De eerste stap naar een betere wereld: kijken naar ‘A Life on Our Planet’ op Netflix

In de rimboe ravottend met twee bonobo’s, vrolijk babbelend met een ruigpoothoen in de Schotse hooglanden, naast een langstaartige papegaai gezeten op de hoogste tak van een exotische boom in het Amazonewoud: op welke unieke locatie hij zich ook bevond, met zijn even indrukwekkende als leerrijke wildlife-documentaires maakte televisiebioloog David Attenborough even onlosmakelijk deel uit van onze kindertijd als Rikske, onze gele kanarie die aan een roemloos einde kwam toen hij uit zijn kooi ontsnapte en zich terstond als een kamikazepiloot in een teil vol afwaswater boorde.

Sinds Attenborough in de jaren 50 begon met het in beeld brengen van de duizelingwekkende schoonheid van de natuur, is er jammer genoeg één en ander veranderd. In de jaren 50 dansten de ijsberen nog op dik ijs, slingerden de orang-oetans zich op Borneo met gemak van boom tot boom en kon je in Zuid-Amerika urenlang boven de ongerepte natuur vliegen. En nu? De helft van de regenwouden foetsie. De walvissen en de berggorilla’s grotendeels afgeslacht. Het ritme van de seizoenen op hol geslagen. De ooit zo mooie diepwaterkoralen verworden tot skeletten van dode dieren, de ooit zo machtige riffen tot woestenij.

‘Als jongeman dacht ik de ongerepte natuur te ervaren,’ aldus Attenborough. ‘Nu weet ik dat ik in een illusie leefde. We hebben de wereld vernietigd.’ Waarna de oude man er even het zwijgen toedoet en zijn kin in close-up deemoedig op zijn borst laat zinken – al kan het natuurlijk altijd zijn dat hij naar de tippen van zijn schoenen zit te turen en denkt: hm, misschien moest mijn Afrikaanse knecht straks maar eens de schoenpoets bovenhalen.

Attenborough zelf bestempelt ‘A Life on Our Planet’ als ‘zijn getuigenis’ en als ‘zijn visie voor de toekomst’. Maar zeker in de eerste helft heeft deze documentaire meer weg van een elegische noodkreet van een man die, op z’n 94ste, het tipping point van zijn eigen leven allang gepasseerd is. Een allerlaatste boodschap van een levende legende die, na tientallen jaren in de wildernis te hebben doorgebracht, de balans van zijn carrière opmaakt en tot de bittere eindconclusie komt dat we er een potje van hebben gemaakt.

Ongeveer halfweg deelt Attenborough, als immer in ultrabeschaafd Engels, de genadeslag uit: ‘Als we de huidige koers doorzetten, dan zal de schade die tot nu toe is aangericht volgens alle wetenschappelijke voorspellingen compleet overschaduwd worden door de schade van het komende tijdperk.’ Tegen 2040 zal de Amazone zijn veranderd in een kurkdroge savanne; tegen 2080 komt de wereldvoedselproductie in gevaar; en tegen 2100 zijn grote delen van de aardkloot onbewoonbaar en zullen we leven in een, welja, in een rampenfilm van Ronald Emmerich.

Of er dan niets aan te doen valt? Valt het nog recht te zetten? Gaan we op de Noordpool ooit nog naast de ijsberen kunnen schaatsen? Ach, op de duur zal de natuur zich wel herstellen, verrast Attenborough. De vraag van één miljoen is: zal dat gebeuren mét ons, of zónder ons? Zullen wij, Netflix-kijkende primaten, de handen eindelijk eens uit de mouwen steken, het doemscenario afwenden en de wereld alsnog tot een betere plek maken, of zal de aarde zich pas spontaan beginnen te herstellen nadat de mensheid door een massa-extinctie van het toneel is verdwenen – nadat u en ik zijn verworden tot fossielen in een honderd miljoen jaar oude steenlaag? Ziedaar de uitdaging!

‘Ik wou maar dat dit niet in mijn tijd was gebeurd,’ zo zuchtten wij na afloop, terwijl we stilletjes begonnen te overwegen om die milieuonvriendelijke steak béarnaise vanavond van het menu te schrappen. Ineens hoorden we in ons hoofd de stem van Gandalf uit ‘The Fellowship of the Ring’: ‘Ik wou dat ook. Net als iedereen die in deze tijden leeft. Jammer genoeg is het niet aan ons om te beslissen in wat voor tijd we leven. Het enige wat we kunnen beslissen, is wat we gaan doen met de tijd die ons nog rest.’ Kijken naar ‘David Attenborough: A Life on Our Planet’ is misschien een goed begin.

‘A Life on Our Planet’ is nu te zien op Netflix.