50 jaar ‘Turks Fruit’: ‘Mocht ik een nieuwe versie maken, ik zou er veel meer seks in stoppen’

Filmklassieker Turks fruit is vandaag precies vijftig jaar oud. Nederlands meest succesvolle cineast Paul Verhoeven (84) blikt bij hem thuis in Los Angeles terug op de totstandkoming van de film, vertelt hoe het slipje van Sharon Stone in de ondergoedla van zijn dochters belandde en verklaart zijn fascinatie voor religie, geweld en seks. ‘Als we niet neuken, is het klaar. Nietwaar?’

‘Een nieuwe versie van Turks fruit? Daar fantaseer ik weleens over,’ biecht Paul Verhoeven op. In de woonkamer van zijn riante villa nabij Hollywood bladert hij voorzichtig door een sterk vergeeld exemplaar van Jan Wolkers’ klassieker uit 1969. Voorzichtig, want de lijm die de pagina’s ooit op zijn plek hield, heeft zijn beste tijd wel gehad.

In het boek wemelt het van de onderstreepte zinnen, kringen, pijlen en andere aantekeningen met potlood. De regisseur liet zelfs de kaft niet met rust. Jan Olie, Urks Fut, luidt de titel na het ooit, dik vijftig jaar geleden, in een verveelde bui zwart inkleuren van wat blokletters.

Dit vodje diende ooit als fundament voor zijn door liefst 3,3 miljoen Nederlanders bezochte bioscoopfilm. ‘Ik ging er vanochtend nog eens doorheen en dacht voortdurend: waarom hebben we dit en dat niet gebruikt? Hier, wacht… pagina 88.’

Verhoeven leest met ondeugende pretoogjes een passage voor die dusdanig expliciet is dat het onverstandig is die hier letterlijk af te drukken. Een gekuiste samenvatting: Olga (in de film gespeeld door Monique van de Ven) is ongesteld, maar laat een potje seks met haar liefde Eric (Rutger Hauer) niet aan zich voorbijgaan. Dan maar ‘van achteren’. Van de manier waarop Wolkers dit alles opschreef, krijg je nog steeds rode oortjes.

Dat ook de film Turks fruit de reputatie geniet uit zijn voegen te barsten van de erotiek, is volgens Verhoeven onterecht. ‘Kijk hem nog maar eens. Ze komen er nauwelijks aan toe hét te doen, ze worden voortdurend onderbroken. Dat komt omdat scenarist Gerard Soeteman vond dat we al dat gepomp zoveel mogelijk moesten vermijden. Dat advies heb ik bij het filmen gebruikt. Gerard schreef ook Floris (Verhoevens tv-hit uit 1969, eveneens met Rutger Hauer, red.) en Wat Zien Ik!?. Dat waren successen, dus ik vertrouwde hem.’

Maar een nieuwe Turks fruit? ‘Ik zou zeggen, stop daar veel meer seks in. Dan blijf je ook dichter bij Jans boek. Want wat daar allemaal in staat, is nog véél brutaler. Eric die zijn pik eerst in de slaolie hangt, voordat hij ’m in haar poeperd steekt… dat is toch hartstikke geestig nietwaar?’

De kruisiging in ‘Robocop’

Verhoeven heeft op zijn leeftijd nog altijd een haast guitige kwajongensblik. Een blik die je kan verwachten bij de maker van provocerende Nederlandse ‘schandaalwerken’ als Turks fruit en Spetters, maar ook van gedurfde Hollywoodproducties als Robocop, Total Recall, Starship Troopers en Showgirls, en recenter Franse titels als de ‘lesbische nonnenfilm’ Benedetta.

Die blik is ook zichtbaar als hij de gietijzeren toegangspoort van zijn vrijstaande huis in de Palisades – het Beverly Hills aan de westzijde van Los Angeles, op tien minuten rijden van het beroemde Venice Beach – bij hoge uitzondering opent voor een verslaggever. Het aangezicht, compleet met zwembad, het geluid van bladblazers en wuivende palmbomen onder de winterzon (een graad of 23); alles schreeuwt hier Hollywood. ‘Gekocht dankzij Basic Instinct,’ klinkt het trots, verwijzend naar zijn kaskraker met Sharon Stone uit 1992 die 50 miljoen dollar kostte en een slordige 350 miljoen opbracht.

