De erfenis van Pim Fortuyn: ‘Hij introduceerde het populisme, waarbij het niet gaat om oplossingen of feiten, maar om ego’s’

Twintig jaar geleden zette de opkomst van de rechts-populistische politicus Pim Fortuyn Nederland op zijn kop. Nu is er de serie ‘Het jaar van Fortuyn’. Hoofdrolspelers Jeroen Spitzenberger en Ramsey Nasr vertolken de rol van Pim Fortuyn en zijn politieke tegenstander Ad Melkert van de PvdA.

Vier jaar lang werd gewerkt aan de dramaserie over de spectaculaire entree van Pim Fortuyn in de landelijke politiek, de verschuivingen en tegenstellingen aldaar met als dramatisch dieptepunt de moord op de immens populaire politicus op het Hilversumse Mediapark. ‘Er staat veel prestige op het spel. De research die er in zit. De mensen die allemaal aan boord zijn...’, zegt Jeroen Spitzenberger, die vereerd was toen hij werd benaderd om ‘zo’n iconisch iemand als Pim Fortuyn te spelen'.

- Moesten jullie nog auditie doen?
Nasr «Jazeker, maar dat is normaal. Het heeft niet alleen te maken met of je een beetje kan spelen of niet. Maar meer: kun je samenwerken met de regisseur? Is er chemie? Je gaat samen die rollen uitpluizen. Ik heb, zeker omdat ik net Ischa Meijer had gespeeld in ‘I.M.’, wel van verschillende mensen gehoord: ‘Jij Ad Melkert?’ Ze zagen het zo niet één-twee-drie, maar dat vind ik wel mooi.»

Spitzenberger «Ik heb twee keer auditie gedaan. Ik ben me meteen gaan verdiepen. Hoe bewoog Pim Fortuyn, hoe praatte hij, wat was het voor een man? Ik heb me door een grimeur een kale kop laten aanmeten en een specifiek Pim Fortuyn-pak gehuurd. Ik wilde niets aan het toeval overlaten en met een 1-0 voorsprong het podium op. Ja, ik wilde die rol heel graag.»

Nasr «Ik ben wat betreft het uiterlijk niet zo heel ver gegaan. Ik heb een van mijn oudere, wat minder stijlvolle pakken aangetrokken. Donkergrijs. En een niet passende das. Ik wist ook: als ik het zou worden, zou ik écht moeten transformeren.»

- Hoe verliep die transformatie?
Nasr «Het was een behoorlijk zoektocht naar de juiste bril. Uiteindelijk vonden we een oud model uit de jaren 20. Maar toch, als ik die op had en ik kleedde me in een jaren 90-pak, dan nog bleef ik Ramsey. Met de grime heb ik afgesproken dat mijn haar er van boven af zou moeten. Aan de zijkant hield ik mijn haar. Privé zag ik er niet uit. Ik was jaloers op Jeroen, die helemaal kaal ging.»

Spitzenberger «Dat was geen discussie. Veel te veel werk en zo’n siliconenkap op je hoofd - dan zie je toch altijd die scheiding. Eerlijk gezegd voelde het wel lekker. De opnames liepen vorig jaar van april tot midden in de zomer, dus...»

- Hoe waren de reacties?
Spitzenberger «Mijn gezin is wel wat gewend met baarden, snorren of spoelinkjes. Toen ik voor de eerste keer kaal thuis kwam, lagen mijn zoons, toen 9 en 11, in een deuk. Ze hebben een weddenschap afgesloten, omdat ze er van overtuigd waren dat dat haar nooit meer zou terugkomen. Die weddenschap hebben ze al voor 95 procent verloren.»

Nasr «Ik heb geen gezin, maar mijn vrienden hebben me elke dag uitgelachen. En alle petten van m’n kop getrokken. Ik kon niet over straat met dat monnikskapsel. Ik heb ook een pruik laten maken, voor privé. Eén maand is te overzien, maar vier... Ik heb destijds interviews gedaan voor mijn boek (‘De Fundamenten’) dat net uit was. Zat ik bij ‘Buitenhof’ en ‘De Vooravond’ met een pruik op.»

- Hoe hebben jullie je verder voorbereid?
Nasr «Ik heb stapels boeken doorgeploegd. Beeldfragmenten gezien, interviews gelezen en mensen in zijn nabijheid gesproken.»

Spitzenberger «Zijn biografie, zijn boeken, documentaires, veel gesprekken gevoerd met de regisseur en talloze filmpjes op YouTube. Pim Fortuyn had een wonderlijke klank waar ik veel op heb geoefend.»

- Hebben jullie contact gehad met de familie van Pim Fortuyn of Ad Melkert zelf?
Spitzenberger «Nadat ik het script ongeveer honderd keer had gelezen en de verdere voorbereiding, dacht ik: wat gaat het nog toevoegen? Voor je het weet, ga je proberen elk aspect en elke millimeter van Fortuyn na te doen, maar ik word ingehuurd om een rol te spelen. Om mijn eigen interpretatie mee te geven.»

