De laatste aflevering van ‘1985’: niet alles was waar, maar de 28 doden, een veelvoud aan gewonden en het wantrouwen voor de overheid waren dat wél

De loden jaren: dacht je bij die metaforische tijdsbepaling maar aan oorden als Colombia of Mexico, waar ze ook iets kennen van volautomatisch bendegeweld, in plaats van aan je eigen land zoals dat erbij lag veertig jaar geleden. Een poos, en toch. Want hoewel het luidens de bijsluiter wel degelijk een fictiereeks was, vond ‘1985’ net in de werkelijkheid van nu het beste reclamebord. Daags voor de eerste aflevering werd Bende-verdachte Robert Beijer na jaren uithuizigheid ingerekend in Thailand, en ook voor de laatste aflevering oogden de omstandigheden plots ideaal. Ineens werd het, net als vanouds, weer behoorlijk link om als Delhaize-werknemer je kost te verdienen.

Ja, je kunt er maar beter mee lachen. Denk ik. Desnoods met inzet van hulpmiddelen, want het portret dat je van je land kreeg in ‘1985’ inspireerde niet bepaald tot nostalgie, zoals me ook al daagde na de eerste aflevering. België, een land dat nochtans wist wat incasseren was, daverde toendertijd in de hengsels. Als je al niet werd omgelegd halfweg je boodschappenlijstje, werd op de parking je gezinswagen wel de lucht ingejaagd door de CCC. Het waren ook jaren van vereelting, want het kan niet anders of je voelde met elke nieuwe klap weer wat minder verwondering. En ze zaten dan wel niet geheel waarheidsgetrouw vervat in ‘1985’, maar bij de bijgestelde afspiegeling die je ervan te zien kreeg, kon je nog altijd genoeg ongemak voelen. Een verdienste, voor alle duidelijkheid.

Dat ‘1985’ een discussie uitlokte over het nut van de betonnen celmuur tussen feit en fictie was niet onterecht, want hier betrof het weinig meer dan een allesbehalve windvast tuinhek. Dat mag, daar is het aan het eind van de dag fictie voor, maar laat me dan ook maar vermelden dat de hoofdpersonages van ‘1985’, hoewel kundig neergezet, vooral tegen het einde aan niet volledig gespaard bleven van al te zeer in het oog springende scenariële toevalligheden; meestal onwelgevallige gebeurtenissen die zich gezien hun impact nogal summier lieten aankondigen. Gelukkig was het niet mijn eerste zondagavondreeks: sinds die keer dat in ‘GR5’ een personage tegen het einde aan plots hersenvocht begon te lekken, ben ik geneigd één en ander door de vingers te zien.

Wie daaruit dreigt te concluderen dat een reeks als ‘1985’ ook gevaarlijk was, omdat ze bijvoorbeeld het collectieve geheugen een wolk mist cadeau deed, of een niet-humoristische lachspiegel voorhield, moet dan ook toegeven dat de wérkelijk wraakroepende plotwendingen in ‘1985’ geenszins op fantasie berustten. Ik heb het dan vanzelfsprekend over 28 doden, een veelvoud aan gewonden, en een breed wantrouwen jegens een staatsapparaat dat de afstand tussen twee halfhartige onderzoeksdaden aflegde al struikelend over de eigen veters - al dan niet doelbewust, want in ‘1985’ mocht een goed gevonden complottheorie òòk waar zijn, zoals ook de ambitie is van complottheorieën. Ik wil wel geloven dat zoiets schadelijk kan zijn voor de algehele waarheidsvinding rond de Bende van Nijvel, maar na veertig jaar vind ik eerlijk gezegd dat die nogal lang op zich laat wachten.

Tot dan vormen de oprukkende nevelen der vergetelheid een grotere bedreiging voor eventuele, hoe dan ook laattijdige rechtvaardigheid, vrees ik. Als ‘1985’ dus nog een bijkomend doel diende naast verstrooiing, dan was het wel bewustmaking. Zo getuige ook de slottekst na de laatste aflevering. ‘Geen enkele rechtsstaat kan zich een juridisch en menselijk litteken als dat van de Bende van Nijvel veroorloven.’ De verontwaardiging was niet gespeeld. Lood taant, maar roest niet.