‘De boodschap van ‘Armageddon Time’ lijkt prekerig, maar James Gray vertelt zijn levensverhaal zonder overdreven gemoraliseer’

Van James Gray, met Banks Repeta, Anne Hathaway, Jeremy Strong en Anthony Hopkins

Ontwaakt, gij luie slapers!

DRAMA Nadat hij Brad Pitt in ‘Ad Astra’ naar de sterren heeft gestuurd, blijft regisseur James Gray in zijn nieuwe autobiografische film een stuk dichter bij huis. ‘Armageddon Time’ speelt in 1980, toen de jonge James – in de film heet hij Paul – in het zesde leerjaar rekensommen zat te maken bij meester Turkeltaub. Terwijl Gray flarden van de discoclassic ‘A Fifth of Beethoven’ naar binnen laat waaien, zien we hoe het dromerige hoofdpersonage in zijn prille leven op een scharnierpunt staat: Paul is nog argeloos genoeg om te geloven dat The Beatles weer bij elkaar zullen komen, maar tegelijk nadert het moment dat de betovering van de kindertijd voorgoed zal worden verbroken.

Dat moment breekt aan wanneer hij zijn zwarte klasgenoot Johnny Davis beter leert kennen, een zittenblijver die droomt van een carrière bij de NASA. Het klikt tussen hen, maar op school begint het Paul te dagen dat meester Turkeltaub veel harder is voor Johnny dan voor hém: ‘Boeken. Daarvan weet jij niets af, nietwaar, Mr. Davis?’

Hoe meer hij met Johnny rondhangt, hoe bewuster Paul zich begint te worden van bepaalde onrechtvaardigheden: bijvoorbeeld dat de ‘goede carrière’ waaraan zijn welgestelde ouders (Jeremy Strong en Anne Hathaway) zoveel belang hechten, voor zwarte gettobewoners veel moeilijker bereikbaar is dan voor geprivilegieerde witte kinderen. Ook thuis krijgt Paul in de smiezen dat het leven nét iets ingewikkelder in elkaar zit dan hij dacht. ‘Vergeet het verleden niet!’, krijgt hij te horen wanneer opa Aaron (de prachtige Anthony Hopkins), een Oekraïense immigrant, vertelt hoe diens joodse ouders door jodenhaters werden doodgestoken. ‘Vergeet het verleden niet, want voor je het weet ben jíj aan de beurt!’ Tegelijk beklaagt tante Ruth er zich aan tafel over dat het niveau van het onderwijs daalt, wat in haar ogen komt doordat ze tegenwoordig kinderen uit álle buurten (versta: zwarte kinderen) toelaten. Zelfs Pauls vader en moeder, twee vooruitstrevende Democraten die de toenmalige presidentskandidaat Ronald Reagan terecht bestempelen als een flurk, zijn van oordeel dat Paul maar beter naar een witte eliteschool kan gaan. Het klinkt allemaal prekerig, maar Gray vertelt het allemaal zonder dramatische ophef, zonder overdreven gemoraliseer, en op een verteltoon die bijna onthecht kan worden genoemd. Zijn film voelt meestentijds aan als een lichtvoetige trip down memory lane, maar vergis u niet: in de regiestoel zat een man die kan huilen om wat er op het einde van dat schooljaar tussen hem en zijn zwarte vriend is gebeurd.

In de allermooiste scène komt de mama haar zoontje in bed stoppen. Zoals Paul haar afgetekend tegen het licht op de gang ziet staan, de ene hand op de deurknop en de andere hand tegen de deurlijst, neemt ze de gedaante aan van een ongrijpbaar silhouet. Alsof zijn moeder al voor een stukje is opgegaan in zijn herinnering. ‘Ik hou van je,’ zegt ze met de warmste stem aller tijden. Waarna zijn moeder de deur sluit en de kleine jongen alleen en onrustig achterblijft in de donkerte.

Vanaf 26 april in de bioscoop.