‘En toen was het stil’ op Eén schippert tussen vriendschap en doodsangst

Vijf jaar na de bommen is de vertrekhal van de luchthaven van Zaventem – Brussels Airport, zegt de polyglot – nog altijd niet opnieuw die plek van verwachtingsvolle nervositeit. Lieve Blancquaert merkte het op in de intro van de eerste aflevering van ‘En toen was het stil’, haar driedelige reeks over de stille schade na de aanslagen van 22 maart 2016: we lopen nu – als er tenminste even geen pandemie woedt – schroomvallig de vertrekhal binnen, we harken ons voorbij de douane, en ademen pas kalm zodra het vliegtuig richting het gewenste buitenland zwenkt.

Maar dat is de luxepijn. Wie die ochtend in de vertrekhal werkte, wie de bestemmingen op het vertrekbord uitspelde, golfjes blies in hete koffie-in-karton, leunde op een koffer die dra in de mond van de bagageband zou geschoven worden, nog gauw een handvol vrolijke emoji’s verzond naar wie thuisbleef, wie er wás op die dag die begon zoals dagen beginnen, draagt de pijn echt mee, als eeuwige handbagage. Het is van die mensen dat Blancquaert portretten maakt. Als fotografe, want ze blijft in de eerste plaats de vakvrouw van het gestolde beeld. Maar ook als documentairemaakster, met bewegend beeld: in ‘En toen was het stil’ laat ze slachtoffers praten zonder ze ruw naar hun trauma’s te duwen.

Allicht vertellen de getuigen – mensen die die dag werkten op de luchthaven, of er zouden vertrekken naar hun vakantiebestemming, of er geliefden verloren – in de volgende aflevering over de diverse soorten pijn waarmee de tragedie hun levens verhitte. In deze eerste episode ging het over het moment zelf. De knal. De acht seconden die op horloges wegtikten. En dan nog eens: de knal. ‘Alsof er een paar ton cargo uit een vliegtuig was geklet,’ zei Patricia, die voor Brussels Airlines werkte. Die allereerste gedachte – aan een crash, niet aan een aanslag – had een klein komisch effect, met dank ook aan dat prachtige geklet: even zag je een piloot in de cockpit nieuwsgierig op een knopje drukken, waarna een luik in de buik zich opende, en een kudde reistassen en koffers de vrijheid geschonken kreeg en plomp het tarmac kuste. Maar neen, dát was niet wat die stompe knal betekend had.

Ook één van de dochtertjes van Carmen, die met haar gezin naar de Verenigde Staten zou vertrekken, dacht aan een crash. Het kind zat in een speelgoedvliegtuig in de vertrekhal argeloos op een ‘vliegtuig landen’-knopje te drukken, toen de knal weerklonk. ‘Ik dacht dat het mijn schuld was,’ zei ze. Er zaten meer soortgelijke details als op blote voeten wachtende glasscherven verstopt in deze aflevering. Ed en Marjan struikelden in gedachten over het advies aan hun zoon en dochter om de trein van 6 uur 40 van Hasselt naar de luchthaven te nemen, niet die van 6 uur 50. Dat deden ze, om vervolgens op de plavuizen van de vertrekhal te sterven. De tweede trein was nooit aangekomen in Zaventem. Dat soort toeval bestond ook in de omgekeerde richting: Mathieu, een soldaat die op de luchthaven patrouilleerde, was even naar de toiletten gegaan omdat hij met een onhandigheidje z’n broeksriem stuk had getrokken, en even zijn uniform wilde fatsoeneren. Een treinkaartje werd vervloekt, een broeksriem geprezen – maar het was natuurlijk bommen knutselend rapalje dat wérkelijk over leven en dood beslist had.

Ingeborg, die in één van de winkels op de luchthaven werkte, bekommerde zich in die verwoestende seconden om Mieke, een collega die ze één dag eerder beloofd had dat ze altijd voor haar zou zorgen. Na de twee explosies beet de angst voor wat mogelijk nóg zou volgen hun lichamen stuk, en paniekerig probeerden ze zich in een klein kastje te verschuilen. ‘Als een olifant die zich verstopt achter een boterbloem,’ zei Ingeborg – een reepje poëzie in een prangend verhaal van vriendschap en doodsangst.

Carmen sprak over de merkwaardige stilte die door de vertrekhal nevelde. Ze wist zelf dat die herinnering niet correspondeerde met de werkelijkheid van rumoer, gejammer en gekraak. Maar zo zat het in haar hoofd: stille minuten. Ook Patricia zei dat haar hoofd die dag vol stilte gezeten had – een kussen dat alles dempte. Stil, dat werd je ook bij het kijken en luisteren naar die slachtoffers van de dag die begon zoals dagen beginnen.