#28: 'Dr. Strangelove' (Stanley Kubrick, 1964)

Humo's filmjournalist Erik Stockman presenteert: de 100 beste films aller tijden! Of liever: een hoogstpersoonlijke, dwarse hitparade van films die, althans volgens (es), de blikkerende tand des tijds hebben doorstaan. Een onconventioneel rariteitenkabinet waarvan de deuren telkens op woensdag, vrijdag en zondag wijdopen zwaaien. Vandaag: 'Dr. Strangelove' van Stanley Kubrick. Licht, camera, actie!

Eerst een korte wandeling langs Melancholy Road. Lang, láng geleden – Stephen Roche zat nog op de fiets, de Russische president Gorbatsjov sloeg de eerste deukjes in de Muur, Rick Astley stond in de hitparade – sleten wij onze zomervakanties ieder jaar opnieuw in Oostende, de koningin der afbladderende badsteden.

Overdag reden we – meestal in de neervallende regen – in een gocart over de zeedijk, en ’s avonds zaten we in de intussen ter ziele gegane cinema Rialto te kijken naar actiefilms als ‘Battletruck’ en ‘De jacht op de gouden cobra’. Maar die ene zomer – het precieze jaartal ontglipt ons – vond er in de Rialto iets heel speciaals plaats: een minifilmfestival dat was opgedragen aan Stanley Kubrick. Ademloos maakten wij kennis met de werken van de Meester: ‘2001: A Space Odyssey’, ‘Paths of Glory’, ‘Barry Lyndon’, ‘The Shining’, ‘Dr. Strangelove Or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb’... De ene onbeschrijflijke sensatie na de andere. De coup de foudre die we daar en toen in de Rialto voelden, valt met geen pen te beschrijven: het was alsof de schellen van onze ogen vielen; alsof poorten die tot dan toe altijd gesloten waren gebleven, ineens wagenwijd openzwaaiden; voor het eerst liet Vrouwe Cinema zich in vol ornaat bewonderen. Achteraf schreven we in het schoolmagazine, het legendarische Studentusje, zelfs een artikel over die magische filmzomer in Oostende onder de titel ‘Stanley Kubrick Or: How I Learned to Love Cinema’ – of hoe het Stanley Kubrick was die ons naar één van onze eerste journalistieke pennenvruchten leidde! Het niveau van het artikel was nogal erbarmelijk, maar elk woord uit de titel was gemeend.

Ach, wat zouden we graag eens een pint hebben gedronken met meneer Kubrick (1928 – 1999). Wie was die kerel toch? Nog steeds doen de gekste geruchten over hem de ronde: dat hij een kluizenaar was die voortdurend een helm droeg, een hekel had aan vrouwen en ongewenste bezoekers met insecticiden bespoot. (Larie. Hij was wél gesteld op rust en anonimiteit.) Een megalomane cineast, die speciaal voor ‘Full Metal Jacket’ de Vietnamese jungle in de buurt van London liet nabouwen, zodat hij ’s avonds in zijn eigen bed kon slapen. (Nonsens. Hij liet de decors in London optrekken omdat hij in Vietnam de juiste locaties niet vond.) Een absolute perfectionist, die zich persoonlijk bezighield met de decors, de muziek, het camerawerk en de boekhouding, en zijn acteurs tientallen en tientallen keren dezelfde take liet doen. (Klopt. Zo dreef hij Tom Cruise bijna tot waanzin op de set van ‘Eyes Wide Shut’ door hem negentig keer door dezelfde deur te laten stappen.) Een echte bourgondiër, die dol was op rijkelijk belegde broodjes. (Waar! Hoera, we hebben iets gemeen met Kubrick!) Kubrick vond het verder niet zo leuk dat journalisten hem altijd maar naar de betekenis van zijn werk vroegen: hij vond dat zijn films voor zichzelf moesten spreken.

‘Dr. Strangelove’ mag dus voor zichzelf spreken; laten we het erop houden dat deze gitzwarte satire, die in het midden van de Koude Oorlog uitkwam en insloeg als een atoombom, de grappigste film is die Kubrick ooit heeft gemaakt: telkens we hem in de player schuiven, zitten we ons weer kreupel te lachen. Met generaal Ripper (de even hilarische als dreigende Sterling Hayden), een knettergekke communistenhater – hij drinkt uitsluitend ethanol en regenwater omdat hij gelooft dat de Russen zijn lichaamssappen proberen te vergiftigen – die een escadrille atoombommenwerpers op Rusland afstuurt. Met de met een oer-Brits accent sprekende kapitein Mandrake (Peter Sellers), die de generaal met licht overslaande stem tot rede tracht te brengen: ‘We willen geen kernoorlog ontketenen wanneer dat niet nodig is, niet?’ Met majoor T.J. Kong (Slim Pickens), die zijn crew in de B-52-bommenwerper (Ziet u James Earl Jones zitten? De man die zijn stem aan Darth Vader leende maakt hier zijn filmdebuut!) moed tracht in te spreken: ‘Wel, jongens, jullie zouden geen mensen zijn als een atoomoorlog jullie niet lichtjes zou raken!’ Met de Amerikaanse president Muffley (opnieuw Sellers), die – in een gesprek dat door Kubrick zó lang wordt uitgerokken dat het totaal absurd wordt – aan zijn Russische evenknie de situatie probeert uit te leggen: ‘Hello Dimitri?’ En last but not least met Dr. Strangelove himself (wéér Sellers), een oud-nazi die in zijn rolstoel de strijd aangaat met een oncontroleerbare arm die zich aldoor in een nazigroet probeert uit te plooien. (Noot: kijk hoe acteur Peter Bull, die de Russische ambassadeur vertolkt, heel hard probeert om niet in lachen uit te barsten.) Sellers – ook gekend als Inspector Clouseau uit de ‘Pink Panther’-films – is simpelweg briljant in zijn driedubbele rol: eigenlijk behoort ‘Dr. Strangelove’ evengoed aan hém toe als aan Kubrick.

Ja, ‘Dr. Strangelove’ is lachen, gieren en brullen, maar intussen zadelt de film je – ook al is de Koude Oorlog intussen allang afgelopen – wél op met een drukkend ‘we zijn op weg naar het einde van de wereld’-gevoel. Of, zoals generaal Turgidson (George C. Scott) het zegt: je hoort voortdurend de vleugelslag van de engel des doods boven je hoofd (en zo ís het ook: IS! Poetin! Oekraïne!). Kreupel gelachen of niet, in wezen gaat ‘Dr. Strangelove’, net zoals álle films van Kubrick, over de mensheid die zijn eigen graf aan het delven is. O ja: zou Studentusje nog bestaan?

Bekijk de trailer: