#12: 'The Right Stuff' (Philip Kaufman, 1983)

Humo's filmjournalist Erik Stockman presenteert: de 100 beste films aller tijden! Of liever: een hoogstpersoonlijke, dwarse hitparade van films die, althans volgens (es), de blikkerende tand des tijds hebben doorstaan. Een onconventioneel rariteitenkabinet waarvan de deuren telkens op woensdag, vrijdag en zondag wijdopen zwaaien. Vandaag: 'The Right Stuff' van Philip Kaufman. Licht, camera, actie!

Dit is er eentje voor diegenen onder u die het niet kunnen laten om de ogen naar de hemel op te slaan wanneer er geronk in de wolken weerklinkt. Eentje voor de zielen die altijd omhoog turen wanneer er sneeuwwitte condensstrepen tegen de staalblauwe hemel staan; voor hen die altijd weer een gevoel van tover ervaren wanneer ze zo lang mogelijk de baan van dat pinkelende lichtje tussen de sterren blijven volgen.

Dit is het verhaal van de eerste Amerikaanse astronauten; de pioniers van de ruimte; de zeven mannen die zich in het begin van de jaren 60 in het kader van het Mercury-ruimteprogramma van de NASA één voor één onversaagd lieten opsluiten in piepkleine tinnen blikken en zich vanop Cape Canaveral omhoog lieten schieten – hoger en hoger en hoger, de dampkring in, tot ze de sterren bijna konden aanraken.

Dit is ook het verhaal van Chuck Yeager, de mythische testpiloot die als eerste mens door de ondoordringbaar gewaande geluidsmuur brak – ‘waar de lucht niet meer uit de weg gaat’. We ontmoeten Yeager op de beruchte Edwards Air Force Base, ‘waar ze sneller, verder en hoger gaan dan waar ook’ – in realiteit eerder een godvergeten samenraapsel van enkele barakken in de snikhete Californische woestijn dan een luchtmachtbasis.

De mannen die hier in de jaren 40 en 50 dag in dag uit hun hachje riskeerden door in experimentele straaljagers te stappen waren eigenlijk meer kamikazes dan piloten; in die tijd eindigde het leven van een testpiloot meestal in een opstijgende rookpluim (ooit vielen er 62 doden in 36 weken tijd, zo horen we iemand zeggen). Maar Yeagar was niet bang toen hij op 14 oktober 1947 in zijn Bell X-1 kroop en – in een scène die ons altijd weer rillingen bezorgt – met Mach 1 (een slordige 1.200 kilometer per uur) door de geluidsbarrière knalde – Yeager beschikte namelijk over the right stuff, hij was uit het goede hout gesneden.

En uiteraard bestaat er – in 1983 niet, en nu niet – geen betere acteur om Yeager te vertolken dan Sam Shephard, de grote Amerikaanse dichter en toneelschrijver; een knappe man met een iconische uitstraling; een poëet die thuishoort tussen de canyons. Prachtig ook hoe regisseur Philip Kaufman tijdens Yeagers heroïsche vlucht af en toe naar de zwartwitportretten van de dode testpiloten snijdt die in het lokale café tegen de muur prijken – hun geesten zoeven met hem mee.

Philip wíé, zegt u? Philip Kaufman maakte in 1978 furore met een schitterende horrorprent die onze Top 100 net niet heeft gehaald, ‘The Invasion of the Body Snatchers’, draaide in 1979 een heerlijke film over een straatbende, ‘The Wanderers’, en maakte na ‘The Right Stuff’, zijn magnum opus, nog enkele mooie films – ‘The Unbearable Lightness of Being’, ‘Henry & June’ en ‘Quills’. Kaufman was ook de man die in opdracht van George Lucas en Steven Spielberg het verhaal van ‘Raiders of the Lost Ark’ bedacht – om maar te zeggen dat ook Kaufman over the right stuff beschikt. Hoe triest overigens om te moeten vaststellen dat Yeagers formidabele krachttoer indertijd bijna onopgemerkt voorbijging; er stonden geen reporters op het tarmac, er kwam geen nieuwsflash, hij was geen breaking news.

Hoe anders was het voor de zeven astronauten van het Mercury-programma – voor hen knipten de schijnwerpers wél massaal aan. Nadat de Russen er op 4 oktober 1957 in waren geslaagd om de Spoetnik 1 in de ruimte te krijgen, begonnen de Amerikanen, die uiteraard niet konden achterblijven (‘De communisten krijgen vaste voet in de ruimte! Hoe konden ze ons in hemelsnaam voor zijn?’), halsoverkop hun eigen ruimteprogramma uit de grond te stampen – de ruimtewedloop, die in ‘The Right Stuff’ zo meeslepend wordt geëvoceerd, was losgebarsten. In een reeks hilarische scènes zien we hoe de Amerikaanse kandidaat-astronauten worden onderworpen aan de zwaarste fysieke beproevingen ooit aan een mens opgelegd – gruwelijke lavementen inbegrepen.

Maar terwijl de toekomstige astronauten hun fysieke paraatheid, hun uithoudingsvermogen en hun spermabeweeglijkheidsfactoren laten testen, snijden we terug naar de Edwards Air Force Base, waar de ‘ouderwetse’ testpiloten zich schamper uitlaten over dat ruimtegedoe – in hun ogen waren die astronauten geen piloten, maar aapjes-in-een-blik. Maar zag u die melancholische blik in de ogen van Yeager? Diep vanbinnen weet hij wel dat ook the Mercury Seven uit het juiste hout zijn gesneden (de wrange ironie is dat Yeager zelf nooit in aanmerking kwam voor het Mercury-programma omdat hij... geen universitair diploma had).

Hoe heerlijk is het ook om al die briljante acteurs in die glinsterende ruimtepakken aan het werk te zien: wat zagen Ed Harris, Dennis Quaid, Fred Ward, Lance Henriksen en Scott Glenn er toen nog allemaal jong en fris uit! ‘The Right Stuff’, ten slotte, drijft misschien wel de spot met het knotsgekke mediacircus waarin de zeven astronauten verstrikt zaten, en met het patriottische vlaggenvertoon dat met de ruimtewedloop gepaard ging, maar níét met de mannen zelf; níét met de ruimtevaart; níét met de magie van een raket, wachtend in de nacht op lancering. ‘We gaan naar de blauwe verten... Dertig seconden en brandstof normaal... Druk cabine optimaal, hoogtemeter werkt...’ Godspeed, mannen.

Bekijk de trailer van 'The Right Stuff'