Het interieur oogt dan juist weer opvallend bescheiden, voor Hollywood-begrippen Hollands nuchter. Met in het midden van de lichte woonkamer de vleugel die zijn echtgenote Martine gebruikt bij de vioolles die zij geeft, en aan de muur kunst van zowel de klassieke (een Mesdag) als de moderne school (van dochter Helen). ‘In onze gouden jaren kochten we na elke film een schilderij. Dat is wel even geleden. Elle uit 2016 deed het nog best goed, maar Benedetta leverde niks op. Een week na de première gingen de bioscopen dicht vanwege corona.’

In zijn studeerruimte valt het aantal theologische boeken op. Op een daarvan prijkt zijn eigen naam. Verhoeven is geen gelovig man, maar trad halverwege de jaren zestig tijdens een psychose – het gevolg van een ongewenste zwangerschap en een abortus bij Martine – kort toe tot de Pinkstergemeente. Daar nam hij al snel afscheid van de goddelijke Jezus. ‘Maar ik bleef wel nieuwsgierig naar die man.’ Het leidde tot een naar eigen zeggen ‘academische zelfstudie’ waar zo’n beetje alle tijd tussen het filmen door in ging zitten. In het resultaat, zijn boek Jezus van Nazaret, ontdoet hij hem van al zijn mythische eigenschappen. De fascinatie voor de Bijbelfiguur was ook dé reden dat hij ‘ja’ zei tegen Robocop, die volgens de maker eigenlijk gaat over ‘kruisiging en wederopstanding’.

In dit vertrek staan ook de prijzen die hij won met Elle. De in Amsterdam geboren regisseur bestudeert een van de beeldjes aan alle kanten. ‘Dit is een Golden Globe, toch? Het staat nergens. Ach, het zal wel,’ klinkt het onbewogen over de meest prestigieuze filmprijs naast de Oscar.

Ondanks zijn kwiekheid en kwajongensblik kun je zien dat de jaren bij de cineast tellen. Hij loopt wat voorzichtig en zoekt soms in lange stiltes naar woorden, iets dat niet alleen komt door het feit dat hij al dertig jaar hoofdzakelijk in Los Angeles woont en met Engelse stopwoorden als basically en anyhow strooit.

Hoe gaat het eigenlijk met uw gezondheid?
VERHOEVEN «Ik ging even door een moeilijke periode. Benedetta was net gedraaid, ik moest een heupoperatie ondergaan en de idioot zware pijnstillers die ik daarna kreeg, blokkeerden de dikke darm. Die is daardoor gesprongen. Het was op kerstavond 2019, ik voelde me rot en ging naar het ziekenhuis waar ze me met spoed opereerden.»

- Dat klinkt als kantje boord...

VERHOEVEN «Zonder die operatie was ik er niet meer. Als de dikke darm breekt en de poep spreidt zich overal uit, is het over en uit. Zo kwam die beroemde goochelaar Houdini ooit aan zijn einde. Door een klap van iemand in zijn buik sprong de boel en ging hij dood. De grote Houdini overleefde het niet en ik ben er nog, haha. Ik moest er een half van jaar van bijkomen en toen kregen Martine en ik corona, ondanks zo’n beetje alle vaccinaties. Bij mij is het nog steeds niet helemaal weg. Om vier uur ’s middags, word ik moe en moet ik echt even gaan liggen. Al die dingen, ze hakten er stevig in.»

- Hebt u wel voldoende energie om nog een film te maken?

VERHOEVEN «Ja hoor, ik ben met een stuk of vier projecten bezig, waarvan er één hopelijk gaat lukken. Het is nu heel lastig, omdat het met de bioscopen sinds corona zo klote gaat. Steven Spielberg zei laatst dat de filmindustrie het wel zou overleven, maar het is echt nog niet duidelijk of dat waar is. Ik merk in elk geval overal veel voorzichtigheid.»

- Welk project geeft u de meeste kans van slagen?

VERHOEVEN «Edward Neumeier, die ook Robocop en Starship Troopers schreef, schrijft nu een origineel scenario, de politieke thriller Young Sinner. Het gaat over Evangelism, de christelijke beweging in de Amerikaanse politiek die steeds zichtbaarder wordt.»

