De meest sprekende beelden in ‘Met een Vlaming aan het front’ kwamen gewoon uit het nieuws

Botte agressie, nietsontziende brutaliteit, onterende leefomstandigheden, en mensen die door een optelling van al het voorgaande nog weinig meer zijn dan hulzen, van elke waardigheid ontdaan. Maar laat ik de arbeidsomstandigheden in Plopsaland voorts maar onbesproken laten, en me in dit schrijven concentreren op de oorlog aan de Europese oostgrens die nu al één jaar lang mens, natuur, en beschavingswaarden verteert. Het is ook ònze oorlog, hoor je weleens, want zijn wij dan niet ingezetenen van datzelfde Westen dat die malle Vlad elke nacht, na het slaapmutsje, over de kling jaagt, in dezelfde dromen waarin hij persoonlijk de Sovjet-Unie mond-op-mondbeademing toedient?

Zelfs ik, die ook in mijn diepste sluimer nog een verstokt dienstweigeraar blijf, voel me op den duur nog aangesproken als weer eens iemand wijst op de pan-Europese schaal van het conflict in Oekraïne. Maar zelfs dan zal ik me nog altijd gevoelig minder aangesproken voelen dan de genaamde Tony Neukermans. Die had, als Vlaming nota bene, op vrijwillige basis het voorbije halfjaar doorgebracht Oekraïens frontstrijder ad interim. Hij had het er levend vanaf gebracht, en mocht nu aan een cameraploeg vertellen hoe hij dat klaargespeeld had. Denk daarbij gerust aan de ritwinnaar van een voorjaarsklassieker.

Je kunt je afvragen wat iemand bezielt, zelfs al is hij dan pan-Europeaan, om duizenden kilometers van de eigen woonstede figurant te willen zijn in een oorlog die, laten we wel wezen, de zijne niet is. Volgens Tony waren het de beelden van onschuldige burgerdoden op televisie die het ‘m deden. Als alleenstaand motief vond ik dat nogal dunnetjes, want aan beeldmateriaal van burgerdoelen is er de laatste jaren ook geen schaarste geweest. Maar goed, het eigenlijke ten oorlog trekken bleek een behoorlijk banale bedoening. Het volstond om je voltijdse betrekking als bewakingsagent op te zeggen, je naar de Oekraïense ambassade te begeven, en vervolgens op de bus te stappen. Minder banaal was het dan weer voor Tony’s moeder, die opnieuw blank stond toen ze navertelde hoe haar zoon een halfjaar eerder het nieuws was komen melden. ‘Je kunt hem ook niet tegenhouden’, hè’, betreurde vader Neukermans dan weer. Hij schetste ons een beeld van zijn zoon als iemand die al van kindsbeen af een fascinatie had voor militairen. Om ook echt paracommando te worden, daarvoor lieten zijn resultaten echter te wensen over. Dan maar veiligheidsagent. Tony’s moeder deed haar zoon beloven om na aankomst zoveel mogelijk naar huis te bellen, wat hij deed.

Sinds zijn terugkeer uit Oekraïne, zagen we, was Tony opvallend genoeg niet naar moeder thuis teruggekeerd, maar resideerde hij in het Amerikaanse Idaho. Hij droomde ervan om Amerikaans staatsburger te worden. Tony’s dagboekfragmenten, die hij van daaruit voor de camera voorlas, werden in deze documentaire voorzien van beeldmateriaal dat hij zelf geschoten had in Oekraïne. Wiens idee het was geweest om Tony te behangen met een camera, en of het internationale vreemdelingenlegioen waartoe hij behoorde dat volmondig toejuichte, dat werd in het midden gelaten. Alleszins werd ik niet veel wijzer van die schokkerige beelden, die ons hoofdzakelijk een blik verschaften op een door het beeldkader dansende geweerloop, en verder vooral een indruk gaven van de verscheidenheid van Oost-Europese vegetatie.

Tony’s frontmemoires bevatten passages over troepen die op landmijnen dartelden, verkoolde lijken en gevallen strijdmakkers, maar die corresponderende beelden leken dan weer niet tot in de uitzending geraakt. Ik wist niet of ik dat nu moest toejuichen of betreuren. Een melding voorin deze documentaire hield een slag om de arm: de authenticiteit van het beeldmateriaal dat Tony gemaakt had aan het front, kon jammer genoeg niet geverifieerd worden. En dat terwijl ik tijdens deze uitzending net voortdurend uitkeek naar iemand die een gedegen dubbelcheck kon verschaffen, want uitgerekend in tijden van oorlog ben ik geneigd mijn scepticisme nog iets sneller de sporen te geven dan gebruikelijk. En anders was een psycholoog ook al goed geweest, want een documentaire als deze zal maar eens inspirerend werken. Het feit blijft dat de meest sprekende beelden in deze documentaire gewoon uit het nieuws kwamen. ‘Oorlog was gruwelijk’, zuchtte Tony, de som opmakend van zijn ervaringen. Voor zulke inzichten doe je ‘t dan, neem ik aan.

Niet dat deze documentaire geen journalistieke verdienste had, want Luc Haekens, wiens stem vanachter de camera opklonk, stelde aanhoudend de juiste vragen aan Tony. Zo vroeg hij terecht of het brutale gedrag van de Russische strijdkrachten niet tot represailles had geleid bij Tony’s compagnie. Hij beweerde van niet. Daarop vroeg Haekens dé vraag: of Tony ook mensen had gedood. Dat dan weer wel. Zijn antwoord inspireerde me gelijk tot een vraag van eigen makelij: wat was nu eigenlijk, legaal gezien dan, het verschil tussen een Tony en een Syriëstrijder? Ik veronderstel dat je je met zulke vragen niet populair maakt als het avondland weer eens op afbrokkelen staat.