China-kenner Ruben Terlou trekt door Centraal-Azië: ‘Kazachtstan, Pakistan, Oezbekistan... ze verschillen erg van elkaar’

Wie bij het horen van Kazachstan meteen aan Borat denkt, moet hoognodig naar ‘Langs de nieuwe zijderoute’ kijken. China-kenner Ruben Terlou trekt in deze zesdelige VPRO-reeks door Centraal-Azië, vergezeld door Rusland-expert Jelle Brandt Corstius, in de hoop een onbekende en ondergewaardeerde regio in de kijker te zetten.

HUMO We kennen je vooral van jouw documentaires over China, zoals ‘Chinese dromen’ en ‘De wereld van de Chinezen’. Wat brengt jou naar Centraal-Azië?

RUBEN TERLOU «Ik droomde al lang van een reeks over Centraal-Azië, de regio die ooit werd doorkruist door de beroemde zijderoute. Toen Jelle met het idee kwam aanzetten, was ik meteen mee.»

HUMO Waar begint jullie trektocht?

TERLOU «In Oezbekistan, tijdens de top van de Shanghai-samenwerkingsorganisatie in 2022. De Centraal-Aziatische leiders komen jaarlijks bijeen voor zo’n internationale conferentie. De Chinese president Xi Jinping maakte toen zijn eerste buitenlandse reis sinds het uitbreken van de pandemie. Poetin was er ook. Het leek alsof vooral dictators waren uitgenodigd. Welja, dictators en wij (lacht).

»Centraal-Azië speelt een essentiële rol in de geopolitiek. Xi kondigde in 2013 aan een nieuwe zijderoute te willen creëren, door middel van een aantal grote infrastructuurprojecten. De invloed van Rusland is tanende in Centraal-Azië, zeker na de oorlog in Oekraïne.»

HUMO Zet je, zoals gewoonlijk, de menselijke verhalen voorop?

TERLOU «Jazeker. Nu, ik geef uiteraard ook wat geschiedenis en context mee, maar ik breng de grote thema’s het liefst via persoonlijke getuigenissen. Ik bezocht dorpen in Pakistan die zijn weggespoeld omdat gletsjers in het Karakoram-gebergte wegsmelten door de klimaatveranderingen. In Kazachstan sprak ik met vrouwen die zijn gevlucht uit China en al jaren niets meer van hun ouders of kinderen hebben gehoord, omdat ze vastzitten in heropvoedingskampen. En in Tadzjikistan sprak ik dan weer met een moeder wier zoon werd doodgeslagen in het leger. De ontgroeningspraktijken zijn er buitengewoon gewelddadig.»

HUMO ‘Kazachstan is het beste land ter wereld. Alle andere landen worden geleid door kleine meisjes,’ zo zong komiek Sacha Baron Cohen in de beroemde film ‘Borat’. Ik vermoed dat men in Centraal-Azië niet met het typetje kan lachen.

TERLOU «Klopt. Men vindt het ook vervelend als westerlingen over ‘de Stans’ spreken om hun landen aan te duiden. Het achtervoegsel ‘stan’ betekent zoveel als ‘land’. Engeland, Nederland en Duitsland vatten we ook niet samen als ‘de Landen’. De Stans verschillen onderling erg van elkaar.»

‘Langs de nieuwe zijderoute’
NPO 2, zondag 5 maart, 20.20