Alles wat u moet weten over de film die Donald Trump niet wilde zien, maar van Humo ★★★★★ kreeg

Houston, we have a great movie! ‘First Man’, van de maker van ‘La La Land’, was anno 2018 één van de meest overrompelende bioscoopervaringen sinds ‘Dunkirk’ en is vanavond te zien op VTM 3. Niemand minder dan Ryan Gosling schittert in deze film als Neil Armstrong, die op 21 juli 1969 als eerste mens voet op de maan zette. Voor u samengevat in een handig vluchtplan: alles wat u moet weten over ‘First Man’!

(Verschenen in Humo op 16 oktober 2018)

Mannen op de maan

De indrukwekkendste film van het jaar tot nu toe vertelt niet alleen het verhaal van de allereerste maanlanding, maar ook dat van de lange, bikkelharde weg ernaartoe: van de ziekmakende fysieke opleiding van de astronauten, over de eerste testvluchten, tot en met de gruwelijke brand in de commandomodule van de Apollo 1, waarbij drie mannen het leven lieten.

Het verhaal van de eerste Amerikaanse ruimtevluchten leent zich tot een heleboel fout patriottisme. We zagen het al gebeuren: door schetterende trompetten aangedreven viertrapsraketten die onder luid gejuich naar de sterren reiken! Ryan Gosling die in slow motion de stars and stripes in het maanzand plant terwijl de violen tekeergaan! Maar niets van dat alles in het opvallend beheerste ‘First Man’. Met de grondigheid van een documentairemaker zoomt regisseur Damien Chazelle in op de minder heroïsche kantjes van de ruimtemissie: het harde labeur in het trainingscentrum, de complexe wiskunde die de astronauten onder de knie dienden te krijgen, het zweet onder de oksels, de kotsvlekken op de outfits.

In een ongelooflijk gedurfde zet is Chazelle zelfs zo ver gegaan om één van de hoogtepunten van de maanlanding, het planten van de Amerikaanse vlag, doodleuk uit het verhaal weg te laten. Overigens tot grote onvrede van Donald Trump: ‘Het is alsof de makers zich schamen dat het om een Amerikaanse verwezenlijking gaat! Ik zou die film niet eens willen zien!’ En ook Buzz Aldrin, de tweede mens op de maan, snoof van woede: onder de hashtag #proudtobeanamerican plaatste hij op Twitter een foto van zichzelf op de maan, naast de Amerikaanse vlag. Chazelle verdedigde zich door te stellen dat hij zeker geen politiek statement wilde maken, maar dat hij in de maanscènes meer wilde focussen op de gemoedstoestand van Armstrong dan op het planten van de vlag.

De zonen van Armstrong, en James R. Hansen, de auteur van het boek waarop de film is gebaseerd, hebben er in een gezamenlijk statement op gehamerd dat ‘First Man’ géén anti-Amerikaanse film is: ‘Wel integendeel, maar het ging nu eenmaal om een menselijke en universele verwezenlijking.’ Ook Gosling heeft beklemtoond dat de film trouw blijft aan de opvattingen van Neil Armstrong, die erg nederig was en zichzelf allesbehalve als een Amerikaanse held zag.

Triomf voor Chazelle

Eigenlijk zou ‘First Man’ in 2003 geregisseerd worden door Clint Eastwood, maar het boterde niet tussen Eastwood en Armstrong. De regisseur was van plan om de astronauten af te schilderen als onversneden ruimtehelden, terwijl Armstrong zichzelf vooral zag als een hardwerkende ingenieur. In 2016, vier jaar na Armstrongs dood, kwam het project terecht bij Damien Chazelle, die in 2014 was doorgebroken met het drummersdrama ‘Whiplash’ en wiens betoverende musical ‘La La Land’ in 2017 zes Oscars won. ‘First Man’ is Chazelles eerste film die niets met muziek te maken heeft, én waarvoor hij zelf niet het script heeft geschreven. Het heeft Chazelle niet belet om zich opnieuw te tonen als een virtuoze cineast.

Das Raket

Uiteraard is ‘First Man’ niet de eerste film over het Amerikaanse ruimtevaartprogramma. ‘The Right Stuff’ uit 1983 is een prachtige reconstructie van de ruimtewedloop met de Sovjets; in het meeslepende ‘Apollo 13’ zien we hoe Tom Hanks onderweg naar de maan krijgt af te rekenen met een ontplofte zuurstoftank (‘Houston, we have a problem!’); en het recente ‘Hidden Figures’ zet (eindelijk) de vrouwelijke Afro-Amerikaanse wetenschappers van de NASA in de spotlights.

Valt er dan nog wel iets toe te voegen aan al die bulderende raketten die we op het witte doek al omhoog hebben zien schieten? Nou! Het unieke aan ‘First Man’ is dat we tijdens de lanceringen uitsluitend zien wat de astronauten vanuit hun stoeltjes zagen – de primitieve knoppen en wijzerplaten, de bouten en de vijzen die de capsule bij elkaar hielden, het piepkleine raampje waardoor af en toe een stukje ruimte zichtbaar wordt. Het is alsof u samen met de astronauten in een sardienenblik wordt geduwd. Het resultaat is dat ‘First Man’ één van de meest claustrofobische films mag worden genoemd sinds het Duitse duikbootmeesterwerk ‘Das Boot’.

Viva cinema!

En zo komen we bij wat wellicht de grootste troef van ‘First Man’ is: de overdonderende visuele impact. Nu zou het kunnen dat u denkt: ‘Jaja, en toch wacht ik tot hij op de televisie komt.’ Want ja, bioscooptickets zijn duur, u ergert zich blauw aan het gekraak van de chipseters op de rij achter u, en de laatste keer dat u in de Kinepolis zat, zag u een dode muis aan uw voeten liggen. En toch strekt het tot aanbeveling om ‘First Man’ in de bioscoop te gaan bekijken, want alleen daar komen de indrukwekkende beelden tot hun recht.

Het begint al met de eerste scène, waarin we Armstrong anno 1961 een testvlucht zien maken met het ultrasonische raketvliegtuig X-15. De motoren die huilen, de stalen romp die angstaanjagend davert, de apocalyptische knal waarmee het tuig door de geluidsmuur breekt, het gehijg van de piloot: het giert in je oren, het doet je bioscoopstoeltje trillen, het is alsof de vier wanden van de bioscoopzaal ieder moment kunnen opensplijten en je de ijle lucht in kunt worden gezogen.

Dit is cinema van het hoogste niveau, een film die men, net als ‘Dunkirk’ en ‘Gravity’, absoluut op het grootst mogelijke scherm dient te ervaren, liefst nog in het overrompelende IMAX-formaat. De scènes waarin – spoiler! – de astronauten op de maan landen, zijn trouwens opgenomen met IMAX-camera’s, wat betekent dat u de eerste stapjes op het desolate maanoppervlak in een verbluffende superhoge resolutie te zien krijgt. Alsof u zelf meestapt!

Fake news

Of er dan werkelijk niks negatiefs over ‘First Man’ te vertellen valt? Toch wel: eigenlijk hebben we hier te maken met één grote fake news-show. Want u en ik weten natuurlijk dat niet Armstrong als eerste voet op de maan zette, maar Kuifje.

Een Oscar voor Ryan

Ondanks die spannende aftelmomenten (‘3... 2... 1!’) en donderende raketmotoren blijft ‘First Man’ in allereerste instantie een verrassend intiem en opvallend ingetogen portret van Neil Armstrong. De grote ironie is dat de eerste mens op de maan geen coole ruimtevaarder was die uit zijn capsule stapte met dezelfde schwung waarmee Han Solo uit de Millennium Falcon stapt, maar een vrij saaie, introverte kerel die nooit veel heeft losgelaten over zijn ervaringen op de maan.

Precies daarom hadden wij wel wat vragen bij de casting van Gosling. De ietwat bloedeloze, allesbehalve sexy Armstrong wordt vertolkt door één van de grootste sekssymbolen van onze tijd? Typisch Tinseltown! Maar zie: waar Gosling in ‘La La Land’ uiterlijk op z’n knapst was, lijken in ‘First Man’ al z’n glamour en charisma weggetoverd. Geheel overeenkomstig de realiteit zet Gosling Armstrong neer als een in zichzelf gekerkerde man, die nauwelijks in staat was tot persoonlijk contact met zijn vrouw en kinderen. In één van de hartverscheurendste scènes spreekt hij zijn zoontjes aan de eettafel toe met dezelfde afstandelijkheid waarmee hij journalisten te woord staat (‘Zijn er nog vragen?’).

De film suggereert – overigens zonder de minste drakerigheid – dat Armstrongs ingekeerdheid te maken had met de dood van zijn dochter Karen, die in 1962 op driejarige leeftijd stierf aan een hersentumor. En zo ontpopt ‘First Man’ zich niet alleen tot een magistrale evocatie van de eerste maanlanding, maar tegelijk tot een ontroerend eerbetoon aan een man die in zekere zin altijd een enigma is gebleven. Een kleine stap voor de mens, een grote stap naar Oscarwinst.