- Waarom zou dit een echte Verhoeven-film kunnen worden?

VERHOEVEN «Omdat hij vrij provocerend is. De combinatie tussen politiek en religie is hier al snel gevaarlijk. Als je kijkt naar het nieuws over met name abortus bijvoorbeeld, wat een groot ding is hier in de USA, draait alles om de interpretatie van het christendom. Als het zaad en het eitje bij elkaar komen, is dat door God, nietwaar? Over dat laatste praten ze niet graag, maar God ligt in dit land eigenlijk overal onder. Dat aantasten, is buitengewoon tricky. De film zal deels als een aanval op religie worden gezien.»

- U bent een provocateur, dat is althans uw reputatie. Hoe terecht is dat?

VERHOEVEN «Dat weet ik eigenlijk niet. Als we terugkomen op Turks fruit, waar zit de provocatie dan eigenlijk? Als die er al is, is dat de hand van Jan Wolkers. Hij zou het script eerst zelf schrijven, maar kon niet op het niveau van zijn boek komen. Ik hoor hem nog vloeken toen ik hem met de toenmalige producent opzocht. ‘Godverdomme, ik vind hier geen bal aan!’ Gerard Soeteman nam het uiteindelijk over.»

Brute eerlijkheid

Wolkers baseerde Turks fruit op zijn eigen liefdesleven met een vrouw die hem na een knetterverliefde tijd verliet. In het boek komen zijn alterego, een beeldhouwer, en deze Olga Stabulas elkaar na jaren weer tegen. Niets is meer hetzelfde. Zo blijkt zij een hersentumor te hebben waardoor ze langzaam aftakelt. Verhoeven zegt te zijn gevallen voor Wolkers’ brute eerlijkheid.

‘Hij is dicht bij de werkelijkheid gebleven. Op één ding na dan. Toen we draaiden, bleek Olga tot ieders verbijstering nog te leven! Dat zij ooit bij hem was weggelopen, zat hem nog altijd dwars. Het was heel onaangenaam met dit verhaal bezig te zijn en dan te leren dat Turks fruit in zekere zin een wraakactie was. Of een aanval op Olga. Zo van: ik wil je eigenlijk dood hebben.’

- Had u gedacht dat de film een megahit zou worden?

VERHOEVEN «Nee, helemaal niet zelfs. Gaan de mensen hier wel heen, naar zo’n schunnige film? Ook vrienden van me riepen later dat ik dit niet had moeten maken vanwege alle seks. Zelf zat ik er meer mee hoe we het boeiend konden houden. Er zit niet echt een spanningsboog in de verhaallijn. Twee mensen zijn dol op elkaar, dan vindt er overspel plaats, blijkt ze ziek en gaat ze dood. Dat was het wel zo’n beetje. Wij hadden de neiging er allerlei bijzondere, gekke scènes in te gooien zodat het publiek niet doorheeft dat er daarnaast weinig verhaal is.»

- U zegt een eventuele nieuwe filmversie pikanter te willen maken. Sowieso schuwt u erotiek en naakt niet in uw werk. Wat is dat toch: Verhoeven en seks?

VERHOEVEN «Omdat het ondergewaardeerd wordt. Dat heb ik altijd gevonden. Alles in ons leven heeft met seks te maken. En toch doen we er heel moeilijk over, alsof het een mysterie is. Borsten, erecties, een pik die ergens in gaat; wat is nou toch het probleem? Als we niet neuken, is het klaar, nietwaar? Dan verdwijnt onze soort. Er ís echt geen mysterie!»

- Waarom doen we er dan toch zo moeilijk over?

VERHOEVEN «Dat heeft volgens mij te maken met de verwerping van het idee dat we eigenlijk gewoon dieren zijn. We zien honden, paarden en koeien het met elkaar doen, maar ‘dat zijn dieren en wij zijn mensen’. Onzin! We zijn hooguit vergevorderde apen. Overigens: toen we Turks fruit draaiden waren er mensen die geschokt waren en feministen die buiten met protestborden stonden, maar ik geloof dat in grote lijnen 25 procent van de toenmalige bevolking uiteindelijk naar die film is gegaan.»