Nasr «Ik vond dat niet netjes. Voor mij is het fictie, voor jou is het fictie, voor degenen die het maken is het fictie. Voor Melkert niet, hij heeft dit meegemaakt. Het voelt ongepast om te vragen: hoe was dit voor jou? En wat was je ochtendritueel als je wakker werd?»

- Maar deze serie is toch geen fictie?
Nasr «Sommige dingen wel. Vooral bij Melkert. Bij iemand als Fortuyn was zijn binnenkant nagenoeg ook zijn buitenkant. Hij vertelde wat er in hem omging. Melkert kennen we eigenlijk alleen in functie, als publiek figuur, maar niemand valt samen met zijn beeld. Ik vroeg me af: hoe was hij vóór Pim Fortuyn? Toen alles goed ging? Hoe was hij thuis? Ik heb met Gerdi Verbeet (oud-voorzitter van de Tweede Kamer, red.) gesproken. Zij zei dat hij zo gek was op zijn dochters. Dat als hij ’s avonds moest doorwerken altijd met hen belde. En dan sprak hij zo anders. Dat vond ik interessant. Ik dacht: Zie je, niemand is privé hetzelfde als in zijn publieke leven. Daardoor kon ik mijn eigen verbeelding op zijn personage loslaten.»

- Is jullie beeld van Fortuyn en Melkert bijgesteld?
Nasr «Zeker. Mijn beeld was: ietwat kleurloos, niet uitgesproken, maar ik ben dat juist meer gaan waarderen. Melkert werd geprezen als een extreem intelligente politicus, met een waanzinnige dossierkennis en een talent om partijdiscipline te bewaren. Hij was ervan overtuigd dat privéaangelegenheden niet belangrijk waren. Het is niet interessant was iemands favoriete maaltijd is. Je wilt weten wat een politicus doet, wat het programma is, waar hij of zij voor staat.»

Spitzenberger «Pim Fortuyn was een geconstrueerde man. Wat ik daarmee bedoel: hij had best een simpele achtergrond met de arbeidersafkomst van zijn ouders. Als je ziet hoe hij zich daaraan ontworstelde en zich later manifesteerde... Als aspirant politicus. Als public speaker. Met een leszetel aan de universiteit. Met zijn manier van spreken, van kleden, zich gedragen, het huis dat hij ging bewonen. Een constructie van zichzelf.»

- Historisch was het lijsttrekkersdebat op 6 maart 2002 aan tafel bij Paul Witteman na de triomf van Fortuyn bij de gemeenteraadsverkiezingen. Hoe vaak hebben jullie dat teruggezien?
Nasr «Oneindig vaak. Pas in de studio kreeg Ad Melkert te horen dat het debat al was begonnen. Hij was in alle staten. Het was ongehoord om een politiek debat al te beginnen terwijl niet alle gasten er waren. Je hoort het al aan mij: ik heb best mededogen. Als acteur moet je degene die je speelt ook begrijpen.»

Spitzenberger «Uiteraard ontbreekt dat debat niet in de serie. Niemand zag die gemeenteraadswinst aankomen. Hét moment waarin Melkert zich presenteerde als de slechte verliezer. Meedogenloos registreerde de televisie hoe uitgezakt, futloos en chagrijnig Melkert erbij zat. Koren op de molen van Fortuyn, die wel snapte hoe het medium werkte. Het was een klassieke politieke confrontatie tussen - kort door de bocht - inhoud en vorm.»

- Hoe belangrijk is deze serie vandaag de dag?
Nasr «Het is een afscheid van een oude manier van politiek bedrijven en de introductie van een nieuw tijdperk, de opkomst van het populisme. Wat we nu ook meemaken. Met Poetin, maar eerder ook met Berlusconi, Erdogan, Orbán, Trump. Waarbij het niet gaat om oplossingen of feiten, maar om ego’s. Zo vergroot je problemen eerder – of je creëert ze zelf. Het biedt in elk geval nooit een concrete uitweg.»

Spitzenberger «Het is een uniek stuk van onze geschiedenis, zowel politiek als maatschappelijk. Hoe frustratie over woningnood, migratiebeleid en de gebeurtenissen van 9/11 als katalysator dient voor onvrede en polarisatie. Hoe gaan politici daarmee om? Luisteren ze naar de mensen? Schuiven ze de problemen onder een kleedje? Hoe pikken media het op? Daar ontleent de serie zijn meerwaarde aan. Het is meer dan: Fortuyn, hoe zát het ook alweer met hem? Het vertelt iets over een veranderende maatschappij.»

‘Het jaar van Fortuyn’ is vanaf vrijdag 25 maart om 21.30 uur bij AvroTros op NPO 1

(AD)