt dat alle troepen gelijktijdig moeten kunnen worden gemobiliseerd en ingezet binnen de tijdsspanne van een week.

Een bokkensprong

Naast materiële investeringen investeert het niet-geallieerde Zweden ook in zijn betrekkingen. Het land ‘verdiept de militaire samenwerking met Finland,’ vertelt Hultqvist. Tevens stemt het zijn defensieplannen af met Navo-leden Denemarken, Noorwegen, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten, hoewel dat Navo-lidmaatschap – en daarmee het einde van tweehonderd jaar officiële militaire neutraliteit – nog altijd een taboe blijft in regeringskringen.

Al lijkt de deur tot toetreding op een kier te zijn gezet. Onlangs stemde het Zweedse parlement over een motie over de ‘Navo-optie’, die inhoudt dat het land zich in de toekomst bij de Navo zou kunnen voegen, mocht dat te zijner tijd voordelig of noodzakelijk worden geacht. De regeringspartijen stemden tegen, maar een parlementaire meerderheid van oppositiepartijen (204 tegenover 145) stemde voor.

Minister Hultqvist heeft de afgelopen jaren een reeks gezamenlijke oefeningen met Navo-landen georganiseerd, maar is ook altijd Zwedens onafhankelijkheid blijven onderstrepen. De regerende sociaaldemocraten menen dat toetreding tot de Navo een te riskante bokkensprong zou zijn – een stap die de toch al wankele situatie in de oostflank van Europa zou kunnen destabiliseren. Waarom wel militaire samenwerking, maar geen alliantie? Hultqvist: ‘We willen bijdragen aan de stabiliteit in ons deel van Europa, maar verzetten ons tegen de verplichting welk Navo-land dan ook bij te staan in een crisissituatie.’

‘Het lijkt hier op sommige dagen wel een oorlogsgebied’

Het regiment in de Gothenburgse eilandengroep heeft aangekondigd de meeste dagen in mei van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat te oefenen. Militaire vaartuigen snellen langs de kust. Het kielzog klotst tegen de rotsige oevers. ‘Op sommige dagen lijkt het hier wel een oorlogsgebied,’ zegt Brännö-bewoner Klas Ålander. ‘Dan is het echt niet grappig om thuis te zijn, of naar een eilandschool te gaan. En dat terwijl de archipel een stadsdeel van Gothenburg is. In buitenwijken van Stockholm vinden toch ook geen schietoefeningen plaats?’

(Trouw)