- Bij de première van Benedetta in 2021 in Cannes riep u meermaals tegen de pers het belachelijk te vinden dat vrouwen niet langer topless op het strand durven te liggen. Maar de tijden zijn veranderd. Een stiekeme foto op social media plaatsen en iemands leven kan helemaal op z’n kop staan...

VERHOEVEN «Ja, maar het zou natuurlijk zo moeten zijn dat je niet te chanteren bént, omdat je naakt zijn ziet als een wezenlijk onderdeel van het leven. Je hoeft echt niet op het strand te gaan liggen neuken, maar die krampachtigheid van nu is ook niet gezond. Het moeilijkste is blijkbaar dat we basically veroordeeld zijn op elkaar te gaan liggen.»

«Om terug te komen op je vraag of ik terecht bekend sta als een provocateur: het is echt niet zo dat ik het erom doe. Ik sta er gewoon niet zo bij stil. In de jaren zestig en zeventig werd daar toch wat makkelijker mee omgesprongen. Het is wat het is en dat past blijkbaar niet heel erg in het denken van nu.»

Opnieuw volgt een lange stilte, uiteindelijk doorbroken door de huishoudster die haar vertrek aankondigt. ‘Thank you so much, Lilian!’ roept Verhoeven haar na. Vervolgens kijkt hij nog eens naar Jan Olie, Urks Fut. ‘Stel dát ik een nieuwe Turks fruit zou maken, waar haal ik dan in vredesnaam een nieuwe Rutger Hauer vandaan? Wist je trouwens dat ik hem oorspronkelijk helemaal niet wilde casten? De producent, Rob Houwer, kwam met het voorstel. Ik lachte hem uit. ‘Die kan toch nooit Jan Wolkers voorstellen? Dat is Floris, die boerenkinkel!’

‘Rob bleef er zo over doorzeuren, dat ik Rutger voor de vorm ook maar auditie liet doen,’ vervolgt de regisseur. ‘Ik was direct om, al na een paar scènes die hij speelde met Monique. De vreemde grap is dat hetzelfde gebeurde met Soldaat van Oranje. Daar had ik eigenlijk Derek de Lint in gedachten als hoofdrolspeler.’

Het slipje van Sharon Stone

Verhoeven staat bekend als koppig, maar geeft even ruiterlijk zijn fouten toe. Een mooie aanleiding toch eens te vissen naar die beroemde ondervragingsscène uit Basic Instinct. Actrice Sharon Stone gaf begin 2021 in een biografie aan dat de Nederlander haar er min of meer toe had gedwongen haar slipje uit te trekken, waarmee het femme fatale-personage de hoofden van agenten op hol brengt. De regisseur ontkende dit eerder glashard.

Maakte hij, achteraf gezien, dik drie decennia geleden, niet tóch een inschattingsfout? ‘Dat ik Sharon erin heb geluisd door haar haar broek uit te laten trekken en haar vagina te ontbloten, is veel interessanter dan te horen dat ze het juist hartstikke leuk vond. Wat de waarheid is! Het klinkt overdreven, maar toen ik voorstelde dit moment zonder slipje te filmen, leek het alsof ik de duivel in haar ogen zag. ‘Ja, wow! Dat gaan we doen!’ Pas later, toen de filmstudio zag dat deze rol haar misschien een Oscar zou kunnen opleveren, wilde ze die scène er alsnog uit hebben. Daar ben ik voor gaan liggen. Ik zou nog van haar advocaten horen, maar zover kwam het nooit.’

Het laatste contact met Sharon Stone was volgens Verhoeven in een restaurant waar ze elkaar ongepland tegen het lijf liepen. ‘Heel vriendelijk stelde ze voor samen een keer wat te gaan eten. Toen het zover was, ging het niet door. Ik zat letterlijk al in de auto onderweg naar onze afspraak. Die vrouw was natuurlijk nooit van plan te gaan.’

Hij vat het nog eens bondig samen: op Stone’s verzoek werd mogelijk hét klassieke filmmoment van de jaren negentig aan het eind van de dag gedraaid, met naast Verhoeven alleen cameraman Jan de Bont en een script supervisor op de set. ‘Na afloop gaf ze me haar slipje. Mijn vrouw heeft het nog gewassen. Volgens mij hebben onze kinderen het zelfs gedragen, maar dat weet ik niet zeker.’

