#69: 'Heart of Glass' (Werner Herzog, 1976)

Humo's filmjournalist Erik Stockman presenteert: de 100 beste films aller tijden! Of liever: een hoogstpersoonlijke, dwarse hitparade van films die, althans volgens (es), de blikkerende tand des tijds hebben doorstaan. Een onconventioneel rariteitenkabinet waarvan de deuren telkens op woensdag, vrijdag en zondag wijdopen zwaaien. Vandaag: 'Heart of Glass' van Werner Herzog. Licht, camera, actie!

We vermeldden het al in onze lofzang op ‘Jeder für sich und Gott gegen alle’, de nr. 92 van onze Top 100: de Duitse cineast Werner Herzog doet op zijn sets altijd iets geks. Voor ‘Heart of Glass’, één van zijn meest mysterieuze films, vond hij er niets beters op dan zijn volledige cast – op de hoofdacteur na – onder hypnose te laten acteren; ‘Heart of Glass’ staat dan ook bekend als Herzogs ‘hypnosefilm’.

Hias, de hoofdfiguur, is een herder met een toekomstvoorspellende gave; noem hem gerust de lokale Nostradamus. In een reeks apocalyptische visioenen ziet hij de hele bevolking van het nabijgelegen 19de-eeuwse stadje waanzinnig worden en de lokale glasblazerij in vlammen opgaan; soms lijkt hij de industriële revolutie te voorspellen; soms lijkt hij over de opgang van het Derde Rijk te spreken; en soms lijkt hij het zelfs over de huidige klimaatopwarming te hebben; wie naar Hias luistert, voelt in ieder geval een ijskoude tocht in de nek.

De dood van Mühlbeck, de voorman van de glasblazerij, heeft het stadje alvast in een diepe crisis gestort: Mühlbeck was namelijk de enige die het geheim van het robijnrode glas kende. Nu hij het geheim heeft meegenomen in zijn graf, dreigen armoede, verpaupering en hongersnood. ‘De dorpsbewoners zijn zich heel goed bewust van de catastrofe die hen te wachten staat,’ zo heeft Herzog eens gezegd, ‘niettemin lopen ze er recht in, als slaapwandelaars met wijdopen ogen.’ (Hé! Precies zoals onze regeringsleiders de klimaatopwarming ondergaan!)

In de aanloop naar de opnamen vroeg Herzog zich af wat nu de beste manier zou zijn om zijn acteurs er écht als overtuigende slaapwandelaars te laten uitzien, en ineens ging hem een licht op: hypnose! Herzog himself bracht de acteurs elke dag onder hypnose (wat waren we op die set graag een vlieg op de muur geweest!), maar botste daarbij op een grappig neveneffect: telkens als hij zijn cameraman bijvoorbeeld opdroeg om een stap naar links te zetten, zette de collectieve, gehypnotiseerde cast eveneens een stap naar links!

Dat het een beetje naar een gimmick ruikt, zegt u? Aber nein! Herzog doet niet aan gimmicks, hij doet aan wonderbaarlijke cinema. De vreemde sluimertijd waar hij zijn acteurs door de hypnosetechniek naartoe voerde, werd door Herzog aangegrepen om een soort verhevigde droomsfeer te scheppen; de gehypnotiseerde acteurs lijken bij momenten effectief op fantomen die door een gigantische transparante tank vol etherische droomvloeistof waden.

Herzog speelde trouwens met het idee om ook ú te hypnotiseren: hij was van plan om in een soort proloog in beeld te verschijnen en u te hypnotiseren zodat u de film vanuit een soort trance zou kunnen bekijken; en op het eind zou Werner opnieuw in beeld verschijnen ten einde u weer naar de realiteit te halen. Hij zag uiteindelijk af van het idee omdat hij het een tikkeltje onverantwoord vond.

Het was ook niet nodig geweest: de geheimzinnige plot, de spookachtige schoonheid van de beelden (de mistrivier boven de vallei!), en de machtige muziek van Popol Vuh zullen u - als u tenminste ontvankelijk bent voor dit soort trage tovercinema – sowieso in een soort trance brengen; een beetje zoals iets van Pink Floyd je in trance kan brengen.

Bereid u ook voor op een flinke portie Herzogiaanse bizarrerie, zoals wanneer die ene stamgast een dansje doet met een lijk terwijl een andere stamgast als een waanzinnige zit te lachen en een kale vrouw rond haar as staat te spinnen met een eend in haar armen. We vragen ons trouwens af of ook de eend onder hypnose stond.

En dan die laatste vijf minuten; vijf minuten die helemaal los lijken te staan van wat voorafging; vijf wonderbaarlijke minuten die een meesterlijke kortfilm op zich vormen. Gefilmd op Skellig Rock, een adembenemend mooi Iers rotseiland dat als een gigantische piramide uit de zee oprijst. De middeleeuwse muziek die Herzog hier laat weerklinken; die hemelse stemmen; die indrukwekkende beelden; die korte tekst op het eind: hier bereikt Herzog absolute schoonheid, absolute ontroering; hier raakt Herzog iets heel hoogs aan.

Is ‘Heart of Glass’ dan de allerbeste film van Werner Herzog? Neen. There is another one.

Bekijk de trailer van 'Heart of Glass':