De vergeten oorlogsslachtoffers: ‘De wereld wíl deze verhalen niet horen, ze zijn te schokkend’

‘Verkracht aan het front’: neen, aan duidelijkheid laat de titel van de tweedelige, vanaf zaterdag op Canvas uitgezonden documentaire van Inge Vrancken bepaald niets te wensen over. Inleiding overbodig dus, want u weet meteen waar u aan toe bent.

INGE VRANCKEN «Vorig voorjaar kwamen vanuit de bevrijde voorsteden van Kiev de eerste verhalen binnen over executies, martelingen en seksueel geweld. Het interesseerde me om dat laatste thema eens van dichterbij te bekijken, omdat het, zeker tijdens een oorlog, aan de kant wordt geschoven. Er zijn in een oorlog zoveel andere dringende problemen: eten, warmte, overleven. Ik wist dus waaraan ik begon. ’t Is een moeilijk onderwerp, en al helemaal voor televisie.»

HUMO Geen sinecure ook om getuigen te vinden, lijkt me.

VRANCKEN «Nee, inderdaad. Daarom ben ik ook in Bosnië gaan filmen, waar dertig jaar geleden een oorlog heeft gewoed: ik ging ervan uit dat de slachtoffers van toen makkelijker zouden kunnen praten over wat ze hadden meegemaakt, en dat ze wellicht ook een helikopterperspectief zouden kunnen bieden. Welke impact heeft het gehad? Hoe heeft de overheid erop gereageerd? Maar ik heb gemerkt dat het zelfs in Bosnië ontzettend moeilijk is om slachtoffers bereid te vinden om te praten. Enfin, via vertrouwenspersonen is het uiteindelijk toch gelukt.»

HUMO Wat hebben die mensen zoal meegemaakt?

VRANCKEN «Bij seksueel geweld denken we meestal aan penetratie van een vrouw door een man, maar het kan evengoed gaan over gedwongen naaktheid, of over mensen die verplicht worden om elkaar te verkrachten terwijl militairen toekijken. En zeker bij mannen gaat het ook over elektrocutie van de genitaliën. Eén getuige, een vrouw, werd door een Russische militair verplicht om zich in de bittere kou uit te kleden, waarna ze met een machinegeweer haar tuin werd ingejaagd, waar ze rondjes moest lopen. Daarna nam hij haar weer mee naar binnen en verkrachtte hij haar.»

HUMO Heftige toestanden.

VRANCKEN «Reden te meer waarom we ervoor gekozen hebben om de kijkers niet plat te slaan met gruwelijke verhalen, daar heeft niemand zin in. Dat vertelden slachtoffers en getuigen me ook letterlijk: de wereld wíl onze verhalen niet horen, omdat ze te schokkend zijn. Maar als we het al te schokkend vinden om er eenvoudigweg kennis van te nemen, hoe schokkend moet het dan niet geweest zijn om mee te maken?»

HUMO Gaat het om alleenstaande gevallen, denk je? Of zit er een bewuste strategie achter?

VRANCKEN «Het is nog te vroeg om daar uitsluitsel over te geven, daarvoor heb je een tribunaal nodig. De Oekraïense overheid heeft alleszins lessen getrokken uit Bosnië: het seksuele geweld dat daar destijds plaatsvond, is grotendeels onbestraft gebleven, ondanks veroordelingen voor het Joegoslaviëtribunaal. In Oekraïne zijn ze volop zaken aan het documenteren, om later als bewijsmateriaal te kunnen voorleggen. Zo worden de daders mogelijk wél gestraft, en zullen de slachtoffers gecompenseerd en – nog belangrijker – erkend worden. Anders stopt het nooit.»

‘Verkracht aan het front’
Canvas, zaterdag 25 februari, 20.10