Niet veel later komt zijn echtgenote (77) de woonkamer binnenwandelen. ‘Martine, voor ik het vergeet, dat slipje van Sharon...’ Zijn echtgenote begrijpt waar hij op doelt en maakt de anekdote zelf af. ‘Ik deed het in de was en heb het bij het kinderondergoed gelegd. Onze meisjes hadden dezelfde maat. Via de onderbroekenla is het via vriendinnetjes vast weer in andere huizen beland.’ Het verhaal gaat moeiteloos door in een mededeling. ‘Maar zullen we niet eens wat gaan eten? We houden het altijd simpel hoor, met een boterhammetje, een gekookt eitje, wat aardbeitjes en een glas melk. Is dat goed?’

Martine leerde hij kennen tijdens het maken van zijn korte studentenfilm Feest in 1963. ‘Zij zat nog op het gymnasium Haganum, waar ik eerder ook op had gezeten en zij zocht alle figuranten bij elkaar. We werden verliefd en zijn sindsdien onafscheidelijk. Ik denk niet dat ik ooit naar Amerika had durven gaan als zij niet had aangegeven wel voor de kinderen en het huishouden te zorgen. Zonder Martine was ik waarschijnlijk van de ene naar de andere vrouw gegaan en was mijn leven een chaos.’

Het echtpaar heeft nog een huis in Den Haag en is opa en oma van vier kleinzoons. Hun dochters Helen en Claudia die in New York en Berlijn wonen, kregen ieder twee jongens. ‘Het is een heel gedoe om elkaar te kunnen zien. Áls ze komen, hier of in Den Haag, blijven ze meteen een paar weken. Dat gebeurt hooguit drie keer per jaar. Gelukkig hebben we bijna elke dag wel telefonisch contact. De band is niet heel visueel, maar wel zeer goed en direct.’

- We hebben het gehad over religie, seks, maar in uw werk wordt ook geweld niet geschuwd. Daar hoor je dan weer niemand over.

VERHOEVEN «Het is makkelijker Starship Troopers (uit 1997, over een intergalactische oorlog tussen mensen en reuzeninsecten waarbij de ledematen in het rond vliegen, red.) te draaien dan Basic Instinct. Astronomen hebben het vaak over supernova’s, sterren die uit elkaar springen. Onze zon haalt het ook niet eeuwig. Als die opbrandt en explodeert heb je ook total violence. Dan is alles weg: de civilisatie, Mozart, Stravinsky; allemaal foetsie. Geweld is inherent aan de creatie. Net als seks. Laten we dat nu eens acknowledgen.»

- Net als dat we moeten toegeven dat veel van uw films eerst worden afgeschreven als vulgair entertainment? Starship Troopers, maar ook Showgirls, geniet nu een cultstatus.

VERHOEVEN «Showgirls (over ambitieuze strippers in Las Vegas, red.) deed het heel slecht aan de kassa, maar is dankzij video en dvd een van dé bestsellers van studio MGM. Ze vonden het een overdreven schets van dat milieu, maar scenarist Joe Eszterhas en ik baseerden ons op zo’n zestig interviews die we deden met meisjes en choreografen van grote shows en bars. Veel was gewoon waar. Na de première van Starship Troopers werd ik, zelfs door The Washington Post, een fascistische regisseur genoemd. Maar kijk nog eens naar het werk van Leni Riefenstahl (door Adolf Hitler veel ingezet als propagandafilmer, red.) en je ziet waar ik het vandaan haal. Het was een soort satirische remake van haar werk. Ik vond dat wel komisch, maar mensen namen het serieus. In de film kijk je de hele tijd naar helden, maar by the way: het zijn tevens fascisten. Volgens mij begonnen mensen dat pas te zien toen Donald Trump president werd.»

- Voelt u zich in Amerika nog wel thuis?

VERHOEVEN «Nou, minder dan een jaar of tien geleden. Vooral sinds Trump. Het is niet voor niets dat ik mijn laatste twee films in Frankrijk draaide. Toch wil ik dat met Young Sinner herstellen. Misschien blijf ik tegen beter weten in hopen de ogen te openen. In dat opzicht ben ik misschien tóch een provocateur.»

(AD)