‘De gewone man kan alleen maar dromen van een betere toekomst’

'Kapitaal in de 21ste eeuw' van de Franse econoom Thomas Piketty was de verrassendste bestseller van 2014, maar de kans is klein dat alle drie miljoen kopers de turf van 800 bladzijden ook gelezen hebben. Dankzij de Nieuw-Zeelandse documentairemaker Justin Pemberton ('Chasing Great') is er geen haast meer bij: hij distilleerde er een meeslepende film van anderhalf uur uit.

JUSTIN PEMBERTON «Mijn film is een laagdrempelige introductie tot 'Kapitaal', een soort Piketty voor beginners. Zijn werk is best intimiderend, het staat tjokvol theorie en vakjargon. Wie na de film meer wil, kan zich alsnog op het boek storten.»

HUMO Thomas Piketty werd een intellectuele rockster. Hoe is zo'n onsexy boek een bestseller kunnen worden?

PEMBERTON «Hij heeft het alleszins niet zelf zien aankomen, maar hij heeft een sterk punt met zijn analyse van de economische ongelijkheid. Hij brengt historische patronen in kaart en toont aan waar je het kapitaal, inkomen en bezit moet zoeken, van de Franse Revolutie tot vandaag. De heropbouw na de Tweede Wereldoorlog blijkt een cruciale periode. Mensen konden makkelijker opklimmen op de sociale ladder, en overheden stimuleerden de oprichting van bedrijven en de bouw van woningen. Ze zorgden ook voor gratis onderwijs en goedkope gezondheidszorg. Het idee heerste dat kapitalisme de wereld beter zou maken, aangezien iedereen de kans krijgt om een beter leven te leiden. Maar Piketty legt uit dat die periode slechts een uitzondering in de geschiedenis was. Hij toont vervolgens haarfijn aan dat we momenteel weer naar 19de-eeuwse toestanden terugkeren. Steeds meer bepaalt je afkomst of je rijk bent of blijft, de kloof tussen de elite en de massa wordt almaar groter.»

HUMO Hoe lossen we dat op?

PEMBERTON «Door de allerrijksten belastingen te laten betalen. In de film tonen we hoe Google geld naar Bermuda versluist. Als het bedrijf dat vermogen weer naar de VS wil brengen, moet het belastingen betalen, maar het laat het daar liever in de kluizen liggen. Zo verdwijnt er welvaart uit onze economie. Dat is een systemisch probleem dat maar niet opgelost raakt, omdat de allerrijksten een enorme invloed op de politiek hebben.»

HUMO Hoe vertaal je zo'n droge materie in een film waarbij niemand in slaap valt?

PEMBERTON «Het geheime ingrediënt heet: popcultuur. Als ik de economische toestand van Europa in de 19de eeuw in beeld breng, gebruik ik 'Pride and Prejudice' van Jane Austen. Ik wil de mensen uit die tijd namelijk laten spreken over hún tijd. Voorts serveer ik fragmenten uit 'The Simpsons', 'De druiven der gramschap' van John Steinbeck, en het oeuvre van Ginger Rogers en Lorde.»

HUMO Lorde?

PEMBERTON «Ze scoorde haar wereldhit 'Royals' in 2013, hetzelfde jaar waarin de eerste editie van 'Kapitaal in de 21ste eeuw' uitkwam. 'And we'll never be royals / It don't run in our blood', zingt ze, 'We're driving Cadillacs in our dreams'. Dat is exact wat Piketty voorspelt: we evolueren naar een wereld waarin kapitaal wordt geërfd en de gewone man alleen maar kan dromen van een betere toekomst. Maar geen zorgen, mijn film is minder deprimerend dan het klinkt. Er is hoop, als we bereid zijn om te leren uit de geschiedenis.»

‘Piketty: Capital in the 21st Century’, NPO 2, dinsdag 25 augustus, 22.50