De gruwel van Breendonk, zelfs van de martelkamer, liet zich in ‘Het verhaal van Vlaanderen’ moeilijk vertalen naar het scherm

Na negen afleveringen ‘Het verhaal van Vlaanderen’ zag je een ­programma dat eerder talmend op stoom kwam, maar dat als kostuumdrama gaandeweg lichtvoetiger werd van toon, en uiteindelijk geruchtmakender bleek inzake fondsenwerving dan qua inhoud.

Dat er dikwijls iets aan te merken viel op de historische selectiviteit bij de onderwerpkeuze, was evenwel ook Tom Waes niet ontgaan. Hij excuseerde zich zelfs halvelings na afloop. ‘Ik weet dat ik veel niet verteld heb, het was moeilijk kiezen.’ Ondertussen gaan de aanhoudende discussies over dit programma te mijnent samen met een hersenverlammende vermoeidheid, dus laat ik het hierbij houden: ‘Het verhaal van Vlaanderen’ wist al bij al handig met gevoelig­heden om te gaan, of wist er op zijn minst elegant omheen te lopen.

Maar goed, toen moest de laatste aflevering nog volgen, waarin zoals bekend de Tweede Wereldoorlog geprangd zou zitten, en dus ook het plaatselijke meesmuilen met de bezetter. Je kon het desgewenst als een eindexamen zien. Om alvast in feeststemming te komen, nam Waes ons mee naar oudejaarsavond 1939. Het gezin waar hij binnenviel, bleek familie. ‘Ons vader heeft in zijn broek gekakt’, meldde Waes van boven de kribbe van zijn verwekker. Wacht tot hij ziet dat zijn grootmoeder nog heeft meegespeeld in ‘Dertigers’, dacht ik, maar toen brak de oorlog al los. Luchtbeelden van de Dossinkazerne volgden, waarna Waes zich in een ommezien al in Breendonk bevond, waar de nazi’s, Herrenvolk zijnde, nooit hun handen hadden moeten vuilmaken met zoveel bereidwillige Vlamingen die wolf wilden zijn voor hun medemens.

De gruwel van Breendonk, zelfs van de martelkamer, liet zich ondanks meegebracht cijfermateriaal moeilijk vertalen naar het scherm. Dat was begrijpelijk, maar werd evenmin verholpen door hoe summier de Tweede Wereldoorlog naderhand bleek in ‘Het verhaal van Vlaanderen’, een reeks die toch een hele aflevering veil had voor een dagje Groeningekouter. Temeer omdat Waes er wel op wees dat de Vlaamse Beweging tot de ellebogen, en her en der zelfs met de glimlach, in de collaboratie had vastgezeten: een tamelijk ongemak waar je ook vandaag nog moeiteloos zoet mee kunt zijn als Vlaming. Ik voel onderhand weer een bekende vermoeidheid broeien, dus wie zich verder wil informeren, kan nog altijd het nagelaten werk van Maurice De Wilde opsnorren. Je wil het Vlaamse historische bewustzijn ook niet vollédig overlaten aan Studio 100.

Het kwam me voor dat deze laatste aflevering bijwijlen wel erg globaal was van karakter, zoals het bondige hoofdstuk over de seksuele revolutie en de vrouwelijke ontvoogding. Iets meer ontleding was weggelegd voor de gestaag uit elkaar groeiende gemeenschappen in Vlaanderen na de jaren 60, die tegen 1988 zodanig ver buiten gehoorsafstand waren komen te liggen dat ‘Panorama’ geen enkele moeite had om in de Antwerpse Seefhoek de resulterende argwaan op beeld vast te leggen.

Waes bracht de steenkoolmijnen in herinnering, waar geronselde gast­arbeiders de opgebruikte krijgsgevangenen vervingen. De hen door de baas verschafte lespakketten Nederlands bleven evenwel beperkt tot ‘links’, ‘rechts’, en ‘luider kloppen zodat de reddingswerkers je horen’. Verrassend genoeg bleek dat niet te volstaan als maatschappelijk bindmiddel zodra de crisis aanbrak.

‘Blij dat we het hele verhaal eens hebben kunnen vertellen’, zei Waes achteraf. Nu ja, voor het héle verhaal kun je terecht bij het uitstekende ‘Kinderen van de migratie’. Eén ondergewaardeerde verdienste van ‘Het verhaal van Vlaanderen’ was dan ook hoe inspirerend het werkte voor wie toegang had tot archief en afstandsbediening. Vlaanderen, een weelde.