Als ‘Strafrechters’ het slotpleidooi is van Gilles De Costers fascinatie voor ‘s lands rechtsbestel, mogen we spreken van een geslaagde reeks

Voor de tweede aflevering van ‘Strafpleiters’ van start ging, kon je in het zevenuurjournaal eerst nog Walter Damen in de smiezen krijgen. Damen trad op als raadsheer van Melikan Kucam, die door de rechtbank acht jaar cel in het vooruitzicht was gesteld voor het op poten zetten en uitbaten van een clandestien reisbureau met specialisatie Midden-Oosten-België, all in.

Telkens als ik Damen gadesla bij zijn publieke beroepsbezigheden, moet ik terugdenken aan zijn figurantenrol in ‘Strafpleiters’ van enkele jaren geleden, waarmee Gilles De Coster destijds zijn wandel langs magistratuur en balie begon. Damen gaf daarin te kennen over een tweeledig geweten te beschikken: één op maat van de advocaat in hem, en één op naam van de méns Walter Damen. Uitgaan van enige compatibiliteit tussen die twee was wellicht optimistisch.

Tijdens ‘Strafrechters’, het voorlopige sluitstuk van De Costers graafwerken naar de fundamenten waarop de rechtsstaat wankelt, moest ik ook al terugdenken aan dat fragment. Jorn Dangreau, lange tijd strafrechter te Gent, riep in de eerste aflevering op tot een gelijkaardige tweedeling als het op zijn eigen beroepsgroep aankwam: de mens moest gescheiden worden van de rechter, klonk het. Hij antwoordde zo op een vraag van De Coster, die wou weten of er soms sprake was van gewetenswroeging als je als strafrechter pakweg een bekende drugsdealer weer de straat opstuurt bij gebrek aan bewijs. Alles vertrekt net bij het bewijsmateriaal, legde Dangreau uit - ongeacht welke stelling je buikgevoel je ook mag influisteren in zulke situaties. Het al dan niet toelaten van twijfel bleek een interessant knelpunt. Zelfs één procent twijfel moet vanzelf leiden tot de vrijspraak, was het breedst aangehangen principe, maar Michel Jordens maakte als gepensioneerd rechter toch nog altijd graag een onderscheid tussen lichte en geréde twijfel, waarbij hij één procent naar eigen zeggen toch wat licht vond uitvallen om van de tweede variant, en dus de vrijspraak, te kunnen spreken. Gesteld dat je jeukende geweten op zulke momenten al een duidelijk afleesbaar percentage vertoont natuurlijk.

Door de schuchterheid die hun positie eigen is - een strafrechter wordt niet geacht zijn of haar oordeel achteraf nog toe te lichten - beschikte De Coster over een keure aan gemeenplaatsen die zijn interviewees bij dezen mochten ontkrachten. ‘Ik kan u bevestigen, althans wat mij betreft: strafrechters zijn geen sadisten’, probeerde Peter D’hondt een onzichtbare menigte te sussen, hoewel enkelingen met een handschoenenkastje vol onvereffende verkeersboetes hem vast op regelmatige basis van het tegendeel betichten. Wel zo billijk dat hij wat betreft zijn collega’s een slag om de arm hield, ongetwijfeld de SM-rechter indachtig. Het andere terugkerende verwijt kwam dan weer neer op wereldvreemdheid, voorbehouden voor wanneer het oordeel net niet sadistisch genoeg was. Het gebeurde weleens dat hij heftige reacties kreeg op zijn oordeel, zei Peter Hartoch. Maar de keren waarop hij applaus oogstte, vond hij vele malen erger. Het gebeurt namelijk alleen bij de zwaardere straffen.

Nog twee afleveringen: als ‘Strafrechters’ ook werkelijk het slotpleidooi is van Gilles De Costers fascinatie voor ‘s lands rechtsbestel, mogen we bijna spreken van een geslaagde